استان مرکزی
این مقاله نیازمند گسترش است. لطفاً اگر تخصص و توانایی گسترش این مقاله را دارید، آن را بهبود بخشید. |
مختصات: ۳۴°۰۵′۴۳″ شمالی ۴۹°۴۱′۲۷″ شرقی / ۳۴.۰۹۵۴° شمالی ۴۹.۶۹۰۹° شرقی
مرکزی | |
---|---|
مرکز | اراک |
مساحت | ۲۹٬۵۳۰ کیلومترمربع |
جمعیت (۱۳۹۰) | ۱،۴۱۳،۹۵۹ نفر[۱] |
تعداد شهرستانها | ۱۲ |
منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
-تابستان (دیاستی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
نماینده ولی فقیه | قربانعلی دری نجفآبادی |
استاندار | شکر الله حسن بیگی(سرپرست استانداری) |
استان مرکزی به عنوان پایتخت صنعتی ایران تقریباً در مرکز ایران قرار دارد. بزرگترین شهر و مرکز استان مرکزی کلانشهراراک میباشد. در روزگار کهن این شهر عراق نام داشت که در زمان تسلط اعراب بر ایران عراق عجم نامیده میشد که شامل بسیاری از استانهای همجوار امروزی میشد. این استان از شمال به استانهای تهران، البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از جنوب به استانهای لرستان و اصفهان و از شرق به استانهای تهران، قم و اصفهان محدود است. این استان با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱،۸۲ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص دادهاست. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان مرکزی دارای ۱۲ شهرستان، ۲۳ بخش، ۳۲ شهر، ۶۶ دهستان و ۱٬۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنهاست.[۲]. مرکز این استان شهر اراک است. شهرستانهای این استان عبارتاند از: محلات، اراک، ساوه، تفرش، خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب.
محتویات
نام گذاری[ویرایش]
نام استان مرکزیبرای اولین بار در سال ۱۳۲۶ خورشیدی مطرح گردید. در آن سال استان مرکزی (به مرکزیت تهران) پهنه وسیعی از مرکز کشور شامل شهرهای تهران، قزوین، ساوه، قم، دماوند و محلات بود. در سال ۱۳۳۹ شهرهای اراک و کاشان به استان مرکزی اضافه شدند تا سرانجام در سال ۱۳۵۶ با انتقال مرکز استان از تهران به اراک، نام مرکزی بر روی استان باقی ماند.
از نظر واژه شناسی، مرکزی یک صفت است که ریشهای غیر فارسی دارد.[۳]
در سال ۱۳۸۹ رئیس جمهور وقت، محمود احمدی نژاد پیشنهاد تغییر نام استان به استان آفتاب را مطرح کرد. دلیل وی برای طرح این پیشنهاد روشن نبودن نام مرکزی در تبیین هویت و معرف فرهنگ استان بود.[۴] اما این پیشنهاد دربرنامه زنده تلویزیونی بامخالفت مجری برنامه وپس از آن با مخالفت برخی از نمایندگان استان مرکزی مواجه شد.[۵] بعد از این برای تغییر نام استان نامهای دیگری مانند استان ماد[۶] واستان اراک نیز پیشنهاد شد.
پیشینه[ویرایش]
پیش از اسلام[ویرایش]
استان مرکزی در منطقهای واقع شدهاست که در زمانهای قدیم به آن ماد بزرگ، در اوایل دوره اسلامی ایالت جبال و در سدههای بعد عراق عجم میگفتند. نام جبال برای اوّلین بار توسط اعراب به کوهستانهای مغرب ایران نسبت داده شد. در دوره سلجوقیان، خلفای عباسی لفظ عراق عجم (به معنای عراق غیر عرب) را به مناطق غربی ایران نسبت دادند.[۷]
مادها[ویرایش]
زمانی که آریاییها وارد ایران شدند متشکل از سه طایفه یا قوم بودند. گروهی به نام قوم پارس در مناطق جنوبی کشور مستقر شدند، گروه دوم پارتها بودند که در قسمت شرقی ایران ساکن شدند و گروه سوم مادها بودند که در مرکز و غرب ایران سکنی گزیدند.
بنا بر تحقیقات تاریخی، در گذشته سرزمین ماد به سه بخش عمده تقسیم شده بود:
- ماد آتروپاتن یا ماد علیا یا ماد کوچک.
- ماد سفلی یا ماد بزرگ (که امروزه قسمت بزرگ آن رااستان مرکزی تشکیل میدهد).
- ناحیه پارتاکنا (استان اصفهان امروزی).[۸]
برای بررسی و چگونگی پیشرفت و توسعه در هر مکانی نیاز به اطلاعات جغرافیایی و تاریخی آن ناحیه از زمان یکجا نشینی و توسعه روستا و پیدایش شهر میباشد اما به دلیل جنگها و هجوم اقوام وحشی و خارجی به سرزمین ماد سفلی، اسناد و نوشتهها و آثاری که به طور وضوح مبین زندگی و تمدن آن دوران در استان باشد از بین رفتهاست، به عنوان مثال:
- از خط نوشته دوران ماد، درداخلایران چیز زیادی باقی نمانده، تنها سند مهم زبان تاتی است که از شاخههای زبان مادی بوده و اکنون در بخشهایی از استان مرکزی (منطقه وفس) در کمیجان با آن زبان سخن میگویند.
- تمام سنگ نوشتهها و الواح مکشوفه مربوط به دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی است و آنها توجهی به آثار و تمدن قوم ماد نداشتند.
- یورشهای مداوم ۴۶ ساله قومآشور به سرزمین ماد که سبب ویرانی شهرها و شهرکها شد. بسیاری از تپههای تاریخی به احتمال قوی بازمانده آن دوران هستند.
- هجوم بیست و پنج ساله سکاها به ماد سفلی و ویرانی شهرها و شهرکها.
- ویرانگریهای اسکندر مقدونی در قسمتی از غرب ایران و ناحیهٔ ماد و نابودی کلیه نوشتههای تاریخی و فرهنگی و اجتماعی به زبان مادی.
- دگرگونی و تغییر خط و الفبا از پارسی باستان به هخامنشی و سپس به پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی.
