استان چهارمحال و بختیاری
مختصات: ۳۲°۱۹′۳۹″ شمالی ۵۰°۵۱′۱۷″ شرقی / ۳۲.۳۲۷۵° شمالی ۵۰.۸۵۴۶° شرقی
| چهارمحال و بختیاری | |
|---|---|
 |
|
 |
|
| مرکز | شهرکرد |
| مساحت | ۱۶٬۴۲۱ کیلومترمربع |
| جمعیت (۱۳۹۰) | ۸۹۵۲۶۳ نفر[۱] |
| پراکندگی | ۵۱٫۶ |
| تعداد شهرستان‌ها | ۹ |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| نماینده ولی فقیه | محمدعلی نکونام |
| استاندار | قاسم سلیمانی دشتکی |
استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان‌های کشور ایران است. مرکز این استان شهرکرد است [۲].
این استان با ۱۶٬۴۲۱ کیلومتر مربّع وسعت معادل یک درصد از کل وسعت ایران، بیست و دومین استان کشور از نظر مساحت می‌باشد.[۳] استان چهارمحال و بختیاری از جمله مناطق کوهستانی فلات مرکزی ایران محسوب می‌شود و بین ۳۱ درجه و ۹ دقیقه تا ۳۲درجه و ۳۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۲۶ دقیقه طول شرقی گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال و مشرق به استان اصفهان، از مغرب به استان خوزستان، از جنوب به استان کهگیلویه و بویراحمد و از سمت شمال غربی به استان لرستان محدود می‌شود.[۴] زبان های بختیاری، فارسی، ترکی و ارمنی در میان ساکنان این استان رایج است.در مرکز استان،هفشجان،بروجن،فرخ شهر و شهرهای کوچک استان لری بختیاری جای خود را با فارسی عوض کرده است. [۵]
مرکز این استان شهرکرد است و با ۲۰۶۶ متر ارتفاع از سطح دریا، مرتفع ترین مرکز استان کشور ایران است.[۶] میانگین ارتفاع در استان چهارمحال و بختیاری حدود ۲۱۵۳ متر است و به همین سبب استان چهارمحال و بختیاری را بام ایران می دانند.[۷]
محتویات
تقسیمات کشوری[ویرایش]
بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور، استان چهار محال و بختیاری دارای دارای ۹ شهرستان، ۴۰ شهر، ۲۵ بخش و ۵۰ دهستان است. شهرستانهای این استان عبارتند از:شهرکرد،بروجن،لردگان،فارسان،اردل،کیار،سامان،بن و کوهرنگ.
شهرها و شهرستان‌ها[ویرایش]
شهرهای شهرکرد،بروجن،هفشجان،فرخ شهر و لردگان از شهرهای مهم این استان می باشند.شهرکرد مرکز کنونی استان،بروجن شاهراه ترانزیتی استان و هفشجان نماد و جلوگاه تاریخ ۹۰۰۰ ساله این استان محسوب می شود. محل شهرستان‌ها و بخش‌ها به صورت زیر است:
| نقشه | شهرستان | بخش | مرکز بخش |
|---|---|---|---|
 سامان
بن
لاران
کیار
گندمان
بلداجی
خانمیرزا
فلارد
منج
میانکوه
بازفت
|
|||
| اردل | مرکزی | اردل | |
| میانکوه | سرخون | ||
| بروجن | مرکزی | بروجن | |
| بُلداجی | بلداجی | ||
| گندُمان | گندمان | ||
| فارسان | مرکزی | فارسان | |
| کوهرنگ | مرکزی | چلگرد | |
| بازَفت | چمن‌گلی
صمصمامی |
||
| لُردگان | مرکزی | لردگان | |
| فَلارد | مال خلیفه | ||
| خانمیرزا | آلونی | ||
| مَنج | منج | ||
| شهرکُرد | مرکزی | شهرکرد | |
| بــِن | بن | ||
| کیار | شلمزار | ||
| فرخ شهر | فرخ شهر | ||
| لاران | سورشجان | ||
| سامان | بخش های مرکزی و زاینده رود | سامان |
پیشینه در تقسیمات کشوری[ویرایش]
چهارمحال و بختیاری تا قبل از سال ۱۳۳۲ خورشیدی در قالب شهرستان شهرکرد و بختیاری از شهرستانهای استان اصفهان به شمار می‌آمد. در این سال، شهرستان شهرکرد از استان اصفهان جدا و به عنوان فرمانداری مستقل بختیاری در تقسیمات سیاسی کشور قرار گرفت. در دههٔ ۳۰ با تغییر رویکردهای حکومت در سال ۱۳۳۷ شمسی فرمانداری مستقل بختیاری و چهارمحال به فرمانداری کل ارتقاء می‌یابد و در محدوده آن فرمانداری‌های جدید بروجن و نیز بخشهای جدید شوراب و گندمان ایجاد می‌گردند. در مصوبه سال ۱۳۵۲ هیئت وزیران، فرمانداری کل چهارمحال بختیاری به‌استانداری چهارمحال بختیاری ارتقا یافت.
در مورد نام استان[ویرایش]
وجه تسمیه[ویرایش]
نام چهارمحال و بختیاری اشاره به دو بخش منطقه چهارمحال و منطقه بختیاری دارد. چهارمحال بخشی روستانشین میان اصفهان و منطقه ایل نشین بختیاری بود. محال جمع مکسر کلمه محل به معنی ناحیه و مکان است و چهار محال یعنی چهار ناحیه که عبارت بودند از: لار، کیار، میزدج و گندمان. در تقسیمات کنونی استان، لار در شهرستان شهرکرد، میزدج در شهرستان فارسان ،کیار در شهرستان کیار و گندمان در شهرستان بروجن قرار می‌گیرد. منطقه بختیاری نیز که از دیر باز کوچ گاه ایل بزرگ یختیاری بوده و هست، هم اکنون شامل شهرستانهای کوهرنگ، فارسان، اردل و لردگان می‌باشد.
اشتباهات رایج در مورد نام استان[ویرایش]
نام کامل و صحیح این استان چهار محال و بختیاری است اما به غلط گاه به صورت‌های دیگر هم خوانده می‌شود، مانند[۸]
- چهار محال
- چهار محالِ بختیاری
- بختیاری
هرچند معمولاً دلیل این کار سادگی در نوشتار و گفتار است اما در برخی موارد هم از روی تعصب‌های‌های قومی است که از طرف برخی افراطیون هر دو طرف چهار محالی و بختیاری انجام می‌شود تا نام طرف دیگر از اسم استان حذف شود. باید دانست نقش هیچ‌کدام از اقوام ساکن این استان در تاریخ و شکل گیری فرهنگ و هویت مردمان آن قابل چشم پوشی نیست. گاه چهار محالی‌ها و شهرکردی‌ها به سبب روابط نزدیک با اصفهان کانون توجه بوده‌اند و گاه بختیاری به دلیل نفوذ زیاد در حکومت پهلوی و روابط قوی با انگلیسی‌ها مود توجه بیشتری فرار گرفته‌اند. چهارمحال، و بختیاری دو واقعیت تاریخی و اجتماعی غیرقابل انکار هستند که به سبب مراودات و ارتباط‌های تنگاتنگی که از دیرباز بین این دو بخش برقرار بوده‌است، همواره به مثابه دو بال یک پیکر یکدیگر را کامل کردند اما در هیچ زمانی یکی به دیگری تعلق نداشته‌اند و کاربرد تعبیرهای چهار محال، چهارمحال بختیاری یا بختیاری نادرست و چالش آفرین می‌باشد. در گذشته نیز این منطقه با هر نامی که خوانده شده‌است به هر دو گروه عمده ساکن این منطقه اشاره داشته‌است مانند
- شهرستان شهرکرد و بختیاری (تا سال ۱۳۳۲)
- فرمانداری بختیاری و چهار محال (۱۳۵۲)
- استان چهار محال و بختیاری (از سال۱۳۵۲)
تغییر نام استان[ویرایش]
برخی از اهالی استان و مسئولین استانی و کشوری معتقد به تغییر نام این استان هستند. دلیل اصلی این گروه طولانی بودن نام استان است. طولانی بودن نام استان سبب حذف یکی از بخشهای نام استان می‌شود، گاه چهار محال خوانده می‌شود و گاه بختیاری و در هر صورت باعث می‌شود که مقصد اصلی از آن حاصل نشود. در برخی موارد هم در مکاتبات از نام مختصر شده چ و ب استفاده می‌کنند که چوب خوانده می‌شود. برخی دیگر بر این عقیده‌اند که نام استان باعث ایجاد شکاف بین مردم استان می‌شود و با وجود کوچکی استان، آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند. این عده معتقدند هویت یک استان باید همانند هویت یک کشور از وحدت کامل برخوردار باشد و مردم آن بر اساس نژاد تقسیم بندی نشوند.[۸]
تغییر نام استان به دلیل نگرانی از واکنش بختیاریها استان هنوز عملی نشده‌است.[۸]
جمعیت‌شناسی[ویرایش]
جمعیت این استان در سال۱۳۹۰، ۸۹۵۲۶۳ نفر گزارش شده است.
اقوام[ویرایش]
نمودار اقوام استان چهار محال و بختیاری بختیاری (۵۶٫۳٪) فارس (۳۰٫۵٪) ترک قشقایی (۱۲٫۱٪) نمی‌دانم (۰٫۵٪) دیگر (۰٫۶٪)
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان چهارمحال و بختیاری به قرار زیر بود:[۹]
| ردیف |
اقوام (به ترتیب الفبایی) |
شهر(%) |
روستا(%) |
مرد(%) |
زن(%) |
کل استان(%) |
| ۱ | بلوچ | - | - | - | - | - |
| ۲ | ترک | ۱۵٫۳ | ۸٫۷ | ۱۴٫۶ | ۹٫۶ | ۱۲٫۱ |
| ۳ | شمالی | - | - | - | - | - |
| ۴ | عرب | - | - | - | - | - |
| ۵ | فارس | ۴۴٫۹ | ۱۵٫۲ | ۲۹٫۲ | ۳۰٫۹ | ۳۰٫۵ |
| ۶ | کرد | - | - | - | - | - |
| ۷ | بختیاری | ۳۸٫۸ | ۷۵ | ۵۵٫۲ | ۵۸٫۵ | ۵۶٫۳ |
| ۸ | سایر | - | ۱٫۱ | - | ۱٫۱ | ۰٫۵ |
| ۹ | بدون جواب یا نمی‌دانم | ۱ | - | ۱ | - | ۰٫۵ |
زبان[ویرایش]
