تیر (ماه)

تیر (در فارسی افغانستان:سرطان)، چهارمین ماه سال خورشیدی و ۳۱ روزه است. در این تقویم تیر از روز ۹۴م سال شروع شده و تا روز ۱۲۴م سال را شامل می‌شود و نخستین ماه فصل تابستان است.

برج فلکی تیرماه برج سرطان (خرچنگ) است چهارمینبرج فلکی از دایرةالبروج است. نماد این برج خرچنگ (در انگلیسی Cancer) نامیده می‌شود.

در گاه‌شماری رسمی ایران نام این ماه از نام ماه چهارم گاه‌شماری اوستایی نو برگرفته شده‌است. در گاه‌شماری زرتشتی سیزدهمین روز هر برج نیز تیر روز نام دارد و در تیرروز از تیرماه، جشن تیرگان برگزار می‌شود. تیشتر٬ ایزد باران در اسطوره‌های ایرانی و زرتشتی است.

واژه‌شناسی

تیرماه در گاهشماری ایرانی از نام تیشتر (در اوستایی:tištrya و در فارسی میانه: tīr یا tištar)٬ ایزد باران بر گرفته شده است که یشتی در اوستا به آن تعلق دارد. پورداود معتقد است که نامگزاری این برج به نام ایزدباران با بارندگی و فراوانی آب در این فصل مربوط نیست، بلکه بیشتر جنبه نیایش و بخشایش برای آب در چنین ماه گرمی دارد. .

در گاه‌شماری‌های دیگر

در گاهشماری هخامنشیان ماه چهارم در تحریر ایلامی به صورت kar-ma-ba-ta آمده است. بخش نخست واژه همان *garma- «گرما، داغی»، برابر با اوستایی garǝma- و ودایی gharmá- است و بخش دوم آن *pada- «پای، گام» و همچنین «کف (جایی)، مکان و جای» معنی می دهد و برابر با اوستایی pada-، ودایی paδá-/padá- است. یوستی (Justi, 1897:272) آنرا «گرماوضع» و هینتس (Hinze, 1957: 66) معنی «گرماپایه» از آن استنباط می کند. لکوک (Lecoq, 1977:172) در نام این ماه، معنی زمانی می یابد و آنرا « موقع گرما» معنی می کند. اشمیت (Schmitt, 2005:27) واژۀ pada- را به معنی «دارندۀ جاپای سوزنده»، یا در معنی سببی آن «ایجاد کنندۀ جاپای داغ» می‌داند. معنای داده شدۀ اشمیت جنبه اغراق آمیزی از این ماه داغ و سوزان است که گویا با سوزش پا تعبیر شده است. بر این اساس این ماه را شاید بتوان «[ماه] پاسوزی» معنی کرد که با وضعیت این ماه برابر با تیرماه امروزی، مناسب می آید. در تقویم آسی نیز این ماه Sūsæny از ریشه *sus, *saus به معنی«خشکی، پژمردگی، سوزان» است (Abayev,1970:3). .

مناسبت‌ها

• ۶ - جشن نیلوفر
• ۱۵ - جشن خام خواری
• ۲۱ - روز حجاب و عفاف (در ایران)

زادروزها

4 - عبدالمحمد نظام الاسلامی (نماینده مردم بروجرد و اشترینان)

۱۰ - پروانه احمدی (بازیگر سینما تئاتر تلویزیون)

درگذشت‌ها

۴ - درگذشت مایکل ۲۷- درگذشت خسرو شکیبایی ۱۳۸۷

جستارهای وابسته

• تیشتر