- حمله اعراب به ایران و سپس تهاجم ترکان و مغولان که موجب شد تمامی کتابهای مذهبی، علمی، تاریخی و فرهنگی سوزانده شود یا درون رودخانه ریخته شود.[۹]
هخامنشیان[ویرایش]
در دوران هخامنشیان سرزمینایران بنا به نوشتهٔ هرودت بیست ساتراپ تقسیم میشدهاست، که ماد سفلی (از ری تا همدان) جزء ساتراپ دهم بودهاست. فهرست بیست گانه ساتراپهای ایران با توجه به تاریخ هرودت و سنگ نبشتههای بیستون کشف شدهاست. استان مرکزی در روزگار هخامنشیان بخشی از ایالت مادها (ساتراپ دهم) و قسمتهایی از جنوب آن بخشی از سرزمین الیمائیس بشمار میرفتهاست. این استان در شمار کوست خوربران (یعنی جایی که خورشید از آنجا میرود) بودهاست.[۱۰]
ساتراپ دهم که استان مرکزی کنونی بیشترین مساحت و مهمترین بخش آن را تشکیل میدادهاست، اهمیت این ناحیه را در زمان قبل از اسلام معلوم مینماید و از طرف دیگر هر گونه تصمیم گیری و فرمانهای حکومتی، نوع معیشت، تخصصها، حوزههای فرهنگی و اقتصادی و رشد و توسعه از هر نظر در ساختار تمدن آریایی آن زمان مشمول ساتراپ دهم نیز میشدهاست.[۱۱]
پس از اسلام[ویرایش]
صفویه[ویرایش]
قاجار[ویرایش]
دوره معاصر[ویرایش]
جغرافیا[ویرایش]
جغرافیای طبیعی[ویرایش]
آب و هوا[ویرایش]
آب و هوای استان به علت وجود کوههای مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است. همچنین جهت و جریان وزش بادهای غربی ـ مدیترانهای و اقیانوس اطلس، تودههای هوای فشار زیاد اقیانوس هند و جریانهای سرد آسیای مرکزی شرایط اقلیمی استان را تحت تاثیر خود قرار میدهد. مهمترین انواع آب و هوای استان عبارتند از: آب و هوای نیمه بیابانی در مناطقی چون ساوه و زرندیه، آب و هوای معتدل کوهستانی همراه با زمستان سرد و تابستان معتدل، در شهرستانهایی مانند اراک، خمین، تفرش و محلات. آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانی سرد و برفی و تابستانی خنک در محدودههای جغرافیایی شهرستان شازند.[۱۲]
دشتها و بیابانها[ویرایش]
استان مرکزی در دوره کواترنری مرطوب بوده و بارشهای آن روزگار که باعث شسته شدن رسوبات از کوهها و انباشت آنها در بخشهای پست شده دشتهای حاصلخیزی چون دشت فراهان، دشت شازند، دشت ساوه و دشت زرند را به وجود آوردهاست. پستترین نقطه استان دشت مسیله با ۹۵۰ متر بلندا از سطح دریاست.[۱۳]
کویر[ویرایش]
دریاچهها و تالابها[ویرایش]
- دریاچه میقان
این دریاچه در شمال شرقی اراک و در دشت فراهان قرار دارد، مساحت اش بسته به میزان بارندگی از صد تا صد و ده کیلومتر مربع تغییر مییابد. آب این دریاچه شور است. از نظر اقلیم زمستانهای معتدلی دارد و همین سبب شده تا در پاییز و اوایل زمستان زیستگاه پرندگان و به ویژه پرندگان مهاجر باشد.[۱۴]
- دریاچه خورهه
این دریاچه دائمی از یکی از معدود دریاچههای معدنی استان مرکزی است. خودجوش است و حاوی ترکیبات گوگردی، غیر از آن به سبب جایگاه تاریخی اش مورد اهمیت است. همچنین از لحاظ علم پزشکی نیز مورد توجه است.[۱۵]
- دریاچه قاسم آباد
دریاچهای طبیعی است در غرب خنداب، در منطقهای کوهستانی بین روستاهای اوچ تپه و قاسم آباد. میزان آب اش بسته بارندگی متغیر است به گونهای که در سالهای خشک سالی گاهی خشک میشود و در سالهای بارندگی قابل قایقرانی است. وسعت اش بین دو تا سه کیلومتر متغیر است و در پاییز و ابتدای زمستان محل تجمع پرندگان مهاجر است.[۱۶]
کوهها[ویرایش]
۷۵٪ از مساحت استان را ناهمواریها تشکیل دادهاست. کوههای استان مرکزی که در دوره ترشیاری شکل گرفتهاند از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شدهاند. کوههای استان مرکزی دو گروه هستند یکی کوههای مرکزی در شهرستانهای کمیجان، تفرش و قسمتهایی از ساوه و دیگری کوههای زاگرس در جنوب استان و در شهرهای شازند و خمین. کوههای راسوند در جنوب شازند و سفیدخانی در جنوب اراک از مهمترین کوههای استان هستند و قله شهباز با ۳۳۸۸ بلندی، در کوههای راسوند بلندترین کوه استان محسوب میشود.[۱۳]
رودخانهها[ویرایش]
در حال حاضر میزان آب بدست امده از رودخانهها، قناتها و چشمهها در استان حدود۲/۴ میلیارد متر مکعب است که تنها ۵۰ درصد از این حجم به مصرف کشاورزی میرسد.
چشمهها[ویرایش]
چشمههای موجود در استان همانند: چشمهٔ عمارت، چشمهٔ عباس آباد، چشمهٔ پنجعلی، چشمهٔ اسکان، چشمهٔ انجدان، چشمهٔ محلات، چشمهٔ سنگستان و چشمهٔ بالقلو نقش مهمی در تأمین آب مصرفی استان دارد.[۱۳]
جغرافیای سیاسی[ویرایش]
تقسیمات کشوری[ویرایش]
در سال ۱۳۱۶ کشور ایران به ۲۷ قسمت تقسیم گردید که شهرهای ساوه، زرند، عراق عجم، خمین (کمره)، گلپایگان، خوانسار و محلات از قسمتها اصلی این تقسیمبندی بودند، در همان سال براساس قانون کشور به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم گردید که استانها برحسب شماره نامگذاری گردیدند که استان مرکزی امروزی در استان یکم قرار داشت.
در تغییر دیگری که در قانون تقسیمات کشوری در سال ۱۳۳۹ اتفاق افتاد، استانها به جای نام به اسامی اصلی و تاریخی خود نامیده شدند و براساس این قانون کشور به ۱۴ استان، ۶ فرمانداری کل، ۱۳۹ فرمانداری، ۴۹ بخشداری تقسیم گردید که بخش اعظم استان مرکزی فعلی در استان مرکزی آن زمان به مرکزیت شهر تهران قرار گرفت، براساس قانون مورخه ۸/۱۲/۱۳۵۶ استان مرکزی به دو استان تهران به مرکزیت شهر تهران و استان مرکزی به مرکزیت اراک تبدیل شد، که شهرهای تابعه استان مرکزی به این شرح بودند: اراک، ساوه، قم، خمین، تفرش، کاشان
براساس تصویبنامه سال ۱۳۵۷ شهر کاشان از استان مرکزی جدا به استان اصفهان افزوده شد، براساس قوانین سالهای ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ شهرهای سربند و دلیجان به استان مرکزی اضافه و در سال ۱۳۶۵ شهرستان قم از استان مرکزی جدا و به استان تهران الحاق و در سال ۱۳۷۵ مستقلاً به استان تبدیل گردید.[۱۷]
استانداری[ویرایش]
شهرهای باستانی[ویرایش]
استان مرکزی به دلیل قرارگیری در مرکز کشور و مجاورت با حکومتهای بزرگ قبل از اسلام از اهمیت خاصی برخودار بود و به همین دلیل شهرهایی که در منطقه وجود دارند از لحاظ تاریخی اهمیت پیدا کردهاند. از جمله این شهرها میتوان به نراق،آوه،آستانه، نیمور و ساروق و کرهرود اشاره کرد.
