هالو زال

زال علاالدین وند بختیاری شُهره به هالو زال از شخصیت‌های معنوی بختیاری محسوب می‌شود. هالو زال گذشته از جایگاهِ خانوادگیِ خود نمادی از فرزانگی و دور اندیشی در ایل بختیاری است و میانِ بختیاری‌ها نقشی همچون زال اسطوره‌ای در شاهنامه را به عهده دارد.

خانواده

هالو زال فرزندِ آ رستم علادین وند، شخصیتی تاریخی و همزمان با دوره محمدشاه قاجار است.

شهرت

شهرت نامبرده به دلیل تحذیر و پیش‌بینی قتل‌عام نامدارخان و سران بهداروند، پیش از رویارویی خونبار با جعفرقلی خان می‌باشد که منجر به سال‌ها جنگ و نا آرامی داخلی در بختیاری گردید. ایشان اگرچه نمی‌تواند مانع قتل‌عام نامدار خان و همراهانش شود، اما با گریختنِ خود و دو کودکِ همراه به ادامه حیات سیاسی خانوادهٔ کشته شدگان کمک می‌کند.

قتل نامدارخان بختیاروند

درسالهای ۲۱-۱۲۲۰ خورشیدی و پس از اوجگیریِ جنگ میانِ دورکی و بختیاروند، نامدار خان منجزی بختیاروند اقتدار و شجاعتی از خود در بختیاری بروز داد که باعث محبوبیت وی شد. اما این شجاعت و محبوبیت باعث آن نگردید تا طایفه راکی از کینه و قصاص آ نادعلی راکی فرزند طهماسب خان بگذرند. بعد از اختلافی که میان جعفر قلی خان بختیاروند و نامدار خان منجزی روی داد (هر دو خان بختیاروند بودند)، جعفر قلی خان به تحریک دایی‌های خود (فرزندان طهماسب خان راکی) و به قصد شکست رقیب تصمیم به دفع نامدارخان گرفت. باید یادآور شد که همچنان سرانجام خونین این برادر کُشی در پرده‌ای از ابهام است. اما از آنجا که در خاطرات گذشتگان از نامدار خان به نیکی یاد می‌شود، بعید بوده که وی قصد کُشتن جعفر قلی خان را داشته است.

از طرفی دیگر با تمام خاطرات بجای مانده از جنگها و درگیری‌های ایلیِ جعفر قلی خان نیز نمی‌توان به قطعیت گفت که وی نیز چنین قصدی داشته، اما با سوء تفاهمی که به آن دچار شده بود، مرتکب چنین عملی گردید. نامدار خان به نصایح هالو زال مبنی بر عدم اعتماد و دوستی با جعفر قلی خان گوش می‌دهد و چادری را در نزدیکی دو چادر دیگر برپا می‌کند و اسلحه‌ها را برای حملهٔ احتمالی در آنجا پنهان می‌نماید اما به رسمِ قولی که داده بود، اسلحه ای حمل نمی کند. از طرفی دیگر، خبر چینان و دشمنان هر دو به جعفر قلی خان خبر می‌دهند که نامدار خان چادری پر از اسلحه را در کنار دو چادر مهمانی برپا کرده و قصد کشتار آنان را دارد. هنگامی که جعفر قلی خان و همراهانش به نزدیکی چادرهای بر پاداشتهٔ نامدار خان در گردنهٔ کوه چال بلوطک می‌رسند (در سرآستان پیر محمود در اندیکا)، با دیدن چادری که در کنار چادرهای مهمانی برپاست شکش به یقین تبدیل می‌شود و تصمیم به قتل نامدار خان می‌گیرد.

در این واقعه ۹ نفر از عالیورها نیز مهمان نامدار خان بودند. گفته شده نامدار خان در حالیکه رو به جان دادن بود از جعفر قلی خان می‌خواهد عالیوران را که مهمانند نکشند، اما آنان نیز به قتل می‌رسند.

هالو زال در فولکلور بختیاری

اشعار و داستانهایی در فرهنگ فولکلور مردم بختیاری در موردِ وی ساخته شده و چندی ترانه با صدای خوانندگان بزرگ بختیاری همچون بهمن علاءالدین برای وی خوانده شده است.

