حسنوند

حسنوند یکی از ایل‌های لر ساکن پیشکوه است. سکونتگاه این ایل شمال شهرستان خرم‌آباد و بخش‌هایی از شهرستان سلسله در استان لرستان است.

تاریخ

در دهه ۱۸۷۰ میلادی جمعیت حسنوندها حدود ۲٬۵۰۰ خانوار بوده است. جمعیت این ایل در دهه ۱۹۳۰ میلادی پنج هزار خانوار و در دهه ۱۹۶۰ میلادی ۱٬۵۰۰ خانوار بوده است.
دوران اقتدار ایل حسنوند در زمان حکومت مهرعلی خان امیرمنظم حسنوند (سردار امجد) رئیس تیره فرخ جانی و سرهنگ موسی خان حسنوند (سردار جنگ) رئیس تیره جهان سلطانی بوده است. دوران حکومت این دو همزمان و مصادف با سلطنت محمدعلی شاه قاجار بر ایران و والی گری سالارالدوله برادر محمد علی شاه بر لرستان و خوزستان و کردستان بود.

• 

  نشسته:سرهنگ موسی خان حسنوند

• 

  مهر علی خان امیر منظم حسنوند

طایفه‌ها

طایفه های ایل حسنوند در مجموع به دو دسته جهان سلطانی و فرخ جانی که نام همسران خدائی خان دوم می باشند تقسیم می شوند. این ایل از طایفه‌هایی تشکیل شده که عبارتند از :

• خدائی (خوانین) ← جهان سلطانی و فرخ جانی
• میفر (محمدفر) ← فرخ جانی
• اسکندر ← جهان سلطانی
• بسطام ← جهان سلطانی
• دولتشاه ← فرخ جانی
• کاکولوند ← فرخ جانی

فهرست نام این طایفه ها و شجره ایل حسنوند از کتاب ایل حسنوند برداشته شده‌است.

شجره‌نامه طایفه حسنوند

نوشتار اصلی: فهرست تیره های اصلی طایفه حسنوند

سرائی

هیجالی

خدر

باجول

بیران

سلسال یا سلسله

یوسف

کولی یا قولی

غیاث

حسن

محمدحسین

کی خا یا بختیار

هلیکه

اسکندر

بسطام

دولتشاه

کاکول

میفر یا محمدفر

• قابل ذکر است که هرکدام از این تیره ها خود یک شجره جداگانه دارد.

شجره‌نامه طایفه خدائی تیره جهان سلطان

نوشتار اصلی: فهرست خوانین اصلی تیره جهان سلطان

فهرست نام این خوانین و شجره آنها از کتاب ایل حسنوند برداشته شده‌است.

محمدجافر معروف به خدائی دوم

عبداله

احمدخان

نوراله

ملک علی

فرج اله

کرم اله

عزیزاله

رحمت اله

اکبرخان

اسداله

موسی خان

سفی

رحمان

علی نقی

سلیمان

ولی اله

سرهنگ

موسی

صیدرضا

حاج خانجان سرهنگی

غلامرضاخان سرهنگی

• نکته قابل ذکر اینکه هرکدام از این افراد خود یک شجره جداگانه دارند.

شجره‌نامه طایفه خدائی تیره فرخ جان

نوشتار اصلی: فهرست خوانین اصلی تیره فرخ جان

فهرست نام این خوانین و شجره آنها از کتاب ایل حسنوند برداشته شده‌است.

محمدجافر معروف به خدائی دوم

عزیزخان سلیمان

عبدالعلی

فتح اله

ملک

صید مهدی خان

صادق خان

اسدخان

نجفقلی

حسین خان

مهر علی خان

نریمان

صیدوالی

عزیزخان

فیض اله

محمودخان

اسفندیار

غلام

حاج خانجان

• نکته قابل ذکر اینکه هرکدام از این افراد خود یک شجره جداگانه دارند.

شجره‌نامه طایفه میفر یا محمدفر

نوشتار اصلی: فهرست تیره های اصلی طایفه میفر یا محمدفر

فهرست نام این تیره ها و شجره آنها از کتاب ایل حسنوند برداشته شده‌است.

میفر یا محمدفر

سیف الدین

ندر یا نیر

سالی

شه ندر یا شیه نیر

خنگ گزار

عوض علی

حیدر علی یا حیلی

حسینعلی

جمعه

حیدربگ

الوند

مومنعلی

شاهمیرزا

اکبر

اسماعیل

رونایی

تیمورخان

نادعلی

ملانوره

حاج پایدار

سوخته زار

حاج علی

• نکته قابل ذکر اینکه هرکدام از این افراد خود یک شجره جداگانه دارند.

ریاست ایل

ریاست ایل حسنوند همیشه در تیره خدائی حسنوند بوده و از زمان پدر خدائی بزرگ، شیخ کله یا کاکله شروع شده است و طبق قوانین حکومت صفوی باید مالیات‌های دریافتی از مردم را به حکومت پرداخت می‌کرد، بعد از شیخ کله فرزندش خدائی بزرگ ریاست ایل را بر عهده داشت، تا زمانی که در تاریخ و برای ما نقل شده است (این گفته‌ها صرفا نقلی است و دلیل تاریخی کمی دارد) به روسای ایل حسنوند در گذشته خدایی می گفته‌اند. خدایی خان بزرگ که ما می‌شناسیم بنا بر روایتی ۲۴ پسر داشته و توانسته است با اتحاد و یا درگیری با طوایف دیگر لک لرستان را تا حد زیادی متحد کند وی و (به قول افراد محلی) والی پشتکوه (حاکم لرستان ایلام و کرمانشاه و شمال خوزستان) بر سر مسایل سیاسی درگیری داشته‌اند.
البته این والی پشتکوه با کریم خان زند مشکل داشته است و داعیه استقلال. خدایی خان در خرم‌آباد لرستان در مرمت و بازسازی مسجد جامع خرم‌آباد و مرقد امامزاده کمک بسیاری کرده است و بنا بر روایتی در حیاط قدیم این امامزاده مدفون است (روایتی نیز بر تدفین وی در کربلا تاکید کرده است).
سرانجام به دلیل همین درگیری‌ها خدایی خان از دنیا می‌رود. یکی از فرزندان وی به نزد کریم خان رفته و وی را مجاب به تجهیز ارتش کرده سپس والی پشتکوه را شکست داده و لرستان بعد از آن مستقل می‌شود. از آثار تاریخی باقی مانده در این خانواده یک قرآن می‌باشد که با آب طلا نوشته شده است و هم اکنون موجود می‌باشد، بعد از خدائی بزرگ پسرش محمدجافر معروف به خدائی دوم ریاست را برعهده داشت.
رضا اقبالی در کتاب امنیت و انتظامات در لرستان رئیس ایل را بعد از خدائی دوم ملک علی خان و موسی خان فرزندش که نوه خدائی دوم بود دانسته، موسی خان از تیره جهان سلطانی و پدر سرهنگ موسی خان بوده و در این کتاب زمان ریاست موسی خان بر ایل حسنوند را ۲۰ سال تخمین زده است. در کتاب خدایی خان: ایلخانی از پیشکوه لرستان ذکر شده: ملک علی خان پدر موسی خان از روز اول توانسته بود مرز بین حسنوند و بیرانوند را تعیین کند و در ادامه آن موسی خان فرزندش و همچنین سرهنگ فرزند موسی خان که رستم لرستان نیز می نامیدنش از عهده این مهم به خوبی بر آمده بودند و همواره جوابگوی ایل بیرانوند بودند و در این راستا هم چند نبرد سهمگین بین ایل حسنوند و بیرانوند رخ داده بود، بعد از کشته شدن موسی خان به دست ایلدرم بایزید میرزا بیست و دومین فرزند عباس میرزا شاهزاده قاجاری طبق قرار قبلی فی مابین ایلدرم میرزا و حسین خان و پسرش صید مهدی که برای دستگیری موسی خان ایلدرم میرزا را یاری داده بودن و مکان استراحت او را در اختیار نیروهای دولتی قرار داده بودند ریاست به تیره فرخ جانی منتقل شد و حسین خان و پسرش صید مهدی خان با نزدیک شدن به ایلدرم میرزا مقدمات انتقال ریاست را فراهم کردند.
بعد از صید مهدی خان پسرش مهرعلی خان امیر منظم ریاست را برعهده داشت، البته در این دوران تیره جهان سلطانی و تعدادی از طایفه‌های ایل حسنوند مانند اسکندر و بسطام و قلندرحبشی و طوایف ساکن در هنام و سرابتلخ تحت ریاست سرهنگ موسی خان اداره می‌شد، این دوران با اختلاف شدید میان سرهنگ موسی خان و مهر علی خان امیر منظم سپری شد و در این راستا چند نبرد سهمگین میان این دو در گرفت که نمونه معروف آن جنگ معروف کوه هنام بود که مهرعلی خان با کمک غلامرضاخان والی پشت کوه به طوایف جهان سلطانی حمله کرد که در نهایت با مقاومت سرهنگ مجبور به عقب نشینی شد.
با مسموم شدن سرهنگ به دست دشمنان، مهرعلی خان امیر منظم که میزبان مهمانی آن روز مسموم شدن سرهنگ بود به عنوان تنها خانسالار ایل حسنوند ریاست را بر عهده گرفت. سپاه مهرعلی خان امیر منظم در زمان ریاستش بالغ بر ۳۰۰۰ هزار سواره نظام بود و در نهایت با اعدام مهرعلی خان به دست سپهبد امیر احمدی دوران ریاست بر ایل حسنوند به صورت خانسالاری (ملوک الطوایفی) به اتمام رسید.