پوشش گیاهی و جانوری[ویرایش]
پوشش گیاهی[ویرایش]
جنگلها[ویرایش]
استان مرکزی از جمله استانهایی است که از نظر پوشش جنگلهای طبیعی بسیار فقیر است. سرانه جنگل در این ساتان شانزده برابر از سرانه آن در ایران پایینتر است. برخی بخشها مانند ساوه و شازند و تفرش تاج پوشش ۵ تا ۱۰ درصد هستند و برخی دیگر از بخشها مانند دلیجان، محلات، خمین، اراک، کمیجان و زرندیه دارای تاج پوشش ۱ تا ۵ درصد هستند. از جمله جنگلهای موجود در استان میتوان به پارکهای جنگلی و جنگلهای دست کاشت (۸۳۹٫۵ هکتار) اشاره کرد. مساحت جنگلهای طبیعی استان مرکزی ۱۵۱۲۷/۵۴۷۱ هکتار است. سرانه جنگل (جنگلهای طبیعی و دست کاشت) نزدیک به ۱۲۸ مترمربع است. در استان چهار ذخیره گاه جنگلی وجود دارد که شامل ذخیره گاه بلوط و سماق در شهرستان شازند با وسعت ۲۱۰ و ۷۵ هکتار و بنه در شهرستان تفرش با وسعت ۲۰ هکتار و خونیار واقع در شهرستان ساوه به مساحت ۲۰۰۰ هکتار است.[۱۸][۱۳]
مراتع[ویرایش]
مراتع استان که عمدتاً گیاهان بوتهای هستند به دلیل آب و هوای مختلف دارای تنوع زیادی هستند و در مجموع ۶۶٪ کل استان را پوشش میدهند.[۱۳]
گونههای جانوری[ویرایش]
حدود ۳۳۵ گونهٔ جانوری شامل: ۵۳ گونه پستاندار، ۲۰۵ گونه پرنده، ۵۴ گونه خزنده، ۴ گونه دوزیست و ۱۹ گونه ماهی در این استان موجود هستند. نماد محیط زیست طبیعی این استان پازن میباشد که در استان به تگه نیز مشهور است.[۱۳]جانورانی مانند آهو، کل و بز، قوچ، میش، شغال، روباه، گرگ، خوک، خرگوش، تشی، خرس قهوهای، پلنگ، گربه پالاس، کاراکال، سمور، لاک پشت، کبک، تیهو، کوکر، باقرقره و پرندگان مهاجر درنا، آنقوت، غاز و مرغابی چنگر در مناطق کوهستانی و استپی حفاظت شده استان زندگی میکنند.[۱۹]
مناطق حفاظت شده[ویرایش]
این منطقه کوهستانی مساحتی برابر ۸۲۱۲۵ هکتار دارد، و بین شهرستانهای اراک، محلات و خمین قرار دارد. این منطقه از سال ۱۳۵۳ تحت کنترل سازمان حفاظت محیط زیست درآمدهاست. این منطقه نمونه بارز یک اکوسیستم کوهستانی است به خاطر ارزشهای زیستگاهی اش از زمانهای قدیم به عنوان یکی از بهترین شکارگاههای کشور به حساب میآمده، وجود بیش از هفتاد کتیبه که قدیمی ترینشان به چهارصد سال پیش متعلق است نشانهای بر این مدعا است. در این منطقه بیش از دویست گونه گیاهی وجود دارد و حیات وحش آن عبارت است از: قوچ و میش، کل و بز، آهو، پلنگ، گراز و گونههای مختلف پرندگان از جمله غاز خاکستری، اردک، لک لک سفید، بلدرچین، هوبره، فاخته و....[۲۰]
- مناطق حفاظت شده چرا و وفس
این مناطق کوهستانی است و پوشش گیاهی بین بیست و پنج تا شصت درصد و همچنین آب فراوان دارد. کوههای کوچک زار، خشکه، وحش و لجور در این مناطق قرار دارند و حیات وحش آن عبارت اند از: قوچ و میش، آهو، گرگ، روباه، خرگوش، کبک، تیهو، باقرقره، فاخته و ... .[۲۱]
- منطقه حفاظت شده سربند
این منطقه بیشتر از تپه ماهورها تشکیل یافته، زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل دارد و حیات وحش آن را قوچ و میش و به ویژه کبک تشکیل میدهند. دره مالمیر و باغ سماق لو که از مناطق زیبای استان به شمار میروند در این منطقه واقع اند.[۲۲]
محصولات کشاورزی[ویرایش]
به طور کلی ۱۹ درصد از مساحت استان مرکزی اراضی کشاورزی و ۵۷ درصد مرتع و بقیه غیر مزروعی (شهرها، جادهها، دریاچه و...)است. محصولات کشاورزی استان شامل گندم،جو، آفتابگردان،حبوبات،پنبه،چغندرقند،گوجه فرنگی،پیاز،انگور،خشکبار،سبزیجات،انار، طالبی،هلو،پسته،بادام و گردو میباشد.[۲۳]
از مهمترین قابلیتهای کشاورزی در استان مرکزی میتوان به تولید گل و گیاه اشاره کرد. سطح زیر کشت گل و گیاهان زینتی در این استان هزار و ۹۱ هکتار است که از این میزان ۳۷۱ هکتار به صورت گلخانه و بقیه در فضای باز است. شهرستان محلات در این استان که به عنوان قطب تولید گل و گیاهان زینتی کشور مطرح است، بیشترین سطح زیر کشت گل و گیاه را به خود اختصاص دادهاست.[۲۴] ایستگاه ملی تحقیقات گل و گیاهان کشور در شهرستان محلات قرار دارد که هدایت فنی و علمی و پشتیبانی مالی تحقیقات گل کشور در ۷ سایت، لاهیجان، تنکابن، ورامین، کرج، جیرفت، دزفول و اصفهان بر عهده این ایستگاه میباش.[۲۵]
از دیگر محصولات کشاورزی استان تولید لوبیا است که بیش از ۹۰٪ آن در شهرستان خمین کاشت میشود. به همین سبب استان مرکزی به عنوان یکی از قطبهای تولید لوبیا در کشور مطرح بوده[۲۶] و ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای کشور در این استان و در شهرستان خمین قرار دارد[۲۷]
انار از دیگر محصولات کشاورزی استان است که در شهرستان ساوه تولید میشود. شهرستان ساوه بهترین نوع انار در کشور را تولید میکند و محصول آن شهرتی جهانی دارد، به صورتی که در دنیا به یک برند معتبر تبدیل شدهاست.[۲۸][۲۹] سالانه ۷۸۰ نووع انار در ساوه تولید میشود[۳۰] تولید پسته ارگانیک از دیگر محصولات کشاورزی استان است که در شهرستان زرندیه کاشت میشود. استان مرکزی مقام ششم تولید پسته کشور را داراست و بزرگترین باغ تولید پسته ارگانیک کشور در این استان قرار دارد.[۳۱]
مردم[ویرایش]
جمعیت[ویرایش]
جمعیت استان طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۱٬۳۲۶٬۸۲۶ بودهاست که از این تعداد ۱۰۱۵۳۷۵ باسواد بودهاند.[نیازمند منبع]
استان مرکزی از مهاجرپذیرترین استانهای ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به حساب میآید. بهطوریکه بر اساس سرشماری رسمی انجامشده در سال ۱۳۳۵، ۴۴ درصد از ۲ میلیون ایرانی که در آن دوره اقدام به مهاجرت داخلی نمودند، این استان را مقصد نهایی خود برای سکونت انتخاب کردهاند. این فرایند جذب مهاجر داخلی در دهه بعد افزایش یافت و به میزان ۶۷ درصد از ۲٫۳ میلیون نفر مهاجر افزایش یافت. اما در دهه ۵۰ و همچنین سالهای بعد از انقلاب، این مهاجرت کاهش یافت و ایرانیان مهاجر، تمایل بیشتری برای حضور در استان تهران و شهر تهران از خود نشان میدادند.[۳۲]
عشایر[ویرایش]
جمعیت عشایر استان مرکزی در سرشماری عشایر کوچنده در سال ۱۳۸۷[۳۳]
ایل | استانها | خانوار | جمعیت به نفر | شهرستان محل اقامت در استان مرکزی |
---|---|---|---|---|
ایل ذلکی | مرکزی - خوزستان - لرستان | ۵۱ | ۳۳۹ | خمین |
ایل شاهسون بغدادی | مرکزی - قم - قزوین - تهران - همدان | ۳۹۱ | ۲۰۹۱ | ساوه - زرندیه |
ایل مغان | مرکزی - تهران | ۱۴۰ | ۶۲۷ | ساوه - زرندیه |
ایل کرد همدان | مرکزی - همدان - قم | ۱۵۲ | ۸۸۲ | ساوه |
طایفه مستقل کله کوهی | مرکزی - قم - قزوین - تهران | ۱۳۰ | ۷۲۲ | زرندیه |
مجموع | - | ۸۶۴ | ۴۶۶۱ | - |
زبان[ویرایش]