هالو زال خُـو اِگُوهه، مَگُوین و مَخَندین / اسبونتون زین کُنین، یَراق بِوَندین

هالو زال خُـو اِگُوهه، بِس بِگرین گُوش / اسبونتون زین کُنین، خُوتون یَراق پُوش

سُواری ز دیر اِیاه، اُردیس به دیندا / دَروازنه بگُشین، بگُوینس بفرما

سُواری ز دیر اِیاه، اُردیس به دینس / لامِردُون فَرش کُنین، سی بنشینس

سُوارون به رَه اِیان، مَیلِ خُراسُون / نُمدارخُون شُل شُل کُنه، رِه وانیاسُون

نُمدارخُون شُل شُل کُنه، به سَرِ کَوشا / کَد باریک بالا بُلَند، داره تَماشا

ُمدارخُون شُل شُل کُنه، به سَرِ گیوَه / کَد باریک بالا بُلَند، داره گِریوَه

یَه دَستُم به چُو چادر، سلام به زُونُم / شُراوی کُر اَسَد، تَش وَند به جَونُم

یَه دَستُم به جلوت، خان خُوش اُوَیدی / کی دیده وا دَست نَیان، نُمدار و عیدی

سَرآستون و زیرآستون، هَمِس گَشتُم / عَمدُم کِرد جعفرقلی، قَطار نَبَستُم

سَرآستون و زیرآستون، چُل چُل بَرد بَرد / نُمدارخون قَطار نَبَست، یَه پَر ز کار وَند

هالو زال به پُشت مال، بُـور کرده تیمار / هَشار کرد به نُمدارخُون، نَـوید خَـوَردار

کاشکی که سه روز پیش، بیدُم خَـوَر دار / چپ و راست جنگ بکردُم، چی پار و پیرار

کاشکی که پیشتر ز یُـو، خَـوَر بویدُم / دستم به تفنگ برَهد، نَـر وَر بُـریدُم

خان قلی، جعفرقلی، کُرِ اَسَدخُون / مُو گُدُم، جنگ نیکُنی اَمسال زِمستُون

لامِردُون فَرش کُنین، ز گُلِ خاش خاش / مَگُوهین نُمدار لُـره، بِگُوین قزلباش

لامِردُون فَرش کُنین، ز گُلِ قالی / کُجه رَهد نُمدار دَلـُّو، جاس مَنده خالی

سَرآستون و زیرآستون، ایل به گُداره / نُمدارخُون مُنجزی، شَرّاک سُواره

سَرآستون و زیرآستون، ایل به شُلُوه / نُمدارخُون مُنجزی، سی جنگ کَلُوه

لامِردون فَرش کُنین، قالیچه هانه / کی دیده مهمُـون کُشه، حُـونه خُـدانه

آفَـرَج مَکُشین، که لُـرزِنیه / بکُشین نُمدارخُـونه، که مُنجزیه

کُشتنه نُمدار کَـلُو، نَـر شیرِ هَیلان / دشمنون شادی کُنن، به ایلِ بی خان

وَیدی بی به مهمونی، کَج کُن به حُونه / خُومه کُشتی، نکُشی عالیوَرُونه

مَحمُسَین گُلاله سُهر، بَوو نَدیده / دیدُمس به پُشت پیر، سَرس بُریده

ماه پسند مَینانه کَند، وَندس به گَردن / مَحمُسَین مَکُشین، زینس به پَرده

ماه پسند مَینانه کَند، وَندس به مُل شُون / مَحمُسَین مَکُشین، زینس به دُرغوُن

بارِالله بِم برَسوُن، تُفنگ قَطاره / بَساکُم به دَر کُنُم، تیپِ سُـواره

اَلهی کُـرِ غَـریب، ریش تِـردنیدَه / سُـوارون بهداروند، سَـرها بُـریدَه

سَـرآستونَـه بِگِـرین، دینِـه کُـلُـونَـه / بِگِـرین و مَکُشین، نُمدار دَلـُّـونَـه

سَرآستون و زیرآستون، چُل چُلِ بَرد بَرد / داد ز دست علی صالح، مُون کُمیت زَرد

سَرآستون و زیرآستون، آستون به آستوُن / تیپ سوار بهداروند، زال مَند به جاسوُن

سَرآستون و زیرآستون، چُل چُلِ زَورُون / تیپ سُوار بهداروند، رَهدن به دَورُون

آرامگاه

آرامگاهِ هالو زال دارای کوشکی فرو ریخته و معماری معمولی است. با بالا آمدن آب رودخانه کارون و گسترش دریاچه سد گتوند علیا، آرامگاه تاریخی زال علادین وند بختیاری منیز در محل زیر کوه هارنی ِکلاً در منطقه آبماهیک که برای عشایر منطقه از اهمیت فراوانی برخوردار است، در معرض نابودی و غرق شدن قرار گرفته است.

جستارهای وابسته

• مردم بختیاری
• گویش بختیاری
• باورهای بختیاری‌ها
• عزاداری بختیاری‌ها
• شیر سنگی

پیوند به بیرون

• عکس‌هایی از آرامگاه هالو زال