گنبد نمکی جاشک

گنبد نمکی جاشک (یا دشتی)
تصویر ماهواره‌ای از گنبد نمکی جاشک (دشتی) <سمت چپ آن تصویر کوه درنگ است>
نوع منطقه	اثر ملی طبیعی
کشور	ایران
استان	بوشهر
وسعت	۳۶۶۶ هکتار
اهمیت	معدن نمک - چشم انداز گردشگری
تاریخ ثبت	بهمن ۱۳۸۶
اقلیم	کوهستانی گرم و خشک
مختصات	۵۱٫۴۲ شرقی و ۲۸٫۱۵ شمالی

گنبد نمکی جاشک (دشتی) یا کوه نمک ناحیه‌ای وسیع و مرتفع از شمال غرب کوه جاشک منتهی‌الیه جنوبی رشته کوه زاگرس، حدفاصل شهرستان دیر و دشتی در استان بوشهر، یکی از بزرگ‌ترین و فعالترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه و از جاذبه‌های طبیعی استان بوشهر است که در بهمن سال ۱۳۸۶ بعنوان اثر طبیعی ملی فسیلی به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست به ثبت رسید. مهمترین خصوصیات بارز و متفاوت کوه نمکی جاشک به نوع نمکهای این کوه نمکی، گنبدها و غارهای منحصر به فرد، آبشارها، بلورها و ... می‌توان اشاره داشت.

موقعیت جغرافیایی

گنبد نمکی جاشک یا دشتی ناحیه شمال شرقی کوه جاشک را دربر دارد و حد فاصل دو شهرستان دیر و دشتی در استان بوشهر در فاصله ۱۴۴ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر هم‌جوار روستای جاشک از توابع شهرستان دیر در فاصله ۶۰ کیلومتری شهر دیّر (۲۴ کیلومتری شهر بردخون) و به موازات روستای گنخک از شهرستان دشتی در فاصله ۵۵ کیلومتری شهر خورموج (۱۵ کیلومتری شهر کاکی) قرار دارد.

راه ارتباطی

تشکیل گنبد شمال شرقی به جنوب غربی بوده، در جنوب آن روستای جاشک، غرب آن روستای گنخک، شرق آن روستای کردلان و شمال‌شرقی آن روستای درویشی قرار دارد. راه دسترسی از سمت غرب گنبد نمکی از فاصله ۳ کیلومتری بعد از روستای گنخک دشتی از طریق جاده خاکی معدن قدیمی سنگ نمک که در منطقه فعالیت می‌کرده‌است و از سمت شرق گنبد بعد از پل روستای کردلان دشتی از طریق جادهٔ خاکی است که به کوهپایه‌های گنبد نمکی منتهی می‌شود.

ویژگی‌ها

قله این کوه نمکی (کوه جاشک) ۱۳۵۰ متر از دشت اطراف خود بالاتر است. این کوه ۱۲ کیلومتر درازا و ۴٫۵ کیلومتر پهنا دارد. وسعت گنبد در حدود ۳۶۶۶ هکتار بوده و ارتفاع قلهٔ آن ۱۳۵۰ متر از سطح دریا می‌باشد.

موقعیت خاص گنبد نمکی جاشک (یا دشتی) که باعث شوری آب رودخانه مند گشته‌است شاید تنها عامل زیان‌رسان به منطقه باشد زیرا رودخانه تا قبل از روستای باغان شیرین و قابل شرب و استفاده کشاورزی می‌باشد. اما پس از عبور از کنار گنبد و دور زدن آن آب رودخانه با درصد زیادی شوری همراه می‌شود که نشان از فعالیت زیاد گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند می‌باشد ودر فصل پر بارش آب رودخانه سطح دشت‌های چغاپور و دشتی را فرا گرفته و به علت تبخیر زیاد نمک بر روی سطح خاک باقی مانده و باعث شوری زمین‌های منطقه می‌گردد.

بررسی‌های علمی

گنبدهای نمکی در سطح وسیعی از ارتفاعات زاگرس وایران مرکزی رخنمون شده‌است بطوریکه قریب به ۱۱۴ گنبد نمکی در نواحی جنوب ایران بویژه در استان‌های هرمزگان وبوشهر دیده می‌شود.

پدیده‌های زیبای گنبد نمکی جاشک یا دشتی عبارت‌ند از:

۱- رنگ سفید نمکهای طعام گنبد به منطقه جلوه‌ای زیبا بخشیده‌است به نحوی که از جاده کنگان – بوشهر به صورت یک کوه برفی زیبائی در بخش شرقی دشت برهنه ظاهر شده‌است.

۲- یخچالهای نمکی از جمله پدیده‌های زیبای این گنبد نمکی جاشک یا دشتی به شمار می‌رود ودر ناحیه شمال غربی گنبد به وضوح دیده می‌شود این یخچالها که حاصل حرکت ثقلی توده‌های نمکی در جهت شیب زمین است در حاشیه کناره گنبد تشکیل می‌گردد و بدلیل مشابهت آن با یخچالهای یخی بدین نام شهرت یافته‌است.