مردم استان چهار محال و بختیاری به دو قسمت چهارمحالی ها و بختیاریها تقسیم می‌شوند. چهار محالی‌ها عموماً به زبان فارسی و ترکی و با لهجه خاص خودشان صحبت می‌کنند و بختیاریها هم به گویش بختیاری که شاخه‌ای از زبان لری است صحبت می‌کنند. در ۵ شهرستان از ۹ شهرستان این استان زبان گویش بختیاری رایج است که این شهرستان‌ها عبارتند از: اردل، کوهرنگ، فارسان، لردگان و کیار. در شهرستانهای شهرکرد، بروجن، سامان وبن لهجه‌های محلی فارسی و ترکی رایج است. به طور خاص مردم شهرهای شهرکرد،هفشجان،بروجن و فرخ‌شهر و برخی دیگر مناطق به زبان فارسی صحبت می‌کنند، لهجه‌های دهکردی، هوشگانی، اورجنی و قهفرخی مخصوص شهروندان این استان می‌باشد که از ریشه فارسی پهلوی است و در آن لغات ترکی و عربی زیادی وجود ندارد. زبان ترکی قشقایی نیز بیش از ۱۲ درصد جمعیت ساکنین استان را شامل می‌شود. به طور خاص مردم شهرهای شهر کیان، بلداجی، سامان، بن، فرادنبه و جونقان به زبان ترکی صحبت می‌کنند.[۱۰]
دانشنامه ایرانیکا در مقاله زبان لری زبان مردم این استان را از نظر جغرافیایی نیمی فارسی و نیمی لری معرفی می‌کند.[۱۱] وبگاه میراث فرهنگی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری زبان لری بختیاری را به عنوان زبان عمومی در این استان معرفی می‌کند.[۱۲] دانشنامه جهان اسلام گویش مردم این استان را فارسی با گویش بختیاری معرفی می‌کند.[۱۳] در برخی شهرستانهای این استان مانند شهرکرد و بروجن لری جای خود را به فارسی داده است.[۱۲] برخی منابع نیز گویش ساکنان این استان را فارسی، ترکی قشقائی و گویش بختیاری معرفی می‌کنند.[۱۴]
ارامنه: نواحی شرقی استان چهار محال و بختیاری شامل شهرستانهای شهرکرد و بروجن از دیرباز سکونت گاه گروه‌هایی از ارامنه بوده‌است. هر چند در دهه‌های اخیر تعداد بسیاری از ارامنه چهار محال و بختیاری به اصفهان مهاجرت کردند هنوز تعداد کمی از آن‌ها در این استان مشغول زندگی هستند. روستاها ارامنه نشین چهار محال عبارت بودند از تشنیز، واستیگان، گیشنیگان، احمدآباد، شلمزار، قلعه کشیش، لیواسیان، ده ارمنی و غیره.[۱۵]
در جدول زیر نام شهر و روستای‌های مختلف استان و زبان گفتاری مردم آن مشخص شده‌است.[۱۶]
| نام شهرستان | شهر/روستا | زبان |
|---|---|---|
| شهرستان شهرکرد | شهرکرد | فارسی لهجه دهکردی |
| هفشجان | فارسی لهجه هوشگانی | |
| فرخ شهر | فارسی لهجه قهفرخی | |
| چالشتر | فارسی | |
| نافچ | فارسی | |
| سورشجان | گویش بختیاری | |
| کیان | ترکی قشقایی | |
| بن | ترکی قشقایی | |
| سامان | ترکی قشقایی | |
| شهرستان بروجن | بروجن | فارسی لهجه اورجنی |
| فرادنبه | ترکی سلجوقی و قشقایی | |
| سفیددشت | ترکی قشقایی | |
| نقنه | فارسی | |
| گندمان | فارسی و گویش بختیاری | |
| شهرستان اردل | اردل | گویش بختیاری |
| ناغان | گویش بختیاری | |
| دوپلان | گویش بختیاری | |
| دشتک | گویش بختیاری | |
| سرپیر | گویش بختیاری | |
| شهرستان فارسان | فارسان | گویش بختیاری |
| جونقان | گویش بختیاری و ترکی قشقایی | |
| باباحیدر | گویش بختیاری | |
| شهرستان کوهرنگ | کوهرنگ | گویش بختیاری |
| شهرستان کیار | شلمزار | گویش بختیاری |
| شهرستان لردگان | لردگان | گویش بختیاری |
| خانمیرزا | گویش بختیاری | |
| فلارد | گویش بختیاری | |
| منج | گویش بختیاری |
تاریخ[ویرایش]
- چهارمحال
منطقه چهارمحال دارای پیشنه ای کهن است.براساس سفالینه‌های کشف شده بروی تپه‌های باستانی و آثار کهن تاریخی شهر هفشجان قدمت این استان به هزاره هفتم قبل از میلاد بر می‌گردد و بیانگر پیشینه ۹۰۰۰ ساله چهارمحال و بختیاری است.تپه های باستانی دیگر حوزه چهارمحال مانند شهر کیان نیز به صورت دهکده هایی کوچک در پیش از تاریخ در دامنه دشت های استان قرار داشته اند. [۱۷]
با شروع دوره مس و سنگ یعنی ۵ تا ۷ هزار سال پیش عملاً انسان های ساکن در منطقه چهارمحال مشغول به کار کشاورزی گردیده و به تولید مواد غذایی پرداختند.از ۵۰۰۰ سال قبل چون دیگر مناطق،دوران نگارش یا دوران تاریخی آغاز می شود.در این رابطه کشف نمونه های سفال لب واریخته ارتباط این منطقه را با مناطق خوزستان و بین النهرین و آغاز نگارش در استان را مورد تایید قرار می دهد.[۱۸]
- بختیاری
سرزمین کنونی بختیاری هزاران سال است که سکونتگاه گروه‌های مختلف انسانی می‌باشد.منابع و امکانات طبیعی از قبیلِ آب، جنگل، مراتع،بارندگی مناسب، آبگیرهای فراوان و درّه‌های مستعد برای کشاورزی، این سرزمین را به یکی از بهترین زیستگاه‌ها و محل تجمع و سکونت گروه‌های انسانی در گذشته تبدیل نموده بود. افزون بر این امکانات، در بلندی‌های زاگرس و دامنه‌های آن، محیط مناسبی برای رویش نباتات علوفه‌ای و گونه‌های مختلف حیوانات فراهم کرده بود.سرزمین بختیاری در غرب منطقه فارس و ترک نشین چهارمحال قرار دارد.بختیاری جزء ای از لرستان محسوب می شود و آن را لر بزرگ می نامیدند.
لُرستان به معنی سکونتگاه مردم لر[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳] واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. حدود لرستان از برخی مناطق دشتهای شرقی عراق آغاز و تا غرب و جنوب غرب ایران گسترده است. حدود سرزمین لرستان در طول دوران دچار دگرگونی شده است.[۱۹][۲۰][۲۱] گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام‌گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.[۱۹]
در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده است.[۲۴]
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
لرستان |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
لر کوچک |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
لر بزرگ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
لرستان فیلی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
پیشکوه |
|
|
پشتکوه |
|
|
|
بختیاری |
|
|
|
|
کوه کیلویه |
|
|
|
شولستان |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
استان لرستان |
|
|
استان ایلام |
|
|
|
چهارمحال و بختیاری |
|
|
|
|
کهگیلویه و بویراحمد |
|
|
|
شهرستان ممسنی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
وضعیت اقتصادی[ویرایش]
هرچند استان چهار محال و بختیاری در زمینه کشاورزی، باغداری و دام داری در سطح کشور مطرح تر است اما صنعت هم در این استان از رونق خوبی برخوردار است.
صنعت[ویرایش]
از مهمترین کارخانه‌های صنعتی استان می‌توان به کارخانه‌های زیر اشاره کرد:
- فولادشهرکرد
- مالت سازی هفشجان
- قند هفشجان
- خمیر مایه ناغان
- گچ چلیچه
- آرد چلیچه
- فولاد فرخ شهر (قهفرخ)
- فولاد بروجن
- ورق خودرو چهارمحال
- بروجن خودرو
- لوازم خانوادگی برفاب شهرکرد
- سیمان شهرکرد
- سیمان لردگان
- گچ لردگان (سردشت)
- پتروشیمی لردگان
- گاز کربنیک شهرکرد
- نساجی حجاب شهرکرد
- ریسندگی بروجن
- صنایع شیر و لبنی شهرکرد
- نهان گل بروجن
- ظریف مصور بروجن
- مجتمع کشت و صنعت شهرکرد
محصولات گوشتی[ویرایش]
گوشت مرغ[ویرایش]
استان چهار محال و بختیاری از استان‌های مطرح در زمینهٔ تولید گوشت سفید است به طوری که هم اکنون ۲۱ درصد از کل گوشت سفید (مرغ) کشور ایران در استان چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود.[۲۵]
گوشت ماهی[ویرایش]
استان چهار محال و بختیاری با داشتن منابع آبی غنی از استان‌های مطرح در پروش ماهی است به طوری که مطابق آمار سال ۱۳۹۰، ۲۰ درصد ماهی سردآبی کشور در استان چهارمحال و بختیاری تولید شده‌است.[۲۶] استان چهار محال و بختیاری برای پنج سال متوالی است که به عنوان قطب تولید ماهیان سردآبی ایران شناخته می‌شود.،[۲۷][۲۸]
گوشت قرمز[ویرایش]
استان چهار محال و بختیاری با مجموع تولیدات گوشت قرمز به اندازهٔ ۳۵ هزار تُن در سال، ۲٫۵ درصد از مجموع تولیدات گوشت قرمز کشور ایران را به خود اختصاص داده‌است.[۲۹]
محصولات باغی[ویرایش]
استان چهارمحال و بختیاری به سبب موقعیت جغرافیایی ویژه و در اختیار داشتن منابع آبی غنی یکی از مساعدترین مناطق برای کشت، پرورش و تولید بادام در کشور ایران است.[۳۰] استان چهار محال و بختیاری با تولید بیش از ۲۰ درصد از مجموع محصول بادام کشور، رتبه اول تولید بادام در ایران را به خود اختصاص داده‌است.[۳۱] بیشتر باغ‌های بادام این استان در شهرستان شهرکرد و اطراف شهر سامان قرار دارند.
جغرافیا[ویرایش]
استان چهارمحال و بختیاری از جمله مناطق کوهستانی فلات مرکزی ایران محسوب می‌شود که در بخش مرکزی رشته کوههای زاگرس بین پیش کوههای داخلی و استان اصفهان واقع شده‌است. به علت جوان بودن دوره کوه‌زایی و شرایط تشکیل گسل‌های خاص، دراین منطقه وجود بلایا و مخاطرات طبیعی بسیاری چون سیل، زلزله و رانش زمین در اکثر نقاط آن مشاهده می‌شود.
