شهرستان تنگستان

شهرستان تنگستان

اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	بوشهر
مرکز	اهرم
مردم
جمعیت	۷۰،۲۲۴
مذهب	اسلام (شیعه)
داده‌های دیگر
پیش‌شماره تلفنی	۰۷۷۲
تعداد بخش‌ها
بخش مرکزی - دلوار

شهرستان تنگستان، یکی از ۹ شهرستان استان بوشهر است و دارای دو بخش مرکزی و دلوار است. مرکز این شهرستان شهر اَهرَم است.

محتویات

۱ موقعیت
۲ تقسیمات کشوری
۳ جغرافیای طبیعی
۴ جغرافیای انسانی و اقتصادی
۵ بررسی‌های تاریخی
۶ آثار تاریخی و زیارتی
۷ روستاها به تفکیک بخش و دهستان
۸ بناهای تاریخی شهرستان تنگستان
۹ منابع
۱۰ پیوند به بیرون

موقعیت[ویرایش]

شهرستان تنگستان دارای ۱۹۲۶ کیلومتر مربع وسعت است و از شمال و مشرق به شهرستان دشتستان، از جنوب شرقی به شهرستان دشتی، از شمال غربی به شهرستان بوشهر و از غرب و جنوب غربی به خلیج فارس محدود است.

پیشینه: سبب نامگذاری این شهرستان به تنگستان این است که در قسمتهای ساحلی آن تَنْگهایی صعب العبور وجود دارد و همچنین اراضی آن در فضای کم و تنگِ میان کوه و دریا واقع شده‌است. واژه تنگسیر به افرادی که در این منطقه و به خصوص در کناره های خلیج فارس و بخش ساحلی زندگی می کنند گفته می شود. تنگسیر ها در طول تاریخ افرادی شجاع و میهن پرست بوده اند.

تنگسیر های اصیل در کناره های خلیج فارس و نواحی مرکزی آن زندگی میکنند که شامل روستا های در دهستان بوالخیر می باشد.در واقع تنگسیر های اصیل منظور که از اسم تنگستان بر میاد و به معنی تنکه می باشد در تنگه خلیج فارس زندگی میکنند جایی که شرقشان کوه و غربشان را دریا احاطه کرده است.

تقسیمات کشوری[ویرایش]

بخش مرکزی شهرستان تنگستان
- دهستان اهرم
- دهستان باغک

شهر اهرم

بخش دلوار
- دهستان بوالخیر
- دهستان دلوار

شهر دلوار

جغرافیای طبیعی[ویرایش]

آب و هوای آن در قسمتهای ساحلی گرم و مرطوب و در قسمتهای مرکزی تقریباً گرم و خشک است .

کوههای تنگستان: کوه قلعه دختر (۱۲۲۰ متر) با امتداد شمالی ـ جنوبی، کوه بِیرَمی ( ۹۵۰ ، ۱ متر) با امتداد شمال غربی ـ جنوب شرقی و کوه سُرخ (۹۹۰ متر) از رشته کوههای زاگرس در آنجا واقع است. قسمتی از رشته کوه مُند نیز در تنگستان امتداد دارد. این شهرستان تَنگهایی دارد، مانند تنگ بِهوش/باهوش و تنگ گَرْوَک.

رودهای مهم آن عبارتند از: رود بهوش یا اهرم، رود خشک که در چهار کیلومتری جنوب شرقی شهر اهرم به رود بهوش می‌ریزد و رودشور/سور با جهت شمالی ـ جنوبی جریان یافته و در دو کیلومتری جنوب غربی آبادی مسیله فخری به رود مند می‌ریزد. دو چشمة آب گرم یکی در روستای اوبا در ۵ر۱ کیلومتری شمال شرقی شهر اهرم، دیگری آب گرم میراحمدی، در روستای آب بویی در دوازده کیلومتری جنوب شرقی شهر اهرم وجود دارد.

معادن تنگستان شامل: شن و ماسه (در مسیر رود بهوش)، نفت، گوگرد، گچ و سنگ ساختمانی (در اطراف کوه قلعه دختر) وجود دارد.

زیست بوم تنگستان از گیاهان: کُنار، انجیر، بادام کوهی، مورتلخ، کاسنی و بومادران و از جانوران: گرگ، روباه، کفتار، شغال، پلنگ، قوچ و میش و پرندگانی چون کبک، تیهو و هوبره برخوردار است.