• شیخ کله یا کاکله
• خدائی بزرگ
• محمدجافر معروف به خدائی دوم
• ملک علی خان
• موسی خان
• حسین خان
• صید مهدی خان
• مهرعلی خان امیر منظم

خویشاوندی کریم خان زند و خدائی خان حسنوند

در کتاب ریشه های نژادی لر نوشته شده: ((در زمان شاه سلطان حسین صفوی مردی بنام خدائی که اکنون تمام خوانین الشتر از نسل اویند، امیرالعشایر منطقه الشتر بوده است، پدر کریم خان زند جز سواران او می باشد، هنگامیکه مادر کریم خان زند به او حامله می باشد برای آب به سرچشمه می رود مشگ آب را پر می نماید و بر دوش میگیرد، ناگاه آوازی بگوشش می رسد که شاه آینده ایران را ناراحت کردی، مادر کریم خان این آواز را سه بار می شوند، تمام دورور خود را نگاه می کند ولی کسی را نمی بیند، به منزل می رود و سرگذشت را برای همسرش تعریف میکند، شوهرش او را مسخره میکند. این داستان به گوش خدائی میرسد و کمکم میان خدائی و پدر کریم خان دشمنی پیدا میشود، چون پدر کریم خان قدرت برابری با خدائی را ندارد به اطراف ملایر میرود و خود و برادرانش در سلک سواران نادر درمی آیند، تا لشکر کشی نادر به هندوستان پیش می آید، در تمام مدتی که کریم خان در ملایر است با اقوام و خویشاوندان خود در الشتر رابطه مستقیم دارد. این متن اصلی مطلبی است که از کتاب ریشه های نژادی لر برداشته شده‌است.

نياي حسنوند رضاشاه

به تازگی در کتاب رضاشاه از «الشتر تا الشت» درباره تبار رضاشاه مطلبی عنوان شده است که دو نکته از آن قابل تأمل است. یکی اینکه نیاکان رضاشاه از الوار لرستان بودند و دیگر اینکه همین الوار، به وجودآورندگان ایل پالانی نیز بوده‌اند.

درباره نیاکان لُر رضاشاه این گونه گفته شده است که در زمان هجوم افغانها در اواخر دوره صفویه (۱۱۴۸-۱۱۳۵)، طوایف لر همانند بسیاری دیگر از ایلات ایران، نادر را در سرکوبی افغانها یاری می‌دادند. طایفه حسنوند که یکی از طوایف لک محسوب می‌شد، نیز در این جنگ‌ها شرکت داشتند.

یکی از افراد طایفه حسنوند به نام « رمضان» در جریان جنگهای نواحی شمالی کشور، از لشکریان جدا گشته، راه را گم کرده و سرانجام در ناحیه آلاشت اقامت گزید. رمضان با یکی از دختران طایفه اوجی ازدواج کرد و برای همیشه در آن دیار ماندگار گردید و رضاشاه از نواده‌های ایشان است.

روایت یادشده درباره نیاکان رضاشاه، قابل بررسی و در عین حال بسیار محتمل است. این متن مطلبی است که از سایت موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران برداشته شده‌است.

جغرافیای سکونت

مردم ایل حسنوند از نژاد آریایی بوده و در نهایت از نژاد کاسیت ها یا کاسپی‌ها هستند، آن ها مردمانی قوی بنیه، رشید و سلحشور بوده اند.(برگرفته از کتاب سرزمین جاوید ص. ۱۶۰۱ نوشته هرتز فیلد گیرشمن و ماریژان موله). این ایل در سال ۱۳۱۱، پنج هزار خانوار جمعیت داشته است. محل سکونت اصلی ایل حسنوند شهرستان سلسله است. پراکندگی جمعیتی این ایل لک زبان در شهرستان‌های سلسله، خرم‌آباد، دلفان، پلدختر، کنگاور، دینور، کوهدشت، بروجرد و کلاردشت و قزوین می‌باشد.

هم اکنون حسنوند یکی از طایفه‌های لک ساکن در لرستان است. در مجلس شورای اسلامی سه تن از نمایندگان دوره هفتم با نام خانوادگی حسنوند بر کرسی نشسته‌اند که نمایندگان شهرهای الشتر و نورآباد، خرم‌آباد و اندیمشک بوده‌اند.((فهرست نمایندگان دوره هفتم مجلس شورای اسلامی))

منابع

• معجزی والیزاده، محمدرضا. تارخ لرستان: روزگ‍ار ق‍اج‍ار: از ت‍اس‍ی‍س‌ ت‍ا ک‍ودت‍ای‌ ۱۲۹۹. تهران: انتشارات حروفیه، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۹۲۱۸۵-۷-۲. 
• حیدری، حجت اله. ایل حسنوند. امیرکبیر خرم آباد: افلاک، ۱۳۸۱. شابک ‎۹۶۴-۶۴۳۱-۳۸-۶. 
• اقبالی، رضا. امنیت و انتظامات در لرستان: از صفویه تا پهلوی. تهران: ائمه(ع)، ۱۳۹۱. شابک ‎۹۷۸-۶۰۰-۶۳۰۶-۲۷-۸. 
• پهلوان، کیوان. رضاشاه "از الشتر تا الاشت" نياي لر رضاشاه. تهران: آرون، ۱۳۸۵. شابک ‎۹۶۴-۷۲۱۷-۶۷-۶. 
• حیدری، حجت اله. ریشه های نژادی لر. تهران: کتابفروشی فردوسی، ۱۳۵۵. 
• رحمتی، حشمت الله. خدایی خان: ایلخانی از پیشکوه لرستان. خرم آباد: شاپورخواست، ۱۳۹۱. شابک ‎۹۷۸-۶۰۰۲-۶۰۰۲-۲۶. 
• رحمتی، حشمت الله. قوم لُر در آینه تاریخ. خرم آباد: شاپورخواست، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۲۷۰۷-۲۴-۹. 
• ذبیح الله منصوری، هرتز فیلد گیرشمن و ماریژان موله. سرزمین جاوید. تهران: انتشارات زرین. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۴۰۷۰-۴۲-۶. 

جستارهای وابسته

• لکی
• لرستان