زبان باختری
| بلخی | |
|---|---|
| بومی برای | باختر |
| منطقه | آسیای میانه |
| دوره | ۳۰۰ پیش از میلاد – ۱۰۰۰ پس از میلاد[۱] |
| الفبای یونانی خط مانوی |
|
| کدهای زبان | |
| ایزو ۶۳۹-۳ | xbc |
|
فهرست زبان‌شناس
|
xbc |
زبان بلخی یا باختری زبانی منقرض شده است که در سده‌های یکم تا نهم میلادی در سرزمین باستانی بلخ، در شمال افغانستان کنونی رایج بود.
زبان بلخی از زبان‌های ایرانی شرقی و از شاخهٔ شمال شرقی بود که مردم باختر یا تخارستان در دوره‌های کوشانیان و یفتلیان بدان سخن می‌گفتند. این زبان با زبان‌های ایرانی میانهٔ سغدی، خوارزمی، و پارتی پیوند نزدیکی دارد.
الفبای باختری بر اساس الفبای یونانی بوده است. علاوه بر ۲۴ حرف یونانی، باختری‌ها با تغییر دادن حرف رو (Ρ) یک حرف جدید به نام شو (Ϸ) نیز که نمایندهٔ صدای /ش/ بود به این الفبا اضافه کردند. دو حرف پسی (Ψ) و کسی (Ξ) در نوشتن زبان باختری بدون استفاده بودند، ولی احتمالاً برای نوشتن اعداد (همانگونه که در یونانی به کار می‌رود) به کار می‌رفتند.
زبان بلخی در ناحیه‌ای تکلم می‌شده است که نخستین پارسی‌سرایان در تاریخ ادب پارسی از آنجا برخاسته بودند، بنابراین وجود وام‌واژه‌های بلخی در زبان فارسی طبیعی است (گرچه از بین زبان‌های ایرانی شرقی، زبان سغدی تأثیر بیشتری روی فارسی داشته است). واژه‌های فارسی «ملخ»، «خدیو»، «خزان»، «لهراسپ»، فعل «الفختن» (یا «الفغتن»)، و نیز احتمالاً واژهٔ «فلاخن» ازجمله وام‌واژه‌های بلخی در فارسی‌اند.[۳]
آثار باقی مانده از این زبان شامل سکه‌ها، مهرها، کتیبه‌ها و دست‌نوشته‌ها است. در دهه ۱۹۹۰ میلادی انبوهی از اسناد بلخی کشف شد که در میان آنها بخش عمده‌ای از نامه‌های بلخی به واسطه ارائه آگاهی‌های تازه درباره این زبان از اهمیت چشمگیری برخوردارند. این نامه‌ها غالباً بر روی چرم و پارچه نوشته شده‌اند.
پانویس[ویرایش]
- ↑ "Bactrian". The LINGUIST List. Multitree: A digital library of language relationships. Retrieved 29 March 2013.
- ↑ دانشنامه ایرانیکا، سرواژهٔ "IRANIAN IDENTITY ii. PRE-ISLAMIC PERIOD"، نوشتهٔ گِراردو گنولی (GHERARDO GNOLI)
- ↑ محمود جعفری دهقی، امیر عمادالدین صدری، «وام‌واژه‌های بلخی در پارسی نو»، زبان‌شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شمارهٔ دوم (پاییز و زمستان ۱۳۹۰)، ص ۳.
منابع[ویرایش]
- احمدعلی کُهزاد. «تاریخ ادبیات افغانستان». بنیاد فرهنگی کُهزاد، در تارنمای آریایی، ۱۳۲۲ ه.خ.. بازبینی‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۱.
- N. Sims-Williams (نیکلاس سیمز ویلیامز). «BACTRIAN LANGUAGE (زبان باختری)». دانشنامه ایرانیکا. بازبینی‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۱.
- «ایرانی (زبان)». لغتنامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۱.
- زبان و ادبیات ایران باستان، زهره زرشنای
پیوند به بیرون[ویرایش]
- 'اسناد باختری از افغانستان باستان'، سخنرانی پروفسور نیکلاس سیمز ویلیامز (استاد دانشکدۀ مطالعات مشرق‌زمین و آفریقای دانشگاه لندن) در موزیم خاور باستان در ایکه‌بوکوروی توکیو، جاپان (ژاپن)
الگو:زبان‌های هندوایرانی افغانستان
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