جغرافیای انسانی و اقتصادی[ویرایش]

شغل اهالی آن کشاورزی، باغداری، تجارت با لنج به کشورهای عربی، حصیربافی و عبا بافی و صیادی، دامداری، صیدماهی، لنج سازی و قالی باقی است. آب مصرفی اهالی از رود، چشمه، چاه و آب انبار تأمین می‌شود.

محصول عمده آن گندم، جو، خرما، مرکّبات (از جمله انار)، تنباکو و تره بار و محصولات دریایی مثل صید انواع ماهیان، خرچنگ وغیره‌است.

جمعیت این شهرستان در سرشماری 1390 خورشیدی، 000 ، 91 تن گزارش شده‌است. از کل جمعیت شهرستان 000 ، 30 تن (ح ۱۸٪) شهرنشین، 000 ، 61 تن (ح ۸۰٪) روستانشین و بقیه غیرساکن اند. اهالی آن مسلمان (شیعه) و به فارسی جنوبی با گویش محلی، معروف به «تنگ‌سیری » تکلم می‌کنند.

راه اصلی بوشهر به نواحی جنوب و جنوب شرقی استان از این شهرستان می‌گذرد.:

ـ راه اهرم ـ بندر بوشهر به سمت باختر، و به درازاي ۵۲ كيلومتر.

ـ راه اهرم ـ خورموج به سمت جنوب، و به درازاي ۳۵ كيلومتر.

ـ راه اهرم ـ دلوار به سمت جنوب باختري، و به درازاي ۲۳ كيلومتر.

بررسی‌های تاریخی[ویرایش]

تندیس رئیس علی دلواری

نام تنگستان و تنگستانی ها و دلاوری هایشان، از دوره زندیه به بعد در منابع تاریخی دیده می‌شود و از همین دوره آنان در حیات سیاسی کشور تأثیری بسزا داشتند. تنگستانیها در ۱۱۷۹/۱۷۶۵ به نیروهای کریم خان زند که قصد داشتند میرمُهَنّا (حاکم بندرریگ که بازرگانان را در دریا و خشکی غارت می‌کرد) را سرکوب کنند، کمک کردند. در ۱۲۰۶ قریة تنگستان محل درگیری لطفعلی خان زند با شیخ نصر، حاکم بوشهر، و رضاقلی خان شاهسَوَند بود که به پیروزی لطفعلی خان منجر شد. در دورة محمدشاه قاجار (۱۲۵۰ـ ۱۲۶۴) تنگستان بلوکی با نخلستانهای بسیار و فاصله آبادیهای آن از یکدیگر نیم فرسخ یا یک فرسخ بوده و شمارة نخلهای آن را بیست هزار تا بوده‌است. در حملة نیروهای انگلیسی به جنوب ایران بر سر مسئلة هرات، اهالی دشتستان و تنگستان به رهبری باقرخان تنگستانی آنان را از بوشهر بیرون راندند. نیروهای انگلیسی در ۱۲۷۳/ ۱۸۵۷ دوباره به بوشهر حمله کردند و تنگستانیها به مقابله با آنان پرداختند، اما نیروهای انگلیسی، با وجود دادن تلفات بسیار، شهر را تصرف کردند. در اواخر سدة سیزدهم، تنگستان ناحیه‌ای با ۳۱ آبادی بوده که قریه‌ای به همین نام، قصبة آن بوده‌است.است از محصولات آنجا گندم، جو، خرما و هندوانه بوده‌است. دشتستانیها از همان زمان اهالی تنگستان را تنگسیر می‌نامیده‌اند. تنگسیر ها در طول تاریخ ایران معاصر همواره افرادی دلیر و مهین پرست و شجاع بوده اند.

در جنگ جهانی اول (۱۳۳۲ـ ۱۳۳۶/ ۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) در حملة مجدد نیروهای انگلیسی به بوشهر، تنگستانیها به رهبری رئیس علی دلواری، شیخ حسین خان چاه کوتاهی، زایر خضرخان اهرمی و ملا علی تنگستانی به مقابله با آنان پرداختند. در این جریان، آبادیهای تنگستان، بویژه دلوار (دلوار کهنه، دلوار نو و قلعه دلوار)، بشدت آسیب دید؛ انگلیسیها بسیاری از نخلهای آنجا را قطع کردند یا آتش زدند.در ۱۳۳۸ تنگستان پنجاه روستای نزدیک به هم داشت و از بنادر آن (دلوار، عامِری، کَرّی، رستمی، بوالخیر و خورشهابی)، غلات و خرما و گچ و ماهی صادر، و قند و چای و پارچه و غیره از بحرین وارد می‌شد. واسموسِ آلمانی نیز در ۱۳۰۳ ش در منطقة تنگستان حضور داشت و به عنوان توسعة کشاورزی تعدادی ماشین آلات زراعی وارد منطقه کرد. رکن زادة آدمیت در ۱۳۱۰ ش، تنگستان را بلوکی به مرکزیت اهرم ضبط کرده‌است . به نوشتة وی، محصولات این بلوک، از قبیل جو و مرکّبات و تنباکو، در بازار بوشهر با قماش و دیگر اجناس خارجی معاوضه می‌شده‌است. در ۱۳۱۶ش تنگستان بلوکی به مرکزیت آبادی تنگستان بود و محصولات آن به خارج از بلوک صادر می‌شد. در ۱۳۳۰ش مجموعة دهستانهای سمل، باغک، ساحلی و خاویز (خائیز) از بخش اهرم در شهرستان بوشهر، تنگستان و سواحل خلیج فارس در این قسمت، سواحل تنگستان نامیده می‌شد.

دلیران تنگستان با همراهی قوای محلی در جنگ جهانی دوم در مقابل هجوم بریتانیا به جنوب ایران پایداری‌های بسیاری کردند که در این میان رئیسعلی دلواری به عنوان رهبر نظامی، شیخ حسین خان چاه کوتاهی، زایر خضرخان اهرمی و ملا علی تنگستانی به عنوان رهبری دینی در راهبری این پایداری و جهاد نقش اساسی داشته‌اند. از علمای بنام این شهرستان می‌توان به ملا علی تنگستانی نام برد که در زمان قیام مردم تنگستان مرجعیت دینی قیام و مردم منطقه را بر عهده داشته و در اتحاد مبارزان فعالیت بسیار نموده‌است.از بازماندگان این روحانی بزرگ می توان خانواده های زنده بودی، پربخت و آزادمنش بر شمرد. در دوره زندیه و اواخر آن گروهای از این خاندان از شیراز به این محل و روستای قباکلکی نقل مکان کردند که نام خانوادگی زنده بودی را برای خود برگزیدند. این خانواده که یکی از بزرگترین خانواده های تنگستان هستند به سخت کوشی و شجاعت معروفند و واژه تنگسیر نیز به این افراد گفته می شود. در دوره صفویه عده‌ای از ایل زنگنه از کرمانشاه به روستاهای بین اهرم و برازجان (آباد، سمل، گلنگون، گندمریز، ابولفیروز و ننیزک) نقل مکان کردند و حکومت محلی در این قسمت تشکیل دادند که از آن زمان تا اوایل قاجار به این قسمت از استان بوشهر بلوک زنگنه می‌گفتند

آثار تاریخی و زیارتی[ویرایش]

آثار تاریخی و زیارتی شهرستان تنگستان:

روستاي خائيز، امامزاده زين الشهدا شهر اهرم، چشمه آبگرم اهرم، چشمه آب درماني (قوچرك)، سد انحرافي رودخانه باهوش اهرم، قلعه دختر واقع در کوه شهر آباد، قنات تاریخی روستای آباد، تل کوشک روستای آباد، امامزاده شاهزاده زکریا در روستای آباد، امامزاده شاه نعمت الله در روستای آباد، کوشک تاریخی روستای آباد، قلعه دختر روستای آباد، چشمه آبگرم اهرم، قنات تاریخی روستای آباد، خانه رئیس علی دلواری، امامزاده زید ابن علی گلنگون و ...

مهمترین آثار تاریخی تنگستان عبارت اند از: ویرانة قلعه‌ای که بنای آن را به پیش از اسلام یا اوایل دورة اسلامی نسبت می‌دهند؛ مقبرة امامزاده آقامیراحمد (از فرزندان امام موسی کاظم علیه السلام و برادر شاهچراغ، متوفی ۱۸۳) در روستای آب بویی؛ مقبرة امامزاده جعفر، واقع در ۵ر۱ کیلومتری شمال شرقی شهر اهرم؛ قلعة زایر خضرخانِ اَهْرَمی در شهر اهرم؛ قلعة تنگستان در آبادی پهلوان کِشی؛ ویرانة قلعه محمدعلی خان، برادر باقرخان تنگستانی در آبادی گُلَکی و نیز قلعه‌ای در آبادی کَلات کهنه که به خاندان خوانین تنگستان منسوب است.