مختومقلی فراغی
مختومقلی فراغی (به ترکمنی: Magtymguly Fragy) (زادهٔ ۱۱۱۲ خورشیدی[۱] _ درگذشتهٔ ۱۱۶۹ یا ۱۱۷۶ خورشیدی[پانویس ۱]) شاعر ایرانی ترکمن است که بزرگترین شاعر زبان ترکمنی و یکی از مهمترین شخصیتهای مردم ترکمن به شمار میآید. وی در اشعار خود بیشتر به مسایل اجتماعی و سیاسی میپرداخت.[۲]
زندگی شخصی[ویرایش]
مختومقلی در سال ۱۱۱۲ هجری شمسی در روستای حاجیقوشان در شمال شرق گنبد کاووس به دنیا آمد.[۳]برپایه برخی منابع محل تولد وی در منطقهای به نام گینگ جای نزدیک مراوه تپه بوده است. پدرش دولت محمد آزادی از شاعران سرشناس قرن دوازدهم ترکمن و گوگلان و مادرش ارازگل از طایفه گوکلان، تیره گرکز بودند.
تحصیلات ابتدایی و زبانهای فارسی و عربی را نزد پدر خود آموخت، سپس برای تحصیل به مدرسه شیرغازی در خیوه رفت و پس از آن سفرهای دیگری نیز داشت؛ از جمله به بخارا و افغانستان و هندوستان.
او در جوانی عاشق دخترخالهٔ خود منگلی شده بود که نتوانست به او برسد، پس از کشته شدن برادر بزرگتر خود عبدالله در افغانستان که به درخواست احمد شاه درانی (بنیانگذار افغانستان فعلی) به آنجا رفته بود[۴] با بیوهٔ برادر خود به نام آق قیز ازدواج کرد و از او دو فرزند به نامهای بابک و ابراهیم داشت که هر دو در کودکی از دنیا رفتند.
بر پایهٔ برخی منابع[پانویس ۱] مختومقلی در سال ۱۱۶۹ ه. ش در کنار چشمهٔ اباساری در دامنهٔ کوه سونگی داغ درگذشت. او را در کنار روستای آق تقه در ۴۰ کیلومتری غرب مراوهتپه (شمال شرق استان گلستان) و در جوار آرامگاه پدرش به خاک سپردند.
شعر[ویرایش]
مختومقلی در شعر خود مسائل اجتماعی و سیاسی را مورد توجه قرار داده و به اتحاد ترکمنها و تقبیح جنگهای آن دوران بخصوص حملهٔ نادرشاه افشار میپردازد. او در مورد حمله نادر به ترکمنها با وجود کمکهای قبلی ترکمنها در اوایل حکومت او شعری گفته که در آن نادر را فتاح و محکوم به فنا مینامد و از عواقب کشتار آگاه میکند:
بوگون شاه سن ارتیر گدا بولارسنگ | ایلده دن گوندن جدا بولارسنگ | |
بیرگون جانینگ چیقیپ فدا بولارسنگ | قازانارسنگ چوخ گناه نی سن فتاح |
امروز شاهی، فردا گدایی | از ایل و زمان جدایی | |
عاقبت روزی کشته و فدایی | خیلی گناهکاری ای فتاح |
پیشبینی او بزودی با ترور نادر شاه توسط یکی از اقوام خود به واقعیت پیوست.
او همچنین مسائل اجتماعی همچون چندهمسری، سوادآموزی و نقش زنان در جامعه، فقر و اختلاف طبقاتی و معضل مواد مخدر را مورد توجه قرار میدهد. او به دلیل اعتراض به ریاکاری دینی عالمان دورو و کنایاتش به روحانیان و صوفیان مورد تحریم قرار گرفته و محاکمه شده و بهطور کلی مورد غضب اغلب خانها و قدرتمندان زمان خود بود.[۵]
آرامگاه[ویرایش]
در دهه ۱۳۷۰ آرامگاهی برای مختومقلی فراغی ساخته شد. ساخت این آرامگاه در سال ۱۳۷۸ پایان یافت و در ۲۸ اردیبهشت همزمان با سالگرد تولد او با حضور و سخنرانی صفر مراد نیازوف رئیس جمهور وقت ترکمنستان و عطاالله مهاجرانی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد ایران افتتاح شد.
در زادروز فراغی همواره جمعیت زیادی از مردم منطقه و مقامات دولت ایران و ترکمنستان برای برگزاری مراسم به این آرامگاه میآیند.
اهمیت[ویرایش]
بیشتر اشعار او در جنگهای آن دوران (جنگهای ترکمنها با حکومت قاجار ایران، خاننشین خیوه و خاننشین بخارا و نیز جنگهای بین قبایل ترکمن) نابود شده، اشعار باقیمانده او در دههٔ ۱۸۷۰ توسط آرمینیوس وامبری، سیاح و شرقشناس مجار گردآوری شده و در کتابخانه بریتانیا نگهداری میشود. سه دهه پیش از وامبری هم مختومقلی توسط دو پژوهشگر لهستانی به نامهای بوریهو و آلکساندر شودزکو به دنیا معرفی شدهبود.[۶][پیوند مرده]
محمدعلی جمالزاده مختومقلی را فردوسی ترکمانان نامیدهاست.
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ اگرچه در برخی منابع به جا مانده تاریخ وفاتش ۱۷۹۰ ذکر شدهاست، اما به تازگی دستنوشتهای یافت شده که از مناظرهٔ شاعرانهٔ مختومقلی با ذنوبی (شاعر معروف) در سال ۱۷۹۷ میلادی (۱۱۷۶ خورشیدی) خبر دادهاست. در صورت درستی این دستنوشته تاریخ درگذشت او را باید حداقل هفت سال بعدتر یا پس از آن در نظر بگیریم. منبع
منابع[ویرایش]
- ↑ «زندگینامه مختومقلی فراغی» (فارسی). پایگاه اطلاعرسانی دانشجویان و دانشآموختگان ترکمن ایران. بازبینیشده در ۱ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ «نکوداشت مختومقلی فراغی درگلستان» (فارسی). واحد مرکزی خبر. بازبینیشده در ۱ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ در قلمرو مازندران، صمدی، معرفی شعرای ترکمن
- ↑ «مختومقلی فراغی» (فارسی). بایراق. بازبینیشده در ۱ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ امین گلی، تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن ها، اول، نشر علم، ۱۳۶۶، ص ۲۵۱-۲۴۹
- ↑ [۱]
پیوند به بیرون[ویرایش]
|