۳- آبشارهای زیبای نمکی یکی دیگر از ویژگیهای گردشگری این گنبد نمکی است. این آبشارها که مسیر طبیعی جریان آب گنبد بوده‌است در فصول کم آبی به واسطه تبخیر کامل آب بلورهای زیبای نمکی ضخیمی درجهت جریان و بویژه در مسیرآبشارها ایجاد شده‌است و منظره تماشائی آبشار نمکی را ایجاد نموده‌است. این پدیده در در اواسط بهار تا تابستان وپائیز دیده می‌شود.

۴- غارهای نمکی یکی دیگر از جلوه‌های تماشائی این گنبد نمکی است. این غارها که بر اثر انحلال رسوبات نمکی ایجاد می‌شوند در جای جای گنبد دیده می‌شود. در بخش‌های داخلی این غارها بلورهای نمک به صورت استالاگمیت و استالاکتیت جلوه‌ای دیدنی به غارها بخشیده‌است.

۵- فرسایش آبی ایجاد شده بر نمکهای گنبد آثار زیبا و تماشائی را بر پهنه گنبد ایجاد نموده‌است. این آثار به صورت فرسایش پنجه‌ای یکی از اثار زیبای ژئو مورفولوژیکی را ایجاد نموده‌است.

۶- تخت دیو یکی از زیباترین پدیده‌های زیبای فرسایشی این گنبد نمکی است که به دلیل اختلاف در میزان فرسایش پذیری سنگها به صورت ستونهایی در میان نمکهای گنبد ظاهر شده‌اند.

۷- بلورهای نمک و بسیاری کانیهای غیر سیلیکاته نظیر پیریت و فلورین با تنوع رنگ و جلای فلزی و غیر فلزی آنان خیره کننده است. گنبد نمکی میزبان کانیها و بلورهای فراوانی است که در پهنه گنبد گسترده‌اند.

۸- تنوع رنگ نمکهای صنعتی گنبد شگفت‌انگیز است. رنگهای متنوع قرمز، قهوه‌ای، سفید، زرد، سیاه و نارنجی نمکها یکی از ویژگی گنبد نمکی جاشک یا دشتی است.

نمک‌های سازنده این گنبد مربوط به سری هرمز بوده که به دلیل چگالی کم نمک نسبت به سنگ‌های پیرامونی و وجود گسل کازرون- قطر و لرزش‌های مکرر ناشی از آن، در اواخر دوره پرکامبرین و اوایل پالئوزوئیک تشکیل شده است. در حالی که این گنبد نمکی در حال بالا آمدن است، عوامل فرسایشی به تدریج از ارتفاع آن می‌کاهند. یکی از زیباترین پدیده‌های زیبای فرسایشی گنبد، «تخت دیو» می‌باشد که به دلیل اختلاف در میزان فرسایش‌پذیری سنگ‌های گنبد به صورت ستون‌هایی در میان نمک‌های گنبد ظاهر شده است.

ثبت ملی

کوه نمک جاشک یا گنبد نمکی جاشک (یا دشتی) یکی از بزرگ‌ترین و فعالترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه و از جاذبه‌های طبیعی استان بوشهر به عنوان اثر طبیعی ملی فسیلی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در بهمن سال ۱۳۸۶ به ثبت رسید که اکنون در اختیار محیط زیست قرار گرفته و محیط بانی آن در روستای جاشک از توابع دهستان آبدان شهرستان دیر در آینده نزدیک ایجاد می‌شود. مهمترین خصوصیات بارز و متفاوت کوه نمکی جاشک به نوع نمکهای این کوه نمکی، گنبدها و غارهای منحصر به فرد، آبشارها، بلورها و... می‌توان اشاره داشت.

گنبد نمکی جاشک همچنین ۸۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

منابع

• جعفری، سید محی الدین. گردشگری زمین‌شناسی در استان بوشهر. بوشهر: نشر، ۱۳۸۳.
• جعفری، سید محی الدین. بندر سیراف دهکده گردشگری خلیج فارس. دومین همایش ملی خلیج فارس، تهران: نشر، ۱۳۸۵.
• مجمع دانش آموختگان استان بوشهر
• مجمع دانش آموختگان استان بوشهر
• محمد حسین‌زاده، پژوهشگر برجسته محیط زیست استان بوشهر: کوه نمک جاشک دیر تنها اثر طبیعی ملی بوشهر است خبرگزاری فارس
• گنبد نمکی دشتی عروس کوه‌های جهان مند نیوز

پیوند به بیرون

• معادن متروکه استان بوشهر؛ معدن نمک جاشک پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور
• جشنواره رنگ و نمک (گنبد نمک دشتی در استان بوشهر، پدیده شگفت انگیزی از رنگ و شکل) وبسایت راسخون
• نقشه ماهواره‌ای گنبد نمک جاشک ویکی مپیا
• گزارش تصویری از گنبد نمکی جاشک پایگاه خبری دیّر
• گنبد نمکی جاشک جزء کدام شهرستان محسوب می‌شود؟ + اسناد آژانس خبری جنوب ایران