زبان رایج مردم استان مرکزی فارسی است.[۳۴][۳۵] در برخی مناطق مانند دهستان رودبار تفرش و قسمتی از روستاهای شهرستانهای فراهان، خنداب، کمیجان، شازند، اراک، ساوه و زرندیه به زبان ترکی محلی نیز سخن میگویند.[۳۴][۳۶] در دلیجان و محلات مردم به زبان راجی حرف میزنند که ریشه در زبان مادی دارد.[۳۵] تاتی در روستاهای وفس، ,واشقان (برخی طوایف مانند مطلب ها ) ، فرک، گورچان و چهرهقان شهرستان کمیجان صحبت میشود.[۳۴]در بخش گستردهای از مناطق غربی و جنوبی استان، در مرز لرستان و همدان در شهر های خمین، شازند، خنداب، لکی و لری نیز گویشور دارد که دامنه آن تا اراک نیز کشیده شدهاست.[۳۷] ترکی خلجی که در خلجستان قم بیشتر گویشور دارد، در روستاهای آشتیان و تفرش نیز گویشورانی دارد. در پارهای از روستاهای شازند، خرقان و ساوه که ارمنی نشیناند و نیز در بخشی از شهر اراک که تا چند دههٔ قبل ارمنی نشین بود، زبان ارمنی نیز صحبت میشود.[۳۴]
اقوام[ویرایش]
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان مرکزی به قرار زیر بود: ۷۲٫۳ فارس (۶۸٫۷٪ مرد، ۷۵٫۵٪ زن)، ۲۰٫۸ ترک (۲۲٫۷٪ مرد، ۲۰٫۵٪ زن)، ۱٫۳٪ کرد (۲٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۰٫۷ عرب (۰٫۷٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۱٫۶ لُر (۲٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۰٫۷ شمالی شامل گیلک، مازنی، تالشی و ترکمن (۰٫۷٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۱٫۳ سایر و ۱٫۳ بدون جواب بودند.[۳۸]
ادیان[ویرایش]
قبل از ورود اسلام به ایران اهالی این منطقه پیرو دین زرتشتی بودند و وجود آتشکدههای گوناگون مانند آتشکوه وره در آشتیان و آتشکده خورهه در محلات و آتشکده برزو در راهجرد آتشکدهٔ فردقان در کمیجان شاهد این مدعاست.[۳۴]
هم اکنون اهالی استان مرکزی اکثراً مسلمان و شیعه هستند و مسیحیان ارمنی و زرتشتیان و عدهای کم از کلیمیان از اقلیتهای مذهبی این استان هستند.[۳۴]
مفاخر و مشاهیر[ویرایش]
استان مرکزی از جمله استانهای نخبه پرور کشور است. تعداد مفاخر کشور بیش از ۴۵۰۰ نفر هستند که یک چهارم (۱۱۰۰ نفر) مربوط به استان مرکزی است و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته پروری است از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر.[۳۹]، سرزمین آفتاب[۴۰]و پایتخت مفاخر و مشاهیر[۴۱][۴۲] را دادهاند. از جمله مشاهیر و مفاخر این استان میتوان به مواد زیر اشاره کرد:[۴۳][۴۴][۴۵]
- روحالله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران،
- استاد فتحعلی واشقانی فراهانیاستاد مسلم خشنویسی،
- سید محمد علی میرمومنی استاد خوشنویسی
- محمود پورهادی استاد خوشنویسی
- سید اسد الله رضوانی فرد استاد خوشنویسی
- پروفسور حسابی،
- امیر کبیر،
- عباس اقبال آشتیانی نویسنده،
- میرزا حسن آشتیانی علمای دینی،
- سلمان ساوجی ادیب و شاعر،
- ادیب الممالک فراهانی ادیب و شاعر،
- میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی از مردان سیاست،
- فخرالدین عراقی،شاعر
- آیت الله اراکی،فقیه شیعی
- ملا احمد نراقی،فقیه شیعی
- ملا مهدی نراقی،فقیه شیعی
- حاج آقا محسن عراقی،
- آقا نورالدین عراقی،
- محمد مصدق،نخست وزیر ایران
- فروغ فرخزاد،شاعر
- پروین اعتصامی،شاعر
- حویزی،
- محمد رضا درودیان تفرشی نقوسانی،فقیه و شاعر شیعی
- کربلایی کاظم ساروقی،عارف
- ملا فتحعلی سلطانآبادی،
- احمد قوام،
- قوام الدوله،نخست وزیر ایران
- میرزا یوسف مستوفی الممالک،
- دکتر محمد خزاعلی روشندل
- علی بصیرت نژاد پیشکسوت معماری و گچبری سنتی
- مشیر الدوله،
- علی منصور،
- وثوق الدوله،
- محمد استعلامی،
- مصطفی چمران،
- ابراهیم دهگان،
- حبیب الله ذوالفنون،
- بهاءالدین ساوجی،
- سلمان ساوجی،
- نظامی گنجوی،
- ابوالفضل جلیلی،
- صابر رهبر،
- علی حاتمی،
- غلامرضا رمضانی،
- ابوالفضل جلیلی،
- بهزاد فراهانی،
- واروژ کریم مسیحی،
- حسن مجللی،تعزیه خوان
- ذبیح بهروز،
- مصطفیقلی بیات (صمصام الملک)،
- ابوالقاسم سحاب،
- احمد پارسا،
- یوسف اعتصامی،
- سید جلالالدین آشتیانی،
- شیخ طبرسی،
- عبدالعظیم قریب،
- عبدالکریم قریب،
- عبدالله دوامی،
- علی اکبر شهنازی،
- محمد قری،
- پوری بنایی، بازیگر مشهور سینمای ایران
فرهنگ[ویرایش]
غذاها[ویرایش]
اقتصاد[ویرایش]
استان مرکزی از جمله استانهای صنعتی کشور است و بخشهای خدمات، صنعت و کشاورزی به ترتیب اهمیت اساس اقتصاد استان را تشکیل میدهند.[۴۶] با توجه به وجود بیش از ۲۷۰۰ واحد تولیدی و صنعتی در استان مرکزی، بهره مندی از صنایع مادر و حلقههای واسط کلیدی در تولید کشور، سرمایه گذاری در طرحهای صنعتی استان بالا بوده[۴۷] به طوری که این استان همراه در رتبه ممتازترین استانها در جذب سرمایه گذاری صنعتی را داراست.[۴۸]
از مزیتهای سرمایه گذاری در بخش صنعت استان میتوان به نزدیک بودن به پایتخت، وجود ظرفیتهای مکانی مناسب به لحاظ وجود شهرکهای صنعتی در استان، برخورداری از موقعیت خاص جغرافیائی و قرارگیری در کریدور حمل و نقل بینالمللی، وجود صنایع بزرگ و مادر، تجربه نیم قرن توسعه صنعتی، وجود منابع و ذخایر معدنی نظیر سنگ آهن، سولفات سدیم، انواع سنگ و... ، وجود ظرفیت ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی، وجود نیروی کار متخصص، وجود خوشه صنایع ریلی و انجمنهای تخصصی در استان، قرارگیری در مسیر خطوط اصلی انتقال و تامین انرژی و پائین بودن نسبی خطر زلزله در استان اشاره کرد.[۴۹]
صنایع و محصولات صنعتی[ویرایش]
استان مرکزی طی دو دهه گذشته چهرهای صنعتی به خود گرفت و با راه اندازی طرحهای صنعت نفت و پتروشیمی به یکی از بزرگترین مراکز صنایع استراتژیک کشور تبدیل شد. از تولیدات عمده استان میتوان به آلومینیوم، محصولات آلومینیومی، ریخته گری فلزات سنگین، مخازن تحت فشار، بویلرهای نیروگاهی و صنعتی، ماشین آلات کشاورزی و راه سازی، محصولات پتروشیمی و پالایشگاهی، رنگهای صنعتی، منسوجات، شیشه و جام، بلور، انواع لاستیک خودرو، شیم و کابل، شویندهها، دوده صنعتی، الیاف مصنوعی، انواع سنگ ساختمانی، لوازم خانگی و کاشی، لوله و پروفیل فولادی و پی وی سی و ... اشاره کرد.[۵۰]
کانون اصلی صنعت استان به ترتیب در اراک، ساوه، دلیجان و محلات میباشد.[۵۱]
پتروشیمی و پالایشگاه[ویرایش]
پالایشگاه نفت امام خمینی یکی از پالایشگاههای ایران است که در شهرستان شازند واقع شدهاست. این پالایشگاه از شرکتهای فرعی شرکت ملی پالایش و پخش فراوردههای نفتی ایران میباشد و به عنوان بزرگترین پالایشگاه تک واحدی ایران در سال ۱۳۷۲ با ظرفیت اسمی ۱۵۰ هزار بشکه در روز راه اندازی گردید، همچنین نخستین پالایشگاهی است که کار مطالعه و عملیات اجرای آن بعد ازانقلاب اسلامی و در نخستین سال بعد از جنگ تحمیلی آغاز شد.[۵۲]بزرگترین طرح تولید بنزین کشور در این پالایشگاه در حال بهره برداری است.[۵۳] این طرح پالایشگاه امام خمینی (ره) را به بزرگترین پالایشگاه تولید بنزین در کشور تبدیل میکند.[۵۴][۵۵][۵۶]
پتروشیمی شازند یکی از بزرگترین تولید کننده محصولات پلیمری، مواد شیمیایی[۵۷] واز طرحهای زیر بنایی کشور است که در سال ۱۳۶۳ به تصویب رسید و فاز اول آن در سال ۱۳۷۲ مورد بهره برداری قرار گرفت.[۵۸]این مجتمع در جوار پالایشگاه نفت امام خمینی واقع در شهرستان شازند و در کیلومتر ۲۲ جاده اراک - بروجرد و در زمینی به مساحت ۵۳۲ هکتار احداث گردیدهاست.[۵۹]
صنایع و محصولات غذایی[ویرایش]
شهرکهای صنعتی[ویرایش]
تعداد شهرکهای صنعتی در استان مرکزی به ۳۵ شهرک و ناحیه صنعتی میرسد که از نظر میزان زمین واگذاری شده در کشور رتبه دوم را دارد.[۶۰]
بورس[ویرایش]
استان مرکزی دارای بورس منطقهای در شهر اراک است که به عنوان بیست و دومین بورس منطقهای کشور در سال ۱۳۸۵ افتتاح گردید.[۶۱] تالار بورس استان مرکزی اولین تالار بورس خصوصی کشور است که کارگزاری آن توسط شرکت کارگزاری بانک پاسارگاد انجام میشود.[۶۲]
مناطق ویژه اقتصادی[ویرایش]
نخستین منطقه ویژه اقتصادی استان با ارتقاء شهرصنعتی کاوه به منطقه ویژه اقتصادی کاوه ایجاد گردید.[۶۳] هدف ایجاد این منطقه ویژه گسترش صادرات غیر نفتی از استان اعلام شدهاست. موقعیت ویژه ترانزیتی، زمینی، ریلی و هوایی، نزدیکی به پایتخت، همجواری با فرودگاه بینالمللی امام خمینی، وسعت سرزمینی مناسب، وجود زیر ساختهای مطلوب و استاندارد برای توسعه آتی منطقه، افزایش منابع آبی مورد نیاز، وجود شبکه آبرسانی و شبکه جمع آوری فاضلاب شهری، وجود شبکه گاز شهری، مخابرات، تصفیه خانه صنعتی، فضای سبز مناسب با استاندارد زیست محیطی از جمله ویژگیهای این منطقهاست.[۶۴]
انرژی و منابع[ویرایش]
انرژی فسیلی[ویرایش]
نیروگاه حرارتی شازند اراک یکی از نیروگاههای ایران و از نوع حرارتی است که ظرفیت تولید ۱۳۰۰ مگاوات برق را دارد و شامل ۴ واحد بخار ۳۲۵ مگاواتی میشود.[۶۵]این نیروگاه ۵٪ برق کشور را تولید میکند.[۶۶]
نیروگاه رودشور که در در ۴۴ کیلومتری آزادراه تهران-ساوه و در محدوده شهرستان زرندیه قرار دارد، یکی دیگر از منابع تولید برق در استان است که با ظرفیت ۲،۱۶۲ مگاوات برق تولید میکند.[۶۷] این نیروگاه از نوع گازی است و به عنوان بزرگترین نیروگاه خصوصی کشور شناخته میشود.[۶۸]
تاسیسات آب سنگین[ویرایش]
نخستین تلاش برای تهیه آب سنگین در ایران در سال ۱۳۶۳ به طور آزمایشگاهی و با استفاده از روش الکترولیز انجام شد، اما تلاشها در این زمینه نتیجهای در برنداشت. پس از فراغت سازمان انرژی اتمی از پروژههای نیمه صنعتی افزایش غلظت و تبدیل اورانیوم بین سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۷، پیشنهاد اجرای یک پروژه صنعتی آب سنگین به سازمان ارائه و پس از مدتی با ابلاغ شورای معاونان سازمان انرژی اتمی اجرای این طرح آغاز شد؛ اما با توجه به محدودیتها در کسب اطلاعات علمی و فنی از کشورهای خارجی و جذب نشدن نیروهای حرفهای این پروژه تا سال ۱۳۷۷ به تعویق افتاد. در این سالها علاوه بر تهیهٔ دانش فنی، طراحیهای پایه، مقدماتی، شروع طراحی تفصیلی، مطالعات و عملیات سایتیابی انجام شد و در این میان سایت خنداب انتخاب گردید.
کار ساخت مجتمع از سال ۱۳۷۷ خورشیدی آغاز و تمامی مراحل طراحی و اجرای آن توسط متخصصان ایرانی انجام شد. بهرهبرداری از این نیروگاه در سال ۱۳۸۵ و توسط محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت انجام گردید. در آبان ۱۳۹۲ آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش فصلی خود خبر داد که ایران پس از روی کار آمدن حسن روحانی توسعه فعالیتهای هستهای را متوقف کردهاست. این اولین گزارشی بود که آژانس بینالمللی انرژی اتمی پس از ریاست جمهوری حسن روحانی منتشر کرد. ایران اعلام کرده بود نیروگاه آب سنگین خنداب در سهماهه اول سال ۲۰۱۴ شروع به کار خواهد کرد اما بعداً آن را به تعویق انداخت. نیروگاه شامل آب سنگین و آب سبک است که از محصولات جانبی آب سنگین به شمار میرود.
تولیدات آب سبک جهت درمان و پیشگیری از سرطان کاربرد دارد.[۵]آب سنگین تولیدی این نیروگاه در حوزههای مختلف از جمله زیستشناسی، پزشکی و فیزیک کاربرد دارد.[۶] همچنین از آن به عنوان مادهٔ خنککننده برای نیروگاههای هستهای و تولید رادیودارو استفاده میشود. فعالیت نیروگاه آب سنگین اراک (خنداب) یکی از موارد نگرانی غرب درباره برنامه هستهای ایران بوده است. مخالفان برنامه هستهای ایران معتقدند این نیروگاه میتواند در صورت آغاز و گسترش فعالیت، پلوتونیوم قابل استفاده در ساخت سلاح هستهای را تولید کند.
انرژی آبی[ویرایش]
سد الغدیر ساوه یکی از نیروگاههای برق آبی استان است که ظرفیت تولید برق آن ۱۵ مگاوات است. این سد در سال ۱۳۷۲ به بهره برداری رسید.[۶۹]
منابع معدنی[ویرایش]
در استان مرکزی ۱۱۲ معدن فعال مختلف وجود دارد که بیشترین آن مربوط به مصالح ساختمانی است. مواد معدنی موجود شامل سنگ ساختمانی، سنگ لاشه، سنگ گچ، سنگ آهک، خاک سرخ، خاک صنعتی، باریت، پلی متال، تاک، تراورتن، تنگستن، سرب، سرب روی، کریستالین، سولفات سدیم، سیلیس، فلورین، کائولن، گرانیت، مرمریت، مس، لیمونیت هستند.[۷۰]
ترابری و ارتباطات[ویرایش]
فرودگاه[ویرایش]
بر اساس اسناد موجود، قدیمی ترین فرودگاه در استان مرکزی فرودگاه شهر دلیجان میباشد که تا ۶۰ سال پیش فعال بوده است. در آن سالها از این فرودگاه برای حمل مسافر و تجهیزات جنگی در جنگ جهانی دوم استفاده میشد.[۷۱] در سال ۱۳۱۷ فرودگاه اراک ساخته شد.[۷۲] پس از پیروزی انقلاب روند ساخت فرودگاه جدید اراک آغاز شد و در سال ۱۳۷۶ به بهره برداری رسید.[۷۳] هم اکنون تنها فرودگاه موجود در استان مرکزی فرودگاه اراک است که در حال حاضر به دلیل اجرای عملیات مقاوم سازی و تطویل باند برای پذیرش هواپیماهای پهن پیکر و تجهیز به سیستم روشنایی در شب به حالت تعطیل در آمده است.[۷۴]
راه[ویرایش]
استان مرکزی اتصال دهنده شهرهایی نظیر تهران و قم به استانهای همجوار مانند استان لرستان و استان همدان است. مقدار راههای اصلی معمولی در استان مرکزی ۵۴۰ کیلومتر و راههای بین شهری ۳۲۰ کیلومتر بوده و طول راههای روستایی در استان ۷۰۰ کیلومتر برآورد میشود.[۷۵] از جمله آزادراهها و بزرگراههای موجود در استان مرکزی میتوان به آزادراه تهران - ساوه - سلفچگان، آزادراه ساوه - همدان، آزادراه اراک - خرم آباد(در دست ساخت)، بزرگراه سلفچگان - اراک، بزرگراه اراک - ملایر، بزرگراه اراک - خمین (در دست ساخت)، بزرگراه خمین - محلات - دلیجان (در دست ساخت)، بزرگراه خمین - گلپایگان، بزرگراه اراک - فرمهین و بزرگراه قم - اصفهان در محدوده شهرستان دلیجان اشاره کرد.
