ورامین

این مقاله دربارهٔ شهر ورامین است، برای نام شهرستان، شهرستان ورامین

ورامین
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	ورامین
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	وارنا
مردم
جمعیت	۲۱۸،۹۹۱ نفر سال ۱۳۹۰
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۹۱۸ متر
اطلاعات شهری
شهردار	علی حیدریان
پیش‌شماره تلفنی	۰۲۱ قبلاً ۰۲۹۱
روی نقشه ایران ۳۵.۳۲۵۳° شمالی ۵۱.۶۴۵۶° شرقی / 35.3253; 51.6456

ورامین شهری است در بخش مرکزی شهرستان ورامین در استان تهران ایران که جمعیت آن بر پایه آمار نفوس ومسکن سال ۸۵ برابر با ۲۰۸٬۹۹۶ نفر بود. و در سال ۹۰ برابر با ۲۱۸،۹۹۱ نفر است.

وجه تسمیه

درباره واژهٔ ورامین نظرهای چندی مطرح است از جمله این که:

1. در کتاب وندیداد کتاب مذهبی زردشت وارنای چهارگوش ذکر شده است (اشاره به قلعه ایرج، گبری) در مجاورت روستای عسگرآباد ورامین که در آن فریدون قاتل ضحاک متولد شده است مشابهت زیادی به عنوان «ورامین» دارد. یعنی همان شهری که به عنوان چهاردهمین کشور از ۱۶ کشور اهورا مزدا بوده است. اگر چه برخی این قلعه را متعلق به دوران ساسانی و اشکانی می‌دانند.
2. برخی آن را تغییر یافته واژه «بهرام» می‌دانند، به این اعتبار از نام بهرام گور که او در باتلاق کویر ورامین فرو رفته است اخذ شده است و بهرام در پهلوی (ورهران) می‌باشد. و قبل از قرچک نیز منطقه‌ای است به نام (بهرام) که دارای نیزار پهناوری است و گفته‌اند که بهرام گور در این نیزار گم شده است و امروزه نیز ایستگاه راه آهن به نام بهرام در آنجا احداث گردیده، همچنین قصر بهرام (رباط شاه عباسی) که در کویر واقع است، مشابهت زیادی به این اقوال وجود دارد.
3. در برهان قاطع در این باره آمده: ورام بر وزن سلام، چیزهایی که وزن و سهل را گویند ورامین شهری است مشهور از ملک ری.
4. این واژه می‌تواند با واژه‌های «وین» و «رین» هم مرتبط باشد. که اولی، نام روستایی در شرق ورامین «ده‌وین» در مسیرپیشوا «وین» به معنی انگور سیاه است و دومی «رین» نیز، محوطه‌ای وسیع در شمال غرب عمروآباد ورامین بوه و تپه تاریخی و باستانی در آن تا بیست سال قبل (۶۹ شمسی) هم باقی بود و در جریان ساخت وسازها و توسعه شهر ورامین به کلی از بین رفته است و اثری از آن به چشم نمی‌خورد ولی حتی کسانی که در حال حاضر بیست و پنج ساله هستند آن تپه را به یاد دارند و به همین جهت اصحاب تاریخ و لغت بین واژگان مذکور و نام «ورامین» ارتباطی قائل هستند.
5. چهاردهمین منطقه‌ای که به دست آریایی‌ها ساخته شد «وَرنَ» می‌باشد.
6. واژة Varamin در فرهنگ اوستایی به معنای پناهگاه، نگهدار و یاری است و این ادعا نیز می‌تواند با واژه ورامین منطبق باشد.
7. یاقوت حموی و همتایان او نیز در آثار جغرافیای تاریخی خود از قریه‌ای به نام زامین که در جوار ورامین بوده ذکر نموده‌اند.
8. چون «ور» به معنی گرما و همچنین تعلیم آمده است. دور نیست که نام «ورامین» نیز مأخوذ از همین واژة قدیمی باشد. شاید هم ورامین، تغییر یافته «وروین» باشد. زیرا «ور» به معنی قلعه، حرارت و گرمی آمده است و «وین» به معنی جنگل و تاکستان آمده است. وجود روستای «ده وین» می‌تواند دلیل خوبی بر این ادعا باشد به خصوص که این روستا درزمانی دارای تاکستا ن‌های فراوان بوده است. و در زمانی انگور ورامین بسیار شهرت داشته است. بنابراین ورامین می‌تواند همان «قلعه انگور»باشد.

