ذخیره‌گاه زیستکره
ذخیره‌گاه زیستکره مناطق حفاظت‌شده طبیعی-زیستی بین‌المللی هستند که علاوه بر حفاظت، دستاوردهایی نظیر ارائه سایتهای مطالعاتی کم نظیر به دانشمندان و تجربه مهارت انسان در پشتیبانی از توسعه پایدار را نمایان می‌سازند. اعلام ذخیره‌گاه‌های زیست کره برای جلوگیری از تغییرات برگشت‌ناپذیر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی، در عین نیاز به بهره‌برداری از طبیعت (باتوجه به رشد روز افزون جمعیت) شکل گرفته‌است و به یکی از تقسیم بندیهای مهم حفاظتی جهان بدل شده‌است.[۱]
این مناطق حفاظت شده از طرف یونسکو تحت پوشش دفتر شورای هماهنگی بین‌المللی برنامه انسان و کره مسکون (MAB) قرار دارند. از آغاز اجرای آن (دهه ۱۹۶۰ میلادی) تاکنون ۵۵۳ ذخیره گاه زیستکره در ۱۰۷ کشور جهان به ثبت رسیده‌است.[۲]
برنامه انسان و کره مسکون[ویرایش]
در ربع قرن گذشته سازمان جهانی یونسکو برنامه‌های زیست‌محیطی گوناگونی را در نقاط مختلف دنیا اجرا کرده‌است که در رابطه با نیاز این کشورها از نقطه نظر کمبود تحقیقات و کارهای مطالعاتی انجام شده فقط قدمی برای آشنائی با مسائل برداشته شده است.بیشتر مطالعات در زمینه‌های آموزشی، کشاورزی، دامپروری، چراگاه‌ها، حافظت منابع طبیعی و حیات‌وحش و غیره در کشورهای درحال توسعه توسط کارشناسان و با همکاری متخصصین سازمان ملل و یونسکو انجام گرفته‌است.
در سال ۱۹۷۱ سازمان جهانی یونسکو با توجه با نیاز کشورهای درحال توسعه و توسعه‌یافته، برنامه‌ای تحت عنوان انسان و کره مسکون (MAB) در سطح جهانی به مرحله انجام در آورد، جلسات شورای هماهنگی هر دو سال یکبار و اجلاس‌های عمومی و منطقه‌ای نیز در فاصله دو سال بطور مرتب تشکیل می‌گردد. برنامه انسان و کره مسکون دارای ۱۴ طرح بشرح زیر می‌باشد:
۱-اثرات اکولوژیکی توسعه فعالیت‌های انسانی در اکوسیستم مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری.
۲-اثرات اکولوژیکی بهره‌برداریهای گوناگون از زمین در جنگلهای منطقه مدیترانه و معتدله.
۳-اثرات فعالیت‌های انسان و بهره‌برداریهای زمین در چراگاههای منطقه ساوان و علفزار(منطقه معتدله تا منطقه خشک).
۴-روشهای آبیاری در مناطق خشک و نیمه‌خشک.
۵-اثرات اکولوژیک فعالیت‌های انسان پرارزش و منابع دریاچه‌ها، مردابها، رودخانه‌ها، دلتاها، خورها، مناطق ساحلی.
۶-اثرات فعالیت‌های انسان در اکوسیستم مناطق کوهستانی و توندرا.
۷-اکولوژیکی و استفاده صحیح از اکوسیستم‌های جزایر.
۸-حفاظت منابع طبیعی.
۹-کاربرد حشره‌کش‌ها و کود شیمیائی و تأثیر آن در محیط.
۱۰-اثرات اصولی کارهای مهندسی در انسان و محیط‌زیست او.
۱۱-سیستم‌های شهری.
مطالعات اکولوژیک در جوامع انسانی، بعنوان پایه‌ای برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی با تاکید در تاثیر متقابل بین جوامع انسانی و محیطی اطراف آن وسائل و مشکلات ناشی از جریانهای انرژی.
۱۲-تاثیر متقابل بین دگرگونی‌های محیطی و تطابق دموگرافی و ساختمان ژنتیکی جمعیت.
۱۳-ادراک خواص محیطی.
۱۴-آلودگی‌های محیطی.
در هیجدهمین اجلاسیه عمومی انسان و کره مسکون که در نوامبر ۱۹۷۴ انجام گرفت ایران به عضویت شورای هماهنگی برنامه انسان و کره مسکون انتخاب گردید، ولی ایران نتوانست که نماینده‌ای به چهارمین جلسه شورای هماهنگی که در ۱۸ تا ۲۶ نوامبر ۱۹۷۵ تشکیل گردید بفرستد. کشورهای عضو جلسه هماهنگی این برنامه هریک دارای کمیته ملی هستند، که این کمیته رسیدگی به کارهای برنامه و پروژه‌های آن را به عهده دارد. گزارش کارهای انجام‌شده جهت دبیرکل برنامه و گروه کار بین‌المللی فرستاده می‌شود که این گزارش‌ها یا بصورت خبر در نشریه Nature and Resources یونسکو و یا در نشریه‌های مآب منعکس می‌شود و برای آگاهی سایر کشورهای عضو توزیع می‌گردد.
ذخیره‌گاه‌های زیستکره در ایران[ویرایش]
ایران از سالها پیش جهت حفاظت از منابع طبیعی، تنوع زیستی خود تقسیم‌بندی‌های متفاوتی از حفاظت مانند پارکهای ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاههای حیات وحش، مناطق حفاظت شده و مناطق شکار ممنوع را به مرحله اجرا گذارده‌است. علاوه بر مناطق تحت مدیریت ذکر شده[۱]
کشور ایران در این زمینه از کشورهای فعال و موثر بوده و در سال ۱۹۷۶م با اختصاص ۹ ذخیره گاه زیستکره و پس از ۳۴ سال با موافقت اختصاص ۲ منطقه دیگر (دنا و تنگ صیاد) توسط یونسکو، ایران اکنون ۱۱ ذخیره گاه زیستکره را داراست[۲]:
۱. منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۵۲۰۰۰ هکتار
۲. منطقه حفاظت شده ارژن با وسعت ۶۵۷۵۰ هکتار
۳. منطقه حفاظت شده گنو با وسعت ۴۹۰۰۰ هکتار
۴. پارک ملی گلستان با وسعت ۱۲۵۸۹۵ هکتار
۵. پارک ملی کویر با وسعت ۷۰۰۰۰۰ هکتار
۶. منطقه حفاظت شده حرا با وسعت ۸۵۶۸۶ هکتار
۷. پارک ملی دریاچه ارومیه با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار
۸. پناهگاه حیات وحش میانکاله با وسعت ۶۸۸۰۰ هکتار
۹. پارک ملی و پناهگاه حیات وحش توران با وسعت ۱۰۰۰۰۰۰ هکتار[۱]
۱۰. منطقه حفاظت شده دنا در استان کهگیلویه و بویر احمد ۱۱. پارک ملی و منطقه حفاظت شده تنگ صیاد در استان چهار محال و بختیاری.ref name="mardomsalari71102"/>
مشروح این مناطق عبارتند از: پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر در استان سمنان، پارک ملی گلستان در استان گلستان، منطقه حفاظت شده ارسباران در آذربایجان شرقی، منطقه حفاظت شده گنو در استان هرمزگان، پناهگاه حیات وحش میانکاله در استان مازنداران، منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان در استان فارس، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده توران در استان سمنان، منطقه حفاظت شده حرا در استان هرمزگان و پارک ملی دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی، «دنا» در استان کهگیلویه و بویر احمد و «تنگ صیاد» در استان چهار محال و بختیاری.[۲]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ذخیره گاه زیست کره چیست؟ سایت تورهای طبیعت گردی البرز
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ پس از ۳۴ سال دو ذخیره گاه جدید زیستکره ایران در فهرست جهانی ثبت شد: دنا و تنگ صیاد در فهرست یونسکو روزنامه مردمسالاری، نسخه شماره ۲۲۸۷ - ۱۳۸۸/۱۱/۱۷.
- جمالی، ویکتوریا: برنامه انسان و کره مسکون. در: مجله «محیط شناسی» سال ۱۳۵۵ - شماره ۶. صص ۱۷۷ تا ۱۸۰