مطابق آمار درصد تخلفات سرعت غیر مجاز در استان مرکزی ۱۸ درصد است که از این لحاظ استان رتبه ۶ را در کشور داشته است.[۷۶]
راه آهن[ویرایش]
استان مرکزی از جمله اولین استانهایی بود که در هنگام ساخت راه آهن سراسری به دستور رضا شاه پهلوی در مسیر آن قرار گرفت. ایستگاه اراک از مهمترین ایستگاههایی بود که در آن دوره ساخته شد.[۷۷] همچنین ایستگاه سمیه که محل تلاقی راه آهن شمال و جنوب در ۴ شهریور ۱۳۱۷ خورشیدی بود در محدوده استان مرکزی قرار دارد.[۷۸] خطوط راه آهن موجود در استان مرکزی زیر نظر دو اداره کل راه آهن تهران و اراک اداره میشود. مدیریت ایستگاههای انجیلاوند، کوهپنگ، ناهید، شهر صنعتی کاوه، پرندک و رودشور در شمال استان زیر نظر اداره کل راه آهن تهران[۷۹] و مدیریت ایستگاههای مشک آباد، ملک آباد، اراک، سمنگان، شازند، نورآباد، سمیه، حک و جلایر در محدوده جنوب استان زیر نظر اداره کل راه آهن اراک قرار دارد.[۸۰]
مخابرات و اینترنت[ویرایش]
ازنظر میزان ضریب نفوذ اینترنت استان مرکزی در سال ۹۰ نسبت به استانهای دیگر سطح پایینی دارد.[۸۱]میزان ضریب نفوذ اینترنت در استان ۳۷٪ است که از میانگین کشوری پایین تر میباشد. از جمله دلایل آن فراهم نکردن زیرساختهای اینترنت پرسرعت مانند تامین ظرفیت پهنای باند بین مراکز، اینترانت و فضای پسیو بارها توسط شرکت مخابرات استان مرکزی اعلام شده است.[۸۲]
در بخش ارتباطات سیار با راه اندازی دومین مرکز سوئیچ ۴۰۰ هزار شمارهای استان مرکزی توانست ۹۹٪ راههای ارتباطی خود را زیر پوشش تلفن همراه قرار دهد و از این لحاظ مقام دوم را به خود اختصاص دهد. بیش از ۲۵۵ هزار شماره تلفن همراه دائمی و ۲۷۸هزار شماره اعتباری فعال دراستان از خدمات تلفن همراه استفاده میکنند.[۸۳]
همچنین استان مرکزی چهارمین استانی است که طرح همکدسازی استانی را به اجرا درآورد.[۸۴] به همین منظور کد استان به ۰۸۶ تغییر پیدا کرد و کلیه شماره تلفنهای ثابت در محدوده استان مرکزی ۸ رقمی شد.[۸۵]
رسانهها[ویرایش]
مطبوعات[ویرایش]
صداو سیما[ویرایش]
جاذبههای گردشگری[ویرایش]
- شهرستان شازند: امامزادگان سهل بن علی،طالب بن علی،جعفربن علی،فضل بن جعفر آستانه علوی ،منطقه تفریحی دوخواهران استانه، باغ های عروسانه آستانه،کوه قروقدر آستانه،حمام حاج ربیع آستانه و ... چشمه بلاغ حک، سراب عمارت
- شهرستان خنداب: امامزاده مسعود خنداب، رودخانه قره چای (شراء)، تالاب آق گل، باغ های خنداب، کوه سر تخت، چشمه سلاله، چشمه علی گذر، حمام مصطفوی، باغ دهنو، روستای تاریخی درمن، امامزاده شاهور، امامزاده دیزآباد، قبرستان تاریخی هفت برادران
- شهرستان کمیجان: غار قلعه جوق، غار وفس، امامزاده محمد عابد، تپه باستانی چهل گزی و روستای هدف گردشگری وفس
- شهرستان آشتیان: قلعه تاریخی مستوفی الممالک، خانه معتمدالایاله
- شهر اراک: مسجد و مدرسه سپهداری، روستای تاریخی هزاوه (زادگاه امیرکبیر)، حمام تاریخی و موزه چهارفصل، بازار اراک، چشمه چپقلی، مقبره شاه قلندر انجدان و...
- شهرستان تفرش: آرامگاه پروفسور حسابی، امامزاده در بی بی، مقبره ابوالعلی، مسجد جامع شش ناو، چشمههای آب معدنی گراو، آب انبار بلور، تکیه زاغرم تفرش و...
- شهرستان خمین: منزل امام خمینی، قلعه سالار محتشم، امامزاده ابوطالب، مسجد جامع خمین حمام تاریخی روستای لکان و بوستان کوه بوجه و...
- شهرستان ساوه: مناره و مسجد جامع ساوه ٫ قلعه دختر (ساوه)، پل سرخده، کاروانسرای باغ شیخ، تپه تاریخی آوه، قاعه الویر، امامزاده سید اسحاق
- شهرستان محلات: سرستونهای آتشکده خورهه، غار آزادخان، چشمه وزوان، مسجد جامع محلات، امامزاده ابوالفضل، مجتمع آب گرم محلات و مراکز تهیه گل و گیاه.
- شهرستان دلیجان: غار چال نخجیر، کاروانسرا و پل شاه عباسی (دوهک)، سد پانزده خرداد، مجموعه تاریخی نراق، امامزاده یحیی نراق و...
- شهرستان زرندیه: یخچال مهدی آباد، مسجد اعظم چلسبان، آبشار چناقچی علیا، امامزاده منصور ابن موسی بن جعفر، مقبره اشموعیل نبی، امامزادگان اهلعلی و سهلعلی (سید باوقار)، کبوترخانه خورآباد، کلیسای حضرت مریم چناقچی و...
- شهرستان فراهان: دارای تکیه تاریخی و امزاده احمد ابن علی[۸۶]
-
File:4fasl.jpg
حمام چهارفصل اراک
صنایع دستی و سوغات[ویرایش]
فرش، قالی و قالیچه صنایع دستی اصلی استان میباشند که در گذشتهای نه چندان دور صادرات اصلی استان را تشکیل میدادهاند.
علاوه بر آن گیوه که نوعی پاپوش دستدوز تولید شده از نخهای قالی است، از جمله صنایع دستی در خور توجه این استان است که در سنجان و وفس تولید میشود. منبت کاری مردمان سمقاور شهرستان کمیجان شهرت زیادی در ایران واستان دارد و سمقاور قطب منبت کشور به شمار میرود.
آموزش[ویرایش]
آموزش ابتدایی[ویرایش]
آموزش عالی[ویرایش]
اولین دانشگاه ساخته شده در استان مدرسه علوم عالی مرجان بود که در سال ۱۳۵۰ در اراک ایجاد شد.[۸۷]
استان مرکزی دارای ۷۸ مرکز آموزش عالی است که از این تعداد ۱۲ مرکز دولتی، ۱۳ مرکز پیام نور، ۲۳ مرکز علمی – کاربردی، ۱۹ مرکز آزاد اسلامی و ۱۱ مرکز غیر انتفاعی هستند. تعدا کل دانشجویان تا پایان سال ۹۱ برابر با ۱۲۸۲۶۹ نفر بوده که از این تعداد ۶۷۶۰۲ نفر پسر و ۶۰۶۶۷ نفر دختر بودهاند. از کل دانشجویان استان ۶۳ درصد بومی استان هستند.[۸۸]
ورزش[ویرایش]
ورزشگاهها[ویرایش]
پیست اسکی[ویرایش]
پیست اسکی شازند تنها پیست اسکی استان مرکزی است که در شهرستان شازند و در جاده شازند - هندودر قرار گرفته است.[۸۹]
پیست در ارتفاعات پلنگ در و در نزدیکی به روستای پاکل قرار دارد. منطقه پلنگ در به دلیل وجود ارتفاع مناسب، دارای زمستان زود هنگام و بارش سنگین برف است. از جمله امکانات موجود در پیست اسکی میتوان به سه دستگاه تله سیژ، هتل، رستوران، تجهیزات برفروبی و ساختمان اداری اشاره کرد.[۹۰]
تیمهای ورزشی[ویرایش]
تیمهای مطرح ورزش استان به شرح زیر اند:
- تیم فوتسال شن سا: قهرمان نخستین دوره جام باشگاههای آسیا در سال ۱۳۸۴[۹۱] و مسابقات بینالمللی پرتغال موسوم به جام جهانی کوچک در سال ۱۳۸۶[۹۲] و قهرمان لیگ برتر فوتسال ایران در سال ۱۳۸۵[۹۳]
- تیم فوتسال شهرداری ساوه:نماینده استان در لیگ برتر فوتسال ایران در سال ۱۳۹۰ .[۹۴]
- تیم فوتبال شهرداری اراک: نماینده استان در لیگ دسته دوم فوتبال ایران
- تیم هندبال هپکوی اراک: نماینده استان در لیگ برتر هندبال ایران
پانویس[ویرایش]
- ↑ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
- ↑ «جدول تعداد عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری اردیبهشت ۱۳۹۰». وبگاه وزارت کشور. بازبینیشده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰ خورشیدی.
- ↑ مهرداد میرسنجری. «" استــان مرکزی" و ضرورت تغییر نام». تابناک، ۱۶ بهمن ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «احمدینژاد خواستار تغییر نام استان مرکزی به "آفتاب" شد». ۱۶آذر۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «نماینده اراک: با تغییر نام استان مرکزی مخالفم». هفته نامه وقایع استان، ۱۳دی۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ مهرداد میرسنجری. «" استــان مرکزی" و ضرورت تغییر نام». تابناک، ۱۶ بهمن ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «پیشینه تاریخی استان مرکزی». ویکی اطلس فرهنگی ایران. بازبینیشده در ۱۳آذر ۱۳۹۱.
- ↑ میخائیلوویچ دیاکونوف، ایگور. تاریخ ماد. ترجمهٔ کریم کشاورز. تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۵.
- ↑ «جغرافیای تاریخی استان مرکزی». کتابخانه مجازی ایران. بازبینیشده در ۱۳ آذر۱۳۹۱.
- ↑ «پیشینه تاریخی، فرهنگی و مشاهیر استان». مرکز خدمات سرمایه گذاری استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۴ آذر۱۳۹۱.
- ↑ «تاریخچه استان». اداره کل فرهنگ و ارشاد استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۴ آذر۱۳۹۱.
- ↑ «استان مرکزی». ایران. بازبینیشده در ۱۳ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ ۱۳٫۴ ۱۳٫۵ [www.chap.sch.ir/pdf/001-027-C236-3.pdf جغرافیای استان]
- ↑ سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، گردآوری محمد رحم دل و کاظم دهقی، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی، بهار ۱۳۸۳، شابک 964-7483-97-X
- ↑ سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، گردآوری محمد رحم دل و کاظم دهقی، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی، بهار ۱۳۸۳، شابک 964-7483-97-X
- ↑ سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، گردآوری محمد رحم دل و کاظم دهقی، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی، بهار ۱۳۸۳، شابک 964-7483-97-X
- ↑ استانشناسی مرکزی. شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۹۱. ۴۳. شابک ISBN ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۱۹۴۶-۲.
- ↑ «دشتها، جنگلها و مراتع». اداره حفاظت از محیط زیست استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۷آذر۱۳۹۱.
- ↑ معرفی استان مرکزی-صندوق حمیات از بخش کشاورزی استان مرکزی
- ↑ سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، گردآوری محمد رحم دل و کاظم دهقی، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی، بهار ۱۳۸۳، شابک 964-7483-97-X
- ↑ سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، گردآوری محمد رحم دل و کاظم دهقی، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی، بهار ۱۳۸۳، شابک 964-7483-97-X
- ↑ سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، گردآوری محمد رحم دل و کاظم دهقی، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی، بهار ۱۳۸۳، شابک 964-7483-97-X
- ↑ [fa.tpo.ir/UserFiles/File/markazi.pdf «معرفی استان»]. دبیرخانه شورای عالی توسعه صادرات غیر نفتی استان مرکزی. بازبینیشده در ۲۲آذر۱۳۹۱.
- ↑ آناهیت شهرجردی. «استان مرکزی درمسیر تولید انبوه گل مرغوب». روزنامه ایران، ۱۴آذر۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۲آذر۱۳۹۱.
- ↑ «آشنایی با ایستگاه ملی تحقیقات گل و گیاهان زینتی (محلات)». سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. بازبینیشده در ۱۵/۸/۱۳۹۱.
- ↑ «استان مرکزی قطب تولید لوبیا در کشور». باشگاه خبرنگاران، ۹خرداد ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۲آذر۱۳۹۱.
- ↑ «ایستگاه تحقیقات ملی لوبیای خمین». مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۶/۸/۱۳۹۱.
- ↑ «انار ساوه ثبت جهانی میشود». خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۲۲آبان ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۲آذر۱۳۹۱.
- ↑ «پیشبینی برداشت بیش از ۲۰۰ هزار تن انار در ساوه». ایسنا، ۴مهر۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۲آذر۱۳۹۱.
- ↑ «تولید ۷۸۰ نوع انار در سرزمین یاقوتهای سرخ؛ ساوه». مرکزی نیوز، ۲۹تیر۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۲آذر۱۳۹۱.
- ↑ «زرندیه رتبه نخست تولید پسته ارگانیک در جهان را دارد». فارس نیوز، ۴آبان۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «۳ میلیون نفر طی ۱۰ سال به تهران مهاجرت کردهاند». وبگاه. همشهری، ۱۹ تیر ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۱۴.
- ↑ استانشناسی مرکزی. شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۹۱. ۴۵. شابک ISBN ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۱۹۴۶-۲.
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ ۳۴٫۳ ۳۴٫۴ ۳۴٫۵ [www.chap.sch.ir/pdf/055-067-C236-3.pdf ویژگی فرهنگی استان مرکزی]
- ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ وزارت امور خارجه، بازدید: ژانویه ۲۰۱۰.
- ↑ اداره فرهنگ وارشاد اسلامی شهرستان کمیجان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ↑ «معرفی استان مرکزی». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۶ تیر ۱۳۹۳.
- ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۸۷۰۰۰/طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی){گزارش}:استان مرکزی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۲-۶۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۷۶ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ «استان مرکزی؛ بهشت مفاخر / موزهای که از بزرگان ایران سخن میگوید». خبرگزاری مهر، ۱۱اردیبهشت۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۹آبان۱۳۹۱.
- ↑ «نمایشگاه تخصصی کشاورزی در قطب صنعتی ایران - اراک برگزار میشود». نگاه سبز پارس. بازبینیشده در ۱۹آبان۱۳۹۱.
