مصطفی کمال آتاترک

برای دیگر کاربردها، آتاترک (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مصطفی کمال آتاتورک
رئیس‌جمهور آتاتورک
اولین رئیس‌جمهور ترکیه
مشغول به کار ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ – ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸ (۱۵ سال و ۱۲ روز)
نخست وزیر	عصمت اینونو علی فتحی اوکیار جلال بایار
پس از	ایجاد پست
پیش از	عصمت اینونو
نخست‌وزیر ترکیه
مشغول به کار ۳ مهٔ ۱۹۲۰ – ۲۴ ژانویهٔ ۱۹۲۱
پس از	ایجاد پُست
پیش از	فوزی پاشا
اطلاعات شخصی
تولد	مصطفی کمال آتاتورک ۱۹ مهٔ ۱۸۸۱(۱۸۸۱--۱۹) سالونیک، امپراتوری عثمانی
مرگ	۱۰ نوامبر ۱۹۳۸ میلادی (۵۷ سال) کاخ دلمه‌باغچه، استانبول، ترکیه
مدفن	آنت‌کابیر، آنکارا
حزب سیاسی	کمیتهٔ اتحاد و پیشرفت، حزب خلق جمهوری‌خواه
همسر	لطیفه خانم
پیشه	سیاست‌مدار
امضاء
خدمت نظامی
کنیه(ها)	آتاترک
وفاداری	امپراتوری عثمانی (۱۹۱۹–۱۸۹۳) ترکیه (۱۹۲۷–۱۹۱۹)
خدمت/شاخه	امپراتوری عثمانی نیروی زمینی ترکیه

مصطفی کمال پاشا (معروف به آتاتورک به‌معنای پدر تُرک) نظامی و دولت‌مرد و بنیان‌گذار جمهوری ترکیه بود. وی استعداد شگرفی در امور نظامی داشت، چنان‌که در نبرد چناق‌قلعه (۱۹۱۴) با شعار "Çanakkale dan geçilemez" یعنی «نمی‌توانید از چناق‌قلعه بگذرید»، با سپاهی کوچک در برابر تهاجم سنگین نیروهای دریاییِ بریتانیا و فرانسه ایستادگی نمود و مانع تصرف استانبول شد. نلسون ماندلا، قهرمان مبارزه با نژادپرستی، در سال ۱۹۹۲ به‌دلیل ظلم و ستم بر کردها در ترکیه، از پذیرش «جایزهٔ صلح آتاتورک» سر باز زد.

زندگی‌نامه

او در ۱۹ می ۱۸۸۱ در شهر تسالونیکی، در شمال یونان فعلی، که در آن زمان جزئی از امپراتوری عثمانی بود، به‌دنیا آمد.

مصطفی کمالِ جوان

در ابتدا وارد ارتش عثمانی شد و در طرابلس لیبی با ایتالیایی‌ها جنگید. آتاترک در دههٔ اول قرن بیستم به‌همراه گروهی از افسران ترک، که ترکان جوان نامیده شدند، پایه‌های اصلاحات در ارتش و دولت را به‌نفع ملی‌گراییِ ترک‌ها تثبیت کرد. در جنگ‌های بالکان به سِمَت فرماندهی رسید و در سال ۱۹۱۶ در تنگهٔ داردانل و شبه‌جزیرهٔ گالیپولی در برابر انگلیسی‌ها مقاومت کرد و مانع اشغال استانبول توسط نیروهای بریتانیا و متفقین در جنگ جهانی اول شد. او سپس در جبههٔ روس نبرد کرد.

در جنگ جهانی اول، دولت عثمانی شکست خورد و مناطق بسیاری در شمال آفریقا و حجاز، سوریه، عراق به دست کشورهای بریتانیا و فرانسه افتاد. قسمت‌هایی از اروپای خاوری نیز با حمایت فاتحان جنگ به استقلال رسیدند. در اواخر جنگ جهانی اول، ترکیه مورد هجوم فرانسه و ایتالیا از جنوب و یونان از شرق بود. آتاترک رهبری جنگ استقلال ترکیه را برعهده داشت. در پایان جنگ جهانی اول، مردم ترکیه از بی‌کفایتی خلیفه محمد ششم و نظام عثمانی به‌تنگ آمده‌بودند و آتاترک رهبری خیزش علیه خلافت و امپراتوری عثمانی را برعهده گرفت. در سال ۱۹۲۳ ترکیهٔ مدرن با نظام جمهوری توسط ملی‌گرایان و گروه‌های مبارزه علیه اشغال برپا شد. آتاترک از آن تاریخ تا زمان مرگش در سال ۱۹۳۸، رئیس‌جمهور ترکیه بود.

اقدامات آتاتورک

آتاتورک، پس از سخنرانی در سال ۱۹۲۵ میلادی

ازجمله کارهای مهم آتاتورک، مبارزه در برابر روحانیون مبارز، کشف حجاب، و اجباری کردن پوشاک اروپایی بود. او همچنین به سرکوب عشایر دست زد؛ ولی دیری نپایید که باور قلبیِ آتاترک به لزوم مدرنیزاسیون، سبب خشم روحانیون ترکیه شد و خشم روحانیون باعث بروز اعتراضاتی در برخی نقاط ترکیه شد (ازجملهٔ آنها می‌توان به قیام شیخ سعید در سال ۱۹۲۵ اشاره کرد که به‌دلیل لغو خلافت و مغایرت آن با اسلام به دیاربکر حمله کرده‌بود). همچنین، از دیگر اقدامات وی می‌توان به ترویج ملی‌گرایی ترک، جدا کردن دین از سیاست، قانونی کردن حق رأی زنان و تغییر خط عربی زبان ترکی به خط لاتین اشاره کرد.

در سفارش‌های آتاتورک به جوانان ترکیه آمده‌است:

".Bu Cumhuriyeti Biz Kurduk Onu Yaşatacak ve Yüceltecek Sizlersiniz" یعنی «این جمهوریت را ما (قوای ملی) بنا نهادیم؛ بقا و پیشرفت آن با شماست.»

یکی از اقدامات مهم و مؤثر آتاتورک، پایان دادن به دعوای مسلمانان و مسیحیان بوده و مسجد ایاصوفیه در آن روزها و پس از دستور آتاتورک در سال ۱۹۳۴ برای همیشه به موزه تبدیل شد.

عصمت اینونو و آتاتورک

آتاتورک و همسرش در سال ۱۹۲۳ میلادی

عصمت اینونو در زمان جنگ جهانی اول مقام سرگردی را در ارتش عثمانی دارا بود؛ پس از پیروزی‌های پیاپی، به درجهٔ ژنرالی ارتقاء یافت و با بنیان‌گذاری جمهوری ترکیه، مقام نخست‌وزیری را به‌دست‌آورد. وی سیاست‌مدار زیرکی بود و مغز اندیشمند آتاتورک به‌شمار می‌آمد و در زمان آتاتورک، بارها نخست وزیر شد و تا مرگ آتاتورک، ریاست دولت را برعهده داشت و کشور را به نام او اداره می‌کرد. اینونو، در زمان جنگ جهانی دوم، با توجه به وضع اقتصادیِ ترکیه، کشورش را از جنگ به‌دور نگاه داشت. بسیاری از ناظران می‌نویسند که وی به‌تنهایی در برابر سیاست‌مدارانی که طرف‌دار ورود به جنگ بودند می‌ایستاد و می‌گفت «باید صبر کرد تا نتیجهٔ جنگ مشخص شود. اگر پیروزی متحدین حتمی باشد، آن‌گاه وارد جنگ می‌شویم».

مرگ

آتاتورک در لباس ینی‌چری‌ها

کمال آتاتورک روز ۱۰ نوامبر سال ۱۹۳۸ میلادی درگذشت. آرامگاه او (معروف به آنت کابیر) در شهر آنکارا قرار دارد.

همه‌ساله ساعت ۹:۰۵ روز ۱۰ نوامبر، یک دقیقه مراسم سکوت به‌مناسبت درگذشت بنیان‌گذار ترکیهٔ نوین، مصطفی کمال آتاتورک، و به‌دنبال آن، به‌صدا درآمدن زنگ مدارس و آژیر پایگاه‌ها در ۹:۰۶ (لحظهٔ وفات وی) برگزار می‌شود.

ازجمله آثار مشهور وی می‌توان به نطق‌هایش اشاره کرد.

نگارخانه

لطیفه خانم، همسر آتاتورک، در سال ۱۹۳۰ میلادی آتاتورک درحال دیدار از دانشگاه استانبول در سال ۱۹۳۳ میلادی

منابع

• حیات سیاسی و نظامی آتاترک

پیوند به بیرون

• زندگی‌نامه