غز

برای رایونی در جمهوری آذربایجان رایون اغوز را ببینید.

با آغوز اشتباه نشود.

سرزمین اغوزها در قزاقستان از سال ۷۵۰ تا ۱۰۵۵ میلادی

اوغوز، اگوز یا غوز کنفدراسیون یا مجموعه مردمان ترک است. سنگ‌نبشته اورخون که ترکان اولیه را توصیف می‌کند، احتمالا به اغوز اشاره دارد.اوغوز از اقوام ترک‌تبار و مسلمان است. همینطور در زمان سلطان سنجر قوت گرفتند. این لغت در نظم و نثر فارسی هم داخل شده و آن طایفهٔ ترکمانان اند.

§مهاجرت

ایل‌های ترک اوغوز آسیای مرکزی از طریق فلات ایران در عصرهای متفاوتی به آذربایجان و آناتولی مهاجرت کردند. این مهاجرت‌ها که پیش از سلجوقیان آغاز شده بود تا پس از حمله مغول ادامه داشت.

§همبستگی اوغوزها با سایر اقوام ترک

دربارهٔ همبستگی‌های زبانشناسی و نژادشناسی اوغوزها با سایر اقوام ترک عقاید مختلف است. در دائرةالمعارف اسلام درباره طوایف نه گانه اوغوز، چنین آمده:

غز لغت تازی است که به قبیلهٔ ترکان اوغوز اطلاق می‌شود.

ظاهراً قوم بزرگی که در قرن ششم همهٔ قبایل ساکن چین تا دریای سیاه را به صورت امپراطوری واحدی از صحرانشینان درآورد، بدین نام خوانده شده‌است. این قوم از طوایف متعدد مرکب بوده‌اند که از جهت کثرت عدد خانواده و وسعت اراضی با یکدیگر اختلاف بسیار داشته‌اند و مهمترین این طوایف عبارت بودند از: اغوز، اویرات، آرلاد، جلایر، تاتار، قنقرات، قیات، کرائیت .

§نه قبیله اغوز

در نوشته‌های قرن هشتم اورخون هم از این قوم به نام تغز اوغوز (نُه اوغز) یاد شده‌است، بنابراین به نه قبیله اغوز، اویرات، آرلاد، جلایر، تاتار، قنقرات، قیات، کرائیت و مغول تقسیم می‌شدند. نخست این قبایل باج گزار و فرمانبردار پادشاهان چین شمالی بودند.مودو چانیو (به چینی: 冒頓單于) معروف به اوغوز خان و بهادر بنیادگذار امپراتوری هون‌های آسیایی در سال ۲۰۹ پیش از میلاد چهارمین امپراتور شاخته شده بود و امپراتوری هیونگ نو را پس از اینکه پدر خود را در سال ۲۰۹ پیش از میلاد به قتل رساند بنیان نهاد.وی از سال ۲۰۹ تا ۱۷۴ پیش از میلاد فرمانروایی کرد

مودو چانیو تحت فرانروایی پدرش تئومه‌ن از فرماندهان نظامی قبایل هون بود. وی پیش از چنگیزخان و ترک‌های گوک تورک فتوحات زیادی در آسیای میانه انجام داد.

§نقل مسلمانان از اغوز

آنچه نویسندگان مسلمان دوره‌های بعد دربارهٔ اوغوزخان و بیست و چهار قبیلهٔ اوغوز نقل کرده‌اند، از تاریخ غازانی است، بخصوص مورد تواریخ آل سلجوق، که مؤلف آن بلندپروازیهای خیالی چنگیزخان را از تاریخ غازانی گرفته و فقط اوغوزخان را به جای چنگیزخان نهاده، نمونهٔ خوبی از این اقتباس است. یک دانشمند ترک که در اثر این تحریف دچار اشتباه شده نظر داده‌است که «مجموعهٔ قوانین ترکان اوغوز» «مبنای یاسای معروف چنگیزخان» را برای ما به جای گذارده‌است. همچنین بین ترکمانان دریای خزر، اوزخان (به جای اوغوزخان) تا قرن نوزدهم میلادی به عنوان جد قومشان معروف بود.

§زبانشناسی

از نظر زبان‌شناسی اُغوز یا شاخه جنوبی زبانهای ترکتبار، شامل زبانهای ترکمنی، ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی، ترکی افشاری، کریمه تاتاری، قشقایی، شاهسونی و ترکی خراسانی می‌باشد.

§جستارهای وابسته

• فهرست قبایل اغوز
• کتاب دده‌قورقود