مردم

زبان

برای اطلاعات بیشترمقالهٔ شهرستان ورامین را ببینید.

مردم بومی شهر ورامین به زبان پارسی سخن می‌گویند و بارز ترین نکته در لهجهٔ آن‌ها به کار گیری پسوند -ک برای فعل سوم شخص مفرد و گاهی برای اسم‌ها (فاعل و مفعول) به کار می‌رود که نمایان گر کوچک کردن نیست. در طول تاریخ گروه‌های قومیتی مختلفی از جمله لر، ترک ، کرد و عرب نیز به این منطقه کوچیده‌اند.

دین

در منطقهٔ ورامین تعداد زیادی قلعه که به آن‌ها گبری گفته می‌شود که نشان گر زرتشتی بودن مردم این منطقه در پیش از اسلام است. حمدالله مستوفی در سدهٔ هشتم یعنی پیش از صفویه در گذارش از ورامین گفته مردم منطقه شیعه دوازده امامی هستند. گروهی از مردم که بیشتر ساکن روستای خورین هستندعلی اللهی هستند.

تاریخچه

پیش از اسلام

قلعهٔ چهارگوش ایرج، نقاشی توسط ژان دیولافوا

در بارهٔ ورامین در پیش ازاسلام اطلاعات چندی در دست نیست اما به علت تعداد زیادی قلعه و کاخ در اطراف شهر احتمالاً آباد بوده است. اعتمادالسلطنه در کتاب مرآت البلدان و جرج کرزن در سفرنامه اش ورامین و قلعهٔ چهارگوش ایرج در نزدیکی آن را با وارنا که در اوستا آمده است برابر دانسته‌اند.

چهاردهمین کشور با نزهت که من اهورا مزدا آفریدم وارنای چهارگوش است، زادگاه فریدون، قاتل اژدی هاک.

— وندیداد، اوستا

همچنین چون ایرج نام فرزند فریدون بوده است احتمال این که قلعه ایرج همان وارنا باشد زیاداست.

پس از اسلام

در سال ۲۲ هجری، عمر، یکی از مأموران خود به نام نعیم بن مقرن را به ری می‌فرستد; در حالیکه در آن زمان در ری سیاوخش خود را برای مبارزه با سپاه عرب آماده می‌کرد. در بین سپاهیان سیاوخش شخصی بنام رامی که با وی دشمنی داشته با مأمور عمر در روستای کوچک قوهه که در شمال غربی شهر ورامین وافع است ملاقات می‌کند و مأمور عمر هم سپاهی را در اختیار وی می‌گذارد و ورامین توسط مسلمانان فتح شد.

حملهٔ مغول و پس از آن

تا پیش از یورش مغولان به ایران، ورامین اهمیت چندانی نداشته وطبق نوشته‌های تاریخ نویسان بیش به عنوان کانون کشاورزی مطرح بوده و پس از نابودی ری و پس از مهاجرت مردم ری به این ورامین باعث رشد شهر شده است. لسترنج انگلیسی در این باره می‌نویسد:

برای اینکه ری بیش از آن ویران مرکز تومان یعنی مقر تشکیلات اداری و مالی ایالت گردید نشود غازان‌خان دستور داد عماراتی چند در آن ایجاد شود ولی باز هم ری آباد نشد زیرا اهالی آن به دو شهر ورامین و تهران که نزدیک ری بودند و مخصوصاً به ورامین که هوایش از ری بهتر بود نقل مکان کرده بودند.