ارتفاعات[ویرایش]
استان چهارمحال و بختیاری دارای ۱۶ قلهٔ مرتفع با ارتفاع بیش از سه هزار و ۵۰۰ متر مربع است. این کوهها از شمال غرب استان به جنوب شرق آن کشیده شده‌اند و هر چه از غرب استان به طرف شرق آن و استان اصفهان پیش رویم از میزان ارتفاعات کاسته می‌شود و در نهایت به دشتهای نسبتاً وسیع همچون دشت لار، فرادنبه، کیار و گندمان می‌رسیم. این دشتها در مجموع نزدیک به ۲۴ درصد وسعت استان را شامل می‌شوند و انباشتهٔ رسوبات در آن‌ها زمینه مساعدی برای کشاورزی به وجود آورده‌است. «زردکوه» دومین کوه بلند رشته کوه زاگرس (پس از کوه دنا) در این استان قرار گرفته‌است. مرتفع‌ترین کوههای این استان عبارت‌اند از:
| ردیف | نام کوه | ارتفاع |
|---|---|---|
| ۱ | زردکوه | ۴۲۲۲ |
| ۲ | شاه شهیدان | ۴۱۰۰ |
| ۳ | هفت تنان | ۴۰۰۰ |
| ۴ | گره | ۳۹۷۵ |
| ۵ | فردان | ۳۹۳۷ |
| ۶ | میلی | ۳۹۰۳ |
| ۷ | کلار | ۳۸۲۰ |
| ۸ | ونک | ۳۸۰۳ |
| ۹ | کاکلک | ۳۵۸۹ |
| ۱0 | جهان بین | ۳۳۴۲ |
آب‌ها[ویرایش]
به علت ماهیت کوهستانی مرتفع، که در مسیر بادهای مرطوب سیستم‌های مدیترانه‌ای قرار داشته و موجب صعود و تخلیه بار این سامانه‌ها می‌گردد، این استان دارای بارش نسبتاً مناسب است به حدی که این منطقه با وجود داشتن تنها یک در صد از مساخت ایران، ده درصد از منابع آب کشور را در اختیار دارد. ریزشهای جوی و برف و باران درکوه‌های این استان منشاء معروفترین رودخانه‌های دائمی جنوب غربی و مرکزی ایران یعنی کارون و زاینده رود هستند و آبخیزهای این دو رودخانه را به ترتیب ۱۳۸۰۰ و ۲۷۲۰ کیلومتر مربع شامل می‌شود.
رود کارون زمانی پرآبترین و طولانی ترین رود ایران بود اما طی دو دهه گذشته مقادیر بسیار زیادی از آب این رود عظیم به زاینده رود انتقال یافت (عمدتاً به صورت مخفیانه و بدون آنکه رسانه‌ای شوند) و این امر سبب کم آبی شدید در پایین دست کارون شده است. در حقیقت زاینده رود سابقاً رودی فصلی بوده و کتب و نقشه‌های مربوط به دو یا سه دهه پیش بهترین گواه بر این امر هستند.[نیازمند منبع] بر اساس آمار و ارقام[کدام؟] می‌توان گفت بیش از نود در صد آب زاینده رود در اصل آب کارون بزرگ می‌باشد.
در این استان چشمه‌های مختلفی نیز وجود دارد که علاوه بر ایجاد جاذبه‌های گردشگری و زیبایی‌های طبیعی زمینه مناسبی را برای ایجاد کارخانه‌های آب معدنی فراهم کرده‌است. برخی چشمه‌های بزرگ و معروف این استان عبارت‌اند از:
- چشمه دیمه
- چشمه زنه هفشجان
- چشمه شلمزار معروف به دریاچه
- چشمه کوهرنگ
- چشمه مایک
- چشمه برم
- چشمه‌های مولا و سرداب
- چشمه سیاسرد
جنگل‌ها[ویرایش]
جنگلهای استان چهار محال و بختیاری در گروه جنگلهای غرب و جنوب غرب کشور قرار می‌گیرند. بخش زیادی از این جنگل‌ها در پنج منطقه بازفت، اردل،ناغان، لردگان، دوراهان و فلارد قرار گرفته‌اند. این جنگل‌ها با مساحتی در حدود ۳۰۷ هزار هکتار به صورت نواری از کوههای بازفت در شهرستان کوهرنگ به سمت کوههای فلارد در شهرستان لردگان کشیده شده‌اند. پوشش عمدهٔ جنگلی این مناطق، تقریباً ۹۸ درصد، بلوط غرب است.
مخاطرات محیط زیستی[ویرایش]
این استان نیز همچون سایر نقاط کشور دستخوش مسائل زیست محیطی گوناگونی است. از سویی خشکسالی منابع آبی این استان را تهدید می‌کند و پربارش‌ترین استان کشور را به رده یازدهم کم‌بارش‌ترین استان‌ها رسانیده است و از سوی دیگر طرح‌های گوناگون انتقال آب تهدیدات مختلفی را علیه محیط زیست استان بسیج کرده است.[۳۲]
جاذبه‌های طبیعی و گردشگری[ویرایش]
گردشگاه چشمه زنه هفشجان[ویرایش]
گردشگاه چشمه زنه هفشجان در دامنه کوه جهان بین و ۲ کیلومتری هفشجان و ۲۰ کیلومتری شهرکرد واقع شده است. در روز طبیعت هرسال بیش از ۱۰ هزار نفر از گردشگاه چشمه زنه و طبیعت زیبای آن دیدن می‌کنند.[۳۳] این گردشگاه از مهم ترین جاذبه‌های گردشگری نزدیک به شهرکرد مرکز کنونی استان چهارمحال و بختیاری است و آب معدنی و لاله‌های واژگون آن از مهم ترین ویژگی‌های آن می‌باشد. به منظور تأمین بخشی از آب کشاورزی دشت هفشجان، سدی در ۲۰ کیلومتری جنوب شهرکرد و شمال کوه جهانبین و ۳ کیلومتری شهر هفشجان بر روی این چشمه احداث شده است. این سد خاکی با هسته رسی، دارای مخزنی به حجم ۱/۳ میلیون مترمکعب می‌باشد. طول تاج سد ۴۱۰ متر و عرض تاج آن ۸ متر و ارتفاع از روی پی در عمیق‌ترین ناحیه ۴۲ متر است.[۳۴]در وجه تسمیه نام چشمه زنه باید توجه داشت که نام زنه به علت زایش چشمه‌ای جوشان در کوه جهان بین هفشجان می‌باشد.
تالاب چغاخور[ویرایش]
تالاب بین‌المللی چغاخور حدود دوهزار و ۳۰۰ هکتار مساحت دارد و در دامنه ارتفاعات سه هزار و۸۳۰ متری'برآفتاب' و 'کلار' در نزدیک شهر 'بلداجی' از توابع شهرستان بروجن قرار دارد. فاصله تالاب تا مرکز چهارمحال و بختیاری ۶۰ کیلومتر است و ویژگی منحصربه‌فرد این تالاب، زیست نوعی ماهی به نام 'ماهی گورخری' است.
چشم‌انداز بدیع و پرواز پرندگان مهاجر و بومی، این تالاب را در ردیف یکی از کانونهای مهم جذب گردشگری کشور و چهارمحال بختیاری قرار داده‌است.
با این حال چغاخور نیز مانند بسیاری از تالاب‌های کشور با خطر رو به روست، اما خطری که چغاخور را تهدید می‌کند نه بی‌آبی که غرق شدن در آب است.
به گفته هومان خاکپور، کارشناس منابع طبیعی، می‌خواهند از جایی که فرسایش آبی بالاست آب را به این تالاب منتقل کنند و به این ترتیب آبی که وارد تالاب خواهد شد پر از رسوب است. اگر این آب داخل تالاب بیاید علاوه بر این که ارتفاع آب بیش از شش متر می‌شود و ویژگی تالابی چغاخور از بین می‌رود، خسارات دیگری هم وارد می‌شود. خود آب با این سرعتی که وارد تالاب می‌شود یک جریان رودخانه‌ای درست می‌کند که به دلیل جریان تند آب کل اکوسیستم تالاب را از بین خواهد برد. علاوه بر این، آن رسوباتی که با حجم زیاد وارد تالاب می‌شود کل رویشگاه کف تالاب را از بین می‌برد.[۳۵]
چشمه سرداب رستم آباد[ویرایش]
چشمه سرداب رستم آباد در فاصله ۷۰ کیلومتری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد این چشمه با دبی آب ۱۱۰۰۰لیتر در ثانیه در ردیف پر آب ترین چشمه های کشور قرار دارد.
چشمه دیمه[ویرایش]
چشمه دیمه، سرچشمه اصلی زاینده‌رود قبل از ایجاد تونل‌های کوهرنگ، در ۱۰ کیلومتری 'چلگرد' و مجاور روستای دیمه قرار دارد. آب این چشمه از گواراترین آب‌های جهان است وخواص درمانی از قبیل جلوگیری از پوسیدگی دندان و درمان سنگ کلیه دارد.
مناظر چشمگیر و فضاسازی اطراف چشمه، این مکان را در ردیف زیباترین گردشگاه‌های شهرستان کوهرنگ قرار داده‌است. فاصله این جاذبه گردشگری تا شهرکرد ۱۲۰ کیلومتر است.
چشمه کوهرنگ[ویرایش]
چشمه کوهرنگ با دبی آب زیاد از دامنه‌های 'زردکوه' سرچشمه می‌گیرد و پس از گذر از پیچ و خم فراوان به دریاچه سد کوهرنگ می‌ریزد و از تونل اول کوهرنگ وارد زاینده رود می‌شود. مناظر بسیار زیبای طبیعی اطراف چشمه و حضور عشایر در منطقه، زیبایی آن را دوچندان کرده‌است.
چشمه کوهرنگ نیز تا شهرکرد ۱۲۰ کیلومتر فاصله دارد.
چشمه برم لردگان[ویرایش]
چشمه 'برم' در شهر لردگان با شهرکرد ۱۵۰ کیلومتر فاصله دارد.
این چشمه علاوه بر تامین آب کشاورزی، یکی از سرشاخه‌های کارون است و چشم‌انداز زیبایی را برای شهر لردگان بوجود آورده‌است. اطراف این چشمه به صورت پارکی برای تفرج گردشگران است. این چشمه در محلهٔ ساطح لردگان واقع است که مظهر شهر لردگان است.
آبشار آتشگاه[ویرایش]
این آبشار در۱۹۰ کیلومتری شهرکرد و در۴۰ کیلومتری شهر لردگان در دره‌ای روح افزا به طول دو کیلومتر قرار دارد. مسیر این آبشار از محل چشمه تا اتصال به رودخانه'خرسان' را فضای سرسبز و بی‌نظیری از انواع درختان و گیاهان جنگلی فراگرفته و شیب زیاد و پستی و بلندی‌های دره، آبشارهای کوچک متعددی را در آن ایجاد کرده‌است.
پیوند عناصر زیبای طبیعی مانند دره، سبزه زار و اقلیم مناسب، فضای بسیار فرح بخشی را برای تفرج در این مکان پدیده آورده‌است.
