ترکمن‌های ایران
| ترکمن‌های ایران |
|---|
| کل جمعیت |
|
|
| نواحی با بیشترین جمعیت |
| استان گلستان، استان خراسان شمالی و استان خراسان رضوی |
| زبانهای رایج |
| ترکمنی و فارسی |
| ادیان و مذاهب |
| اسلام(سنی) |
تُرکَمَن‌های ایران (به ترکمنی: Eýran Türkmenleri) یکی از اقوام ترک‌تبار ایران هستند که عمدتاً در کنارهای شرقی دریای خزر شامل بخش‌های شمالی و شرقی استان گلستان و در بخش‌هایی از خراسان موسوم به ترکمن‌صحرا سکونت دارند. آنان به زبان ترکمنی از زبانهای ترکی شاخه اغوز غربی سخن می‌گویند و بیشترشان مسلمان و پیرو مذهب حنفی هستند.
ریشه[ویرایش]
ترکمنها شاخه‌ای از ترکان آسیای میانه معروف به اُغوز یا غُز هستند که از عهد قدیم در صحراهای وسیع بخش سفلای رود سیحون و بین دریای آرال به زندