سیلاخور

بروجرد بزرگترین شهر دشت سیلاخور در حدفاصل سیلاخور پائین و بالا قرار گرفته است.

دشت سیلاخور بزرگ‌ترین زمین هموار استان لرستان در غرب ایران است. این دشت وسیع که بیشتر مساحت شهرستان‌های بروجرد و دورود را در بر می‌گیرد. از قطب‌های کشاورزی و باغداری منطقه هم به شمار می‌رود.

آثار به دست آمده از مناطقی چون تپه قلا رمیان (قلعه رومیان) در سه کیلومتری جنوب بروجرد و دیگر تپه‌ها و گورستانهای تاریخی، سکونت بشر را از دست کم ۵۰۰۰ سال پیش در این ناحیه مسجل می‌کند. سیلاخور و بروجرد در طول تاریخ جنگهای زیادی را به خود دیده‌است و بارها مورد هجوم قرار گرفته‌است. بنا بر آثار موجود اسکندر، اعراب، مغولها، تیمور و افغان‌ها هجوم‌های گسترده و ویرانگری به این ناحیه داشته‌اند. سربازان سیلاخوری همواره به شجاعت و جنگاوری معروف بوده‌اند و پادشاهان قدیم حساب مخصوصی روی سپاهیان سیلاخوری خود باز می‌کرده‌اند . کلمه سیلاخور کوتاه شده سیلاب خور است که نشان می‌دهد از گذشته‌های دور سیلاب مشکل عمده‌ای در منطقه بوده‌است. یکی از شدیدترین زلزله‌های ایران به بزرگای ۷٫۴ ریشتر در سال ۱۲۸۸ قمری در سیلاخور روی داده‌است.

وضعیت جغرافیایی

دشت سیلاخور به دو بخش تقسیم می‌شود:

سیلاخور بالا

سیلاخور بالا از جنوبی‌ترین بخش در شهرستان ملایر و شرق نهاوند شروع شده و تا حوالی شهر بروجرد ادامه می‌یابد. مرکز عمده آن شهر اشترینان است. روستاهای این منطقه همگی آباد و پر جمعیت هستند و تفریح گاههای قدیمی مردم بروجرد مانند ییلاق‌های تاک درخت، دهکده ونایی و خشتیانک همگی در این بخش هستند. محصول عمده آن انگور و میوه‌های مختلف است. کوههای مهم منطقه شامل قله‌های بلند کوه گرین در غرب که کانون دائمی آب منطقه بروجرد است و نیز کوههای کم ارتفاع تر یزدگرد در شرق می‌شود. بیشتر مردم منطقه گویش بروجردی دارند ولی در روستاهای غربی گویش مردمان بیشتر لكي (لرستانی) است. هوای آن سرد تر از سیلاخور سفلی است و میوه‌هایش دیر تر می‌رسند. جاده بروجرد - ملایر و نیز جاده بروجرد - نهاوند از این ناحیه می‌گذرد.

سیلاخور پایین

بخش اصلی دشت سیلاخور است که از شهر بروجرد شروع شده و در جهت جنوب شرقی تا دورود پیش می‌رود. به دلیل وجود آب فراوان، خاک خوب و زمین هموار این منطقه از کشاورزی پر رونقی برخوردار است. مهم‌ترین کوههای منطقه عبارت‌اند از کوه شاه نشین در غرب و تپه‌های گنبدی شکل در شرق. مردم روستاهای منطقه آمیزه‌ای از تیره‌های مختلف هستند. محصولات عمده کشاورزی شامل گندم، جو، برنج و حبوبات مختلف است. دامپروری نیز در کوههای غرب منطقه رواج فراوان دارد. باغهای بزرگ منطقه بیشتر در حاشیه غرب و جنوب شهر بروجرد پراکنده‌اند که گسترش بی رویه شهر بسیاری از آنها را به نابودی کشانده‌است. از دیگر مراکز مهم باغداری می‌توان به روستای خایان و مروک اشاره کرد. سیب، به، گردو، بادام، آلو، زردآلو و انگور از محصولات مهم باغی سیلاخور پایین هستند. رود تیره که شاخه‌های خود را از غرب و شمال شهر بروجرد دریافت می‌کند سراسر سیلاخور پایین را می‌نوردد و در درود با در یافت شاخه‌ای از سمت شرق رودخانه سزار و بعد دز را تشکیل می‌دهد. بارندگی‌های شدید هر ساله در بخش‌های جنوبی سیلاخور موجب سیلاب‌های شدید و آسیب دیدن زمین‌های کشاورزی و روستاها می‌شود. در سالهای اخیر به علت رونق کشاورزی چاه‌های عمیق فراوانی در این دشت حفر شده که به علت برداشت‌های بی رویه و غیر اصولی اکثر چشمه‌ها و قنات‌های این منطقه خشک شده و سطح اب‌های زیر زمینی به شدت دچار افت شده است تا جایی که خیلی از چاه‌های عمیق نیز دچار کم ابی و بعضا خشک شده اند. سد خاکی مروک نیز در این دشت احداث شده است که متاسفانه سالهاست ابگیری ان به تاخیر می افتد. راه سراسری تهران - خوزستان از این ناحیه می‌گذرد. ارتفاع سیلاخور پایین از ۱۶۰۰ متر در شهر بروجرد تا ۱۴۰۰ متر در دورود متغیر است. سیلاخور بر روی گسل سراسری زاگرس واقع شده و منطقه‌ای زلزله خیز است. از مناطق پر جمعیت سیلاخور پایین می‌توان به بروجرد، دورود و چالانچولان اشاره کرد.