در سدهٔ هشتم ورامین اهمیت زیادی پیدا کرده وآثار تاریخی مهم این شهر نیز مربوط به همان دوره‌اند. حمدالله مستوفی قزوینی در کتاب نزهة القلوب درباره ورامین و پیشرفت‌های آن می‌نویسد:

ورامین در ماقبل دیهی بوده‌است و اکنون قصبه شده و دارالملک آن تومان گشته طولش از جزایر خالدات عزکه و عرض از خط استوا لهکط، در آب و هوا خوشتر از ری است و در محصول پنبه و غله و میوه‌ها و مانند آن، اهل آنجا شیعه اثنی عشریند و تکبّر بر طبعشان غالب بود.

و همچنین در کتاب هفت اقلیم آمده است:

ورامین زمان پیشین حاکم‌نشین بوده و قلعه در غایت حصانت داشته الحال بعد از تهران محلی در ری از آن شگرف‌تر نیست، و از میوه‌جات انگورش بر تمام ری رجحان دارد و مضافات نیک چنانچه یکی از آن مواضع خاوه است که حاصلش قریب سه‌هزار تومان است و بیشتر ارتفاعات یک من صد من می‌شود.

دراواخر سدهٔ هشتم طبق نوشته‌های تاریخ نویسان و جهانگردان ورامین اهمیت خودرا از دست داده بود. کلاویخو می‌نویسد:

ورامین شهر بزرگی است که قسمت اعظمش خالی از سکنه شده، این شهر بسیار پهناور است، برگرداگرد آن هیچ دیواری نیست. این شهر در محوطه‌ای واقع است، اینجا مقر آن بزرگ تاتار یعنی داماد تیمور بود. در قرن‌های پنجم و ششم هجری، ورامین آبادترین دوران حیات خود را می‌گذراند

مورخین می‌نویسند زمانی که کریم خان‌زند در حال احتضار بود آغامحمدخان قاجار که در خدمت وی به‌سر می‌برده به بهانه شکار از شیراز به سرعت خارج شد و پس از گذشتن از اصفهان و قم به ورامین رسید و در اینجا ایلات پراکنده قاجار را جمع‌آوری کرده و تحت فرماندهی خود به استراباد برد.

در دوران سلطنت ناصرالدین شاه ژان دیولافوا از ورامین دیدن کرده و شرحی راجع به آن نوشته است. در بخشی از آن می‌گوید.

پس از چهار ساعت راه‌پیمایی و پایمال کردن محصول مزارع و شنیدن ناملایمات از زارعین، بام مخروطیشکل و گنبد مینائی مسجدی که در میان مزارع سر بر آورده بود از دور پدیدار گردید، اینجا دهکده ورامین است کمی بعد به آنجا رسیده و در میان باغها که دیوارهای گلی داشتند داخل شده در این باغها درختان میوه از قبیل گیلاس و زردآلو و گوجه و هلو، جنگل انبوهی تشکیل می‌دادند، پسران کوچکی بر بالای درختان توت کهنسال رفته و توت‌های سفید و سیاه را که به درشتی تخم کبوتر بود با دست چیده و می‌خوردند دهکده ورامین در دشت پر حاصلی واقع شده اما کاروانسرایی ندارد که بتوان در آن منزل کرد. خوشبختانه نظر به توصیه دکتر تولوزان توانستیم در خانه کدخدا فرود آییم…

هانری رنه دالمانی جهانگرد فرانسوی که در زمان محمدعلی شاه به ایران آمده بود در کتاب خود در خصوص ورامین می‌نویسد:

کمی بعد وارد دشت ورامین شدیم در هر قدم نهر آبی بود که از کوهستان سرازیر می‌شد به مزارع سبز و خرمی برخوردیم. زارعین در مزارع مشغول کار بودند ما به تماشای یک قرقی مشغول شدیم که در هوا پرواز می‌کرد و ناگهان به زمین فرود آمد و مرغی را شکار کرد. دشت مانند تابلوی دورنمایی است که گویی به دست نقاشان ژاپنی با نقش‌های ته طلائیمطلوبی در زمینه سیاه ساخته شده‌است، از دور دهکده‌ای دیده می‌شود که در دامنه کوه واقع است و از تابش اشعه خورشید منظره خاصی دارد…

در زمان سلطنت رضاشاه ورامین مجدداً یکی از مراکز مهم کشاورزی ایران گردید، تأسیس کارخانه‌ها بر اهمیت آن افزود.