آبشار دره عشق[ویرایش]
آبشار'دره عشق' در منطقه 'مشایخ' شهرستان اردل در مجاورت روستای 'دره عشق' در۱۱۰ کیلومتری شهرکرد واقع است. این آبشار بیش از یکصد متر ارتفاع دارد و در کنار آن رود کارون جاری است.
این آبشار در ترکیب با شالیزارهای روستاهای' دره عشق' و' دورک شاهپوری' فضای شگفت انگیزی را به وجود آورده‌است.
پارک جنگلی پروز[ویرایش]
این پارک در منتهی‌الیه جنوب چهارمحال بختیاری و در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر لردگان قرار دارد. گردشگاه زیبای 'پروز' با طبیعت بهشتی خود در امتداد دره‌ای سبز قرار گرفته‌است. فضای دنج و خلوت، سایه سار درختان بلند و قد کشیده پارک، چشمه‌های زلال متعدد، شالیزارهای پراکنده و درختان جنگلی اطراف، تصویری زیبا از طبیعت زیبا را جلوی چشم بیننده به نمایش می‌گذارد.
این پارک جنگلی فضای مناسبی برای استراحت و گردش خانواده‌هاست.
چشمه سیاسرد[ویرایش]
سیاسرد، گردشگاهی در ۶ کیلومتری جنوب بروجن است که هوایی خنک، مفرح و مطبوع و درختانی زیبا و کهنسال با قدمتی بیش از ۵۰۰سال دارد. هوای خنک و مطبوع و سایه‌سار درختان کهنسال موجود در اطراف چشمه سیاسرد مکانی بسیار زیبا برای تفرج و استراحت باشندگان شهر بروجن و سایر گردشگران پدید آورده است، به طوری که همه روزه و به ویژه در روزهای تعطیل این مکان شاهد حضور شمار زیادی از مسافران و گردشگران از استان‌های هم‌جوار می‌باشد. فضاسازی‌های مناسب اطراف چشمه، نزدیکی راه و دسترسی آسان، بر طرف‌داران این کانون گردشگری افزوده و میل به بازدید از این گردشگاه را دوچندان نموده است: امکانات و تسهیلات تفریحی، گردشگری، حمل و نقل، اسکان و جاده آسفالته، فضای سبز، سرویس بهداشتی، سکوی نشیمن، دسترسی به واحدهای اقامتی و پذیرایی شهر بروجن، تجهیزات بازی کودکان، پارکینگ، آب آشامیدنی. این تفریحگاه، دارای چشمه‌ای است که منابع آبی آن در زیر کوه سیاسرد واقع شده‌اند. این چشمه در سال‌های آبسالی دارای حجم آب زیاد و گوارایی است. در اطراف این چشمه، باغ‌ها و ویلاهای زیادی ساخته شده‌اند که کوچه‌باغ‌های باصفایی را تشکیل داده‌اند. این تفریحگاه در تابستان، به علت خنکا و مطبوعیت هوا، مورد توجه شهروندان شهر بروجن و شمار زیادی از شهروندان شهر اصفهان و شهرستانهای تابع آن (همچون شهرضا، دهاقان، مبارکه و نجف‌آباد که آب و هوای گرمتری دارند.) قرار گرفته است. در فصل زمستان، پیست اسکی طبیعی و آماتور بر روی کوه سیاسرد توسط علاقه‌مندان برپا می‌شود. طی چند سال اخیر سیاسرد زیبا و زیباتر شده است به طوری که در سال ۸۶ به عنوان گردشگاه ملی معرفی گردید و در سال‌های اخیر گردشگاه نمونه استان برگزیده شد. از دیگر جذابیت‌های سیاسرد پیاده‌روی در جاده منتهی به آن است که همیشه ورزشکاران این راه را پیاده یا با دوچرخه طی می‌کنند تا به سیاسرد برسند و پس از استراحت در زیر درختان تنومند آن و آشامیدن آب گوارا از چشمه آن دوباره مسیر ۶ کیلومتری ان را باز می‌گردند.
آبشار تونل کوهرنگ[ویرایش]
این آبشار از سرازیر شدن آب تونل اول کوهرنگ به وجود آمده‌است. این تونل به منظور انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر چشمه‌ها به زاینده رود ایجاد شده‌است. تلاش برای انتقال این آب به زمانهای قدیم برمی‌گردد.
غار سراب[ویرایش]
'غار سراب' در ۵۶ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد و هفت کیلومتری شهر 'باباحیدر' در مسیر دره‌ای زیبا و در مجاورت روستای'امیدآباد' قرار گرفته‌است. این غار شگفت انگیز دو دهانه دارد و بدلیل وجود موانع طبیعی بیش از ۶۰۰ متر از آن قابل دسترسی نیست. از یکی از دهانه‌های غار، آبی خروشان و خنک بیرون می‌آید.
ارتفاع سقف غار در بعضی از نقاط به ۱۵ متر می‌رسد. در دالان طویل غار قندیل‌های آهکی زیبا وجود دارد.
پیر غار[ویرایش]
در جنوب روستای'ده چشمه' به فاصله شش کیلومتری فارسان و ۳۸ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد گردشگاهی با صفا قرار دارد که به' پیرغار'شهرت یافته‌است. بر روی قسمتی از تپه سنگی مشرف به این گردشگاه سه کتیبه به خط نستعلیق به دستور 'خسروخان' سردار ظفر بختیاری حک شده‌است. متن این کتیبه‌ها مجملی از شرح لشکرکشی بختیاریها به اصفهان و تهران و نقش سرداران بختیاری در سرکوب استبداد صغیر و سقوط محمدعلی شاه در واقعه مشروطیت است.
مجموعه عوامل گردشگاه از جمله کتیبه‌های ارزشمند تاریخی، چشمهٔ پر آب، سایه سار درختان، آبشار زیبا و بلند، کوههای اطراف و غار موجود در محل، روزانه پذیرای صدها گردشگر است.
جستارهای وابسته[ویرایش]
- جمعیت شهرهای استان چهارمحال و بختیاری
- مردم بختیاری
- طرح بهشت آباد
- اتابکان لرستان
- مردم لر
- فهرست روستاهای استان چهارمحال و بختیاری
پانویس[ویرایش]
- ↑ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
- ↑ «زبان مردم استان چهار محال و بختیاری» (فارسی). اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
- ↑ شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ 1389 خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، 1389 خورشیدی. ص 2. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷.
- ↑ ایرنا، بازدید: مارس ۲۰۰۹.
- ↑ شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ 1389 خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، 1389 خورشیدی. ص 65 و 66. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷.
- ↑ روزنامه جام جم، مهمانی رنگ و آب و گل بر بام ایران، بازدید: چهارشنبه 11 خرداد 1390
- ↑ شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ 1389 خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، 1389 خورشیدی. ص 7. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ آژانس خبری بختیاری، تاریخ خبر:چهارشنبه ۱۷ تیر ۱۳۸۸، آخرین بازدید: اوت ۲۰۱۲
- ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۷۸۳۱/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان چهارمحال و بختیاری/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۱-۴۴-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۳۰۰ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ ۱۳۸۹ خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، ۱۳۸۹خورشیدی. ص ۶۵و ۶۶. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷.
- ↑ «LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori» (انگلیسی). دانشنامه ایرانیکا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ «زبان و گویش». وبگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری. بازبینی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «چهارمحال و بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. بازبینی‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «سرزمین آب و آفتاب، بام بلند ایران زمین». وبگاه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور. بازبینی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ ارامنه و فرش‌های ارمنی باف ایران، وبگاه آفتاب http://www.aftabir.com/art/handicrafts/rugweaving/iranian-carpet_armenian.php
- ↑ شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ ۱۳۸۹ خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، ۱۳۸۹ خورشیدی. ص ۶۵ و ۶۶. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷.
- ↑ آلن زاگارل آلمانی. شیوه ظهور زندگی در ارتفاعات استان چهارمحال و بختیاری. چاپ 1386 خورشیدی. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، 1386 خورشیدی. ص 202.
- ↑ آخوندی, اردشیر (1385 خورشیدی). سیمای میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری. تهران: سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری. p. 120. Check date values in:
|date=(help) - ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ پشتدار، علی‌محمد. لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی. ج. ۷. علوم انسانی «ایران شناخت»، ۱۳۷۶. ۱۶۰ تا ۱۸۳. بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۳.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ «Lorestān» (انگلیسی). دانشنامه بریتانیکا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «LURISTAN iv. The Origin of Nomadism» (انگلیسی). دانشنامه ایرانیکا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ بختیاری، تاریخ بختیاری، ۶۲.
- ↑ «لرستان» (فارسی). لغت‌نامه دهخدا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ امان اللهی بهاروند، قوم لر، ۷۷.
- ↑ «۲۱ درصد گوشت سفید کشور در چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود». خبرگزاری فارس. ۹۱/۰۲/۳۱. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲.
- ↑ «تولید ۲۰ درصد ماهی سردآبی کشور در چهارمحال و بختیاری». خبرگزاری فارس. ۹۰/۰۸/۰۴. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲.
- ↑ «چهار محال و بختیاری قطب تولید ماهیان سردابی». سرویس اقتصادی باشگاه خبرنگاران. ۲۰ فروردین ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲.
- ↑ «ایران دارای رتبه دوم جهان در آبزی‌پروری است». جام جم، ۰۵ اردیبهشت ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲.
- ↑ «چهارمحال و بختیاری سالانه ۳۵ هزار تن گوشت تولید می‌کند». جام جم، ۰۹ خرداد ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲.
- ↑ «چهارمحال و بختیاری بهترین مکان کشت بادام». خبرگزاری فارس. 90/07/16. بازبینی‌شده در می 2012.
- ↑ «تولید 20 درصد بادام کشور در چهارمحال و بختیاری». جام جم، 6/7/90. بازبینی‌شده در می 2012.
- ↑ «سایه بی‌آبی بر سر پرآبترین استان کشور». مسعود بُربُر، روزنامه جام جم، 9 امرداد 1391.
- ↑ «چشمه-زنه-هفشجان-در-ایام-نوروز-10-هزار-بازدید-کننده-داشته-است». خبرگزاری مهر، دوشنبه ۱۹ فروردین ۱۳۹۲.
- ↑ «چهارمحال و بختیاری بام ایران، سرزمین هزار چشمه + تصاویر». خبرگزاری تسنیم، 16 خرداد 1393.
- ↑ «انتقال آب، تالاب چغاخور را غرق می‌کند». مسعود بُربُر، روزنامه جام جم، 9 مرداد ۱۳۹۱..
منابع[ویرایش]
- بختیاری، سرداراسعد. تاریخ بختیاری. چاپ دوم. تهران: اساطیر، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴-۵۹۶۰-۲۹-۰.
- امان اللهی بهاروند، سکندر. قوم لر. چاپ نخست. تهران: آگاه، ۱۳۹۱. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۸.
پیوند به بیرون[ویرایش]
|
||||||||