لرزه خیزی

سیلاخور بر روی گسل سراسری زاگرس قرار گرفته است و گسل های فرعی دورود و قلعه حاتم در این ناحیه قرار دارند که موجب ایجاد زمینه برای وقوع زمین لرزه در این ناحیه می شوند.

زمین‌لرزه۱۲۸۷

بزرگترین زلزله ثبت شده در دشت سیلاخور مربوط به سده سیزدهم هجری است. در ۳ بهمن ۱۲۸۷ قمری، یکی از بزرگترین زمین لرزه‌های ثبت شده ایران، دشت سیلاخور واقع در بخش سیلاخور از توابع ولایت بروجرد را لرزاند. زمین لرزه ۱۲۸۷ بروجرد که با نام زمین لرزه سیلاخور نیز شناخته می‌شود، بزرگای ۷/۳ ریشتر داشته‌است.

زمین‌لرزه ۱۳۸۵

زمین‌لرزه بروجرد در تاریخ 02006-03-31 ۳۱ مارس ۲۰۰۶ میلادی، برابر با ‎۱۱ فروردین ۱۳۸۵، ساعت ۱:۱۷:۰۰ به زمان یوتی‌سی در ایران، شهرستانهای بروجرد و دورود در شرق استان لرستان را تکان داد که مخرب‌ترین زمین لرزه این سال در این کشور بود. این زمین لرزه با دو پیش‌لرزه و بیش از یکصد و پنجاه پس‌لرزه همراه بود. زمین‌لرزه به وقت محلی در بامداد روز جمعه، ساعت ۴٫۵ روی داده و منطقه زمانی آن یوتی‌سی +۳٫۵ بوده‌است. ژرفای این زلزله ۷ کیلومتر بود، و بزرگی آن ۶٫۱ در مقیاس Mw اعلام شده‌است. نکتهٔ مثبت در کاهش تعداد کشته‌ها، پیش‌لرزهٔ ضعیف‌تر شب قبل بود که باعث شد مردم در بیرون از خانه‌ها بخوابند . مرکز زمین لرزه روستای درب آستانه شهرستان بروجرد در ۳۰ کیلومتری جنوب بروجرد و بر روی گسل بزرگ دشت سیلاخور بود .

سازمان زمین‌شناسی آمریکا نیز رومرکز این زمین‌لرزه را در مختصات ۳۳.۵° شمالی ۴۸.۷۸° شرقی / 33.5; 48.78 و ژرفای آنرا در ۷ کیلومتر گزارش کرده‌است. بزرگی برگزیدهٔ این سازمان از میان بزرگیهای محاسبه‌شدهٔ مختلف ۶٫۱ در مقیاس Mw بوده و از دید اثر، در میان چهار دسته‌بندی «نامحسوس»، «محسوس»، «زیان‌آور» یا «با تلفات»، زلزله را «با تلفات» اعلام کرده‌است.۴۰ روستا در زمین‌لرزه خراب شده‌است.

پروژهٔ «تانسور گشتاور مرکزوار» زاویه‌های (راستا، شیب، ریک) گسل سازندهٔ زمین‌لرزه و صفحه عمود بر آن را (°۳۱۳، °۷۸، °۱۷۴-) یا (°۲۲۲، °۸۴، °۱۲-) و نوع گسل را «امتدادلغز» فرارسانده‌است.

تاریخ

دشت سیلاخور به دلیل وجودمنابع آبی و کشاورزی متنوع، از سابقه سکونت طولانی برخوردار است و مهم ترین آثار تاریخی آن شامل تپه ها و گورستانهای باستانی می شود. تپه قرق با قدمت عصر مس در مجاورت روستای قُرُق در دهستان شیروان از توابع شهرستان بروجرد، از مهمترین تپه های باستانی دشت سیلاخور محسوب می شود که تا پنج طبقه لایه برداری و مطالعه شده است. اشکال هندسی و رنگ اخرایی سفال های کشف شده قدمت آن را با تپه گیان و کوهدشت لرستان همزمان می کند. (ص. ۹). تپه قلعه رومیان نیز در سه کیلومتری جنوب بروجرد از تپه های مهم باستانی منطقه است که تا قرن نهم دارای اهمیت نظامی بوده است (همان).