قیام پانزده خرداد

در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ عده‌ای از مردم ورامین و پیشوا و عده‌ای کارگر و دروگر فصلی، که به ترکی و لری سخن می‌گفتند، به سمت تهران حرکت کردند بر پایه گفته‌های شهدان عینی این حرکت ز روستای محمدآباد عرب ها آغاز شد و در ساعت پنج بعد از ظهر بر روی یک پل که، هنوز هم باقی است، در نزدیکی روستای باقرآباد با تیر اندازی نیروهای دولتی به دستور شخصی به نام سرهنگ بهزادی خاتمه یافت. نام هفت نفر به عنوان کشته ثبت شده که دو تن از آن‌ها به نام هوشنگ (امیر) معصومشاهی و حسن خانی از اهلی شهر ورامین بودند و دو تن به نام‌های جعفر عرب مقصودی و سید مرتضی طباطبایی اهل همان روستای محمدآباد عرب ها بودند. سه تندیگر از اهلی پیشوا بودند. این کشته‌ها در گورستان مسگرآباد در شرق تهران دفن شده‌اند. پانزده تن هم دستگیر شده‌اند که شش تن از آنها ساکن ورامین و بقیه از اهالی پیشوا بوده‌اند. تعداد مجروح شدگان نا معلوم است.

آثار تاریخی مهم

مسجد جامع ورامین

برای اطلاعات بیشترمقالهٔ مسجد جامع ورامین را ببینید.

مسجد جامع ورامین

این مسجد مربوط به دوره ایلخانی است و یکی از قدیمی ترین ساختمان‌های شهر ورامین است. ساختن مسجد در دوره سلطان محمد خدابنده آغاز و در دوره پسرش به پایان رسیده است. گچبری‌های این بنا از زیباترین نمونه‌های گچ بری ایرانی هستند.

برج علاءالدوله

برج علاءالدوله

برای اطلاعات بیشترمقالهٔ برج آرامگاه علاءالدین را ببینید.

این برج متعلق به 'فخرالدین حسن علاءالدوله ودین بوده که در سدهٔ ۶۰۸ ه. ق ساخته شده‌است و در سال ۱۳۱۰ ه. ش به عنوان یک اثز تاریخی ثبت رسیده‌است. این برج از یک قسمت استوانه‌ای شکل ساخته شده و قسمت مخروط شکلی که بر روی قسمت استوانه‌ای است. ارتفاع قسمت استوانه‌ای ۲ متر و ارتفاع قسمت مخروطی ۵ متر می‌باشد که روی هم رفته ۱۷ متر می‌شود. حسن علاءالدوله و دین هم معلم بوده و هم یکی از حکام محلی.

امامزاده بی بی سکینه

برای اطلاعات بیشترمقالهٔ امامزاده بی بی سکینه را ببینید.

این بنا یک آرامگاه کوچک متعلق به قرن ۷و ۸ ه. ق است که در جنوب خیابان سکینه بانو قرار دارد. ساختار همهٔ بنا از خشت و گل است و ورودی آن تاق هلالی با گچبری است. در کنار بنا اتاقکی وجود دارد که قبر در آن قرار دارد.

امامزاده یحیی

برای اطلاعات بیشتر مقالهٔ امامزاده یحیی را ببینید.

نمونه‌ای از کاشی کارهای امامزاده یحیی در موزه ویکتوریا اند آلبرت ساخت کاشان

بقعهٔ امام‌زاده یحیی در جنوب شرقی ورامین در محلهٔ کهنه گل قرار گرفته است. تاریخ بنای بقعه، سال ۷۰۷ هجری قمری است. مقبره دارای گنبد بزرگ آجری است و در بدنه‌اش هشت دریچهٔ مشبک ساخته شده است. صحن بنا به شکل برج، دارای چهار کنج تاق‌نماست. در قسمت پایین دیوارهٔ صحن، گچ‌بریهایی وجود دارد و در پایین آن‌ها نیز کاشیهای بزرگ و زیبایی با جلای فلزی به کار رفته است.

بقعه کوکب الدین

در غرب شهر ورامین و در خیابان شهدا، بقعه کوکبالدین قرار دارد که ساختمان قدیمی این بقعه دارای کتیبه گچبری نفیسی بوده که کلمات «الدنیا والدین» و غیره بر روی آن حک شده بود و در سالهای گذشته تخریب و ساختمان جدیدی به روی این بقعه ساخته شده‌است. از نسبب و شجرهنامه صاحب بقعه اطلاع دقیقی در دست نیست ولی با توجه به سه سنگ قبری که در گذشته در داخل ساختمان بقعه موجود بوده و متعلق به دوره تسلط افغان‌ها بر ایران، زندیه و قاجاریه‌است.

صنعت

کارخانهٔ پالایش (تصفیه) قند

برای اطلاعات بیشتر مقالهٔ تصفیه‌خانه قند ورامین را ببینید.

کار خانه قند ورامین

این کار خانه نخستین کار خانه قند در ایران و خاورمیانه است. ساختمان آن توسط نیکلای مارکف درسال ۱۳۱۳ ساخته شده است. در سال‌های اخیر تولید آن بسیار پایین آمده و حتی به تعطیلی نزدیک شده است. , این بنا در میان آثار ملی به شماره ۶۱۴۶ به ثبت رسیده است.

روغنکشی

این کار خانه در سال ۱۳۱۷ احداث شد و نخستین تولید کننده روغن نباتی جامد در کشور است.

آموزش

دانشگاه آزاد اسلامی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین – پیشوا در هفتم مرداد سال ۱۳۶۴ افتتاح شد. در حال حاضر این واحد دارای ۵ دانشکده کشاورزی، مامایی و پرستاری، ادبیات و علوم انسانی، علوم پایه وعلوم زیستی است که در این ۵دانشکده بیش از ۸۶ رشته درسی در مقطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد تدرسی می‌شود. این دانشگاه ظرفیت نزدیک به ۱۵۰۰۰ دانشجو را دارد.

فرهنگ و هنر

ورامین در درازنای تاریخ در زمینه هنرهای تزئینی، کاشی کاری، گچ بری، آجرکاری، خوشنویسی، معماری، شعر و شاعری، عرفان و فلسفه، فقه و کلام و سیاست بزرگان ارجمندی را در خود پرورش داده است.

قالی بافی

قالی ورامین

برای اطلاعات بیشترمقالهٔ قالی ورامین را ببینید.

قالی ورامین گونه‌ای قالی ایرانی و از صنایع دستی همین خطه است که امروز و در گذشته تولید می شده است.

در ادبیات

دو داستان سگ ولگرد و شب‌های ورامین (از مجموعه داستان سایه روشن) از صادق هدایت در ورامین رخ می‌دهند. در هر دو ورامین نمادی از جامعهٔ ایران است.

ورزش در ورامین

تیم والیبال متین ورامین از جمله تیم‌های مطرح رشته ورزشی والیبال در این شهر است. این تیم در سال اول حضور خود در لیگ برتر والیبال به مقام نایب قهرمانی رسید و سال بعد هم بعد از لیگ جهانی والیبال ۲۰۱۳، بازیکنان مطرحی مانند سعید معروف، محمد موسوی عراقی و شهرام محمودی را به عضویت باشگاه درآورد و دانیله بانیولی ایتالیایی را به سرمربیگری باشگاه به خدمت گرفت و قهرمان لیگ برتر والیبال شد.

منابع

• اطلس گیتاشناسی ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.
• مختصات و ارتفاع
• نام شهردار
• شیرکوند، نادر. ورامین بهشت گردشگران. تهران: نشر، ۱۳۸۹.
• صادق هدایت، سایه روشن، انتشارات روزگار، چاپ اول، بهار ۱۳۷۷
• زنی که مردش را گم کرد - صادق هدایت - انتشارات روزگار - تهران - چاپ اول - بهار ۱۳۷۷
• نوید روهنده، گواهی آزادی (مجموعه وقایع قیام ۱۵ خرداد ورامین)، انتشارات نظری، تهران، چاپ اول ۱۳۹۱

پیوند به بیرون

• پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی شهرداری و شورای اسلامی شهر ورامین