- ↑ «˝استان مرکزی سرزمین آفتاب و پایتخت مفاخر و مشاهیر˝شعار هفته گردشگری در سال جاری». خبرگزاری پانا، ۱مهر۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۹آبان۱۳۹۱.
- ↑ «سفر به پایتخت مفاخر ایران». روزنامه کیهان، ۲۶اسفند۱۳۸۸. بازبینیشده در ۱۹آبان۱۳۹۱.
- ↑ «مشاهیر استان». اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۹آبان۱۳۹۱.
- ↑ «مشاهیر استان مرکزی». اداره کل دامپزشکی استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۹آبان۱۳۹۱.
- ↑ «مشاهیر استان مرکزی». صدا و سیمای استان مرکزی. بازبینیشده در ۱۹آبان۱۳۹۱.
- ↑ «معرفی استان». سازمان تعزیرات حکومتی استان مرکزی. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ . جام جم آنلاین، ۱اردیبهشت ۱۳۹۰. http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100841519110. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «۲۷ پروژه تولیدی و صنعتی با سرمایه گذاری خارجی در استان مرکزی اجرا شد». مهرنیوز، ۴آذر۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «مزیتهای سرمایه گذاری استان مرکزی». ساطمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ ذبیحی، مرتضی. دنباله تاریخ اجتماعی اراک. پیام دیگر، 1383.
- ↑ «استان مرکزی». دبیرخانه شورای عالی توسعه صادرات غیرنفتی.
- ↑ «تاریخچه پالایشگاه». شرکت پالایش نفت امام خمینی شازند. بازبینیشده در ۲۳/۷/۱۳۹۱.
- ↑ «تولید بنزین در پالایشگاه امام خمینی شازند ۸ میلیون لیتر افزایش مییابد». باشگاه خبرنگاران، ۱۹/۷/۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳/۷/۱۳۹۱.
- ↑ «تولید بنزین به ۱۶ میلیون لیتر در پالایشگاه شازند». باشگاه خبرنگاران، ۱۷/۷/۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳/۷/۱۳۹۱.
- ↑ «ایران بزرگترین تولید کننده بنزین خاورمیانه میشود». خبرگزاری فارس، ۲۴/۳/۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳/۷/۱۳۹۱.
- ↑ «پیشرفت فیزیکی ۹۸ درصدی طرح توسعه پالایشگاه شازند». بولتن نیوز، ۲۳/۷/۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳/۷/۱۳۹۱.
- ↑ «تحلیل بنیادی شرکت پتروشیمی اراک». بورس نیوز، ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «تاریخچه شرکت». شرکت پتروشیمی شازند. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «تاریخچه شرکت». شرکت پتروشیمی شازند. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «شرکت شهرکهای صنعتی آماده واگذاری زمین به سرمایهگذاران است». خبرگزاری فارس، 26 آذر 1391.
- ↑ «بیست و دومین تالار بورس منطقهای در اراک گشایش یافت». فارس نیوز، ۲۹مرداد۱۳۸۵. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «درباره شرکت». شرکت کارگزاری بانک پاسارگاد. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «ارتقاء شهرک صنعتی کاوه به منطقه ویژه تجاری - صنعتی - خدماتی». مرکز خدمات سرمایه گذاری استان مرکزی. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «نخستین منطقه ویژه اقتصادی استان مرکزی در ساوه افتتاح شد». هفته نامه وقایع استان، ۲اردیبهشت ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳آذر۱۳۹۱.
- ↑ «عملیات اجرایی طرح توسعه نیروگاه شازند اراک آغاز میشود». ای کسب، 30 فروردین 1389.
- ↑ «نیروگاه شازند بیش از ظرفیت برق تولید میکند». خبرگزاری فارس، 13 بهمن 1387.
- ↑ بهرهبرداری از نیروگاه رودشور با حضور رئیسجمهور همشهری آنلاین
- ↑ «دومین واحد از بزرگ ترین نیروگاه خصوصی ایران راه اندازی شد». شانا، 26 بهمن 1385.
- ↑ «میزان آب در سد الغدیر نزدیک به دو برابر شد». شانا، 15 فروردین 1384.
- ↑ «استان مرکزی». دبیرخانه شورای عالی توسعه صادرات غیرنفتی.
- ↑ «احیای فرودگاه قدیمی دلیجان». روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۹ مهر ۱۳۸۶. بازبینیشده در ۴ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ «فرودگاه اراک». سایت آفتاب. بازبینیشده در ۴ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ «فرودگاه اراک و پروازهایی که اوج نمیگیرد/ فرودگاه اراک دوبار افتتاح شد». خبرگزاری مهر، ۶ بهمن ۱۳۸۸. بازبینیشده در ۴ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ «فرودگاه اراک». فرودگاه اراک. بازبینیشده در ۴ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ «راههای استان مرکزی». ویکی اطلس فرهنگی ایران.
- ↑ «تردد وسایل نقلیه در جادههای استان مرکزی 8 درصد کاهش یافت». باشگاه خبرنگاران جوان، 24 آبان 1392.
- ↑ «افتتاح راه آهن سراسری ایرن در 1317 خورشیدی». راسخون. بازبینیشده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
- ↑ «ایستگاهها». اداره کل راه آهن اراک. بازبینیشده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
- ↑ «ایستگاه ها». اداره کل راه آهن تهران. بازبینیشده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
- ↑ «ایستگاهها». اداره کل راه آهن اراک. بازبینیشده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
- ↑ «بررسی ضریب نفوذ اینترنت در استانهای کشور در سال 90». خبرآنلاین، 14 مرداد 1391.
- ↑ «بررسی وضعیت ضریب نفوذ اینترنت در استان مرکزی». ایسنا، 22 مرداد 1391.
- ↑ «ارتقای کیفیت شبکه همراه استان». صداو سیمای استان مرکزی، 3 آبان 1388.
- ↑ [www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920523000248 «اجرای طرح ملی همکدسازی با حذف کد بین شهری در استان مرکزی»]. خبرگزاری فارس، 23 مرداد 1392.
- ↑ «حذف کد بین شهری استان مرکزی/ تلفنهای ثابت استان مرکزی 8 رقمی میشوند». خبرگزاری مهر، 24 مرداد 1392.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامautogenerated1
وارد نشدهاست. - ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعه شناسی شهری)، ۲۸۸.
- ↑ اطلس جامع آموزش عالی استان مرکزی. اراک: استانداری مرکزی، ۱۳۹۰.
- ↑ «پیست اسکی پاکل - شازند». شازند، 24 دی۱۳۸۹. بازبینیشده در 8 آذر۱۳۹۱.
- ↑ «پیست اسکی شازند، جاذبه تفریحی ورزشی». مرکزی دیلی، 23 آذر۱۳۸۸. بازبینیشده در 8 آذر۱۳۹۱.
- ↑ «تیم فوتسال شنسا قهرمان جام باشگاههای آسیا شد». فارس نیوز، ۱۲ اسفند ۱۳۸۴. بازبینیشده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «شن سا قهرمان جام جهانی کوچک شد». فارس نیوز، ۱۸ تیر ۱۳۸۶. بازبینیشده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «شن سا قهرمان جام جهانی کوچک شد». فارس نیوز، ۴ اسفند ۱۳۸۵. بازبینیشده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «شهرداری ساوه به لیگ برتر فوتسال ایران صعود کرد». ورزش ۳، ۱۸ اسفند ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۱.
منابع[ویرایش]
- واحد پژوهش و تالیف گیتاشناسی. اطلس گیتاشناسی استانهای ایران. تهران ۱۳۸۳. ISBN 964-342-165-1
پیوند به بیرون[ویرایش]
- وبگاه رسمی استانداری مرکزی
- وبگاه رسمی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی
- وبگاه رسمی صدا و سیما استان مرکزی
- وبگاه رسمی اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی
- وبگاه رسمی اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای استان مرکزی دارد. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ استان مرکزی موجود است. |
|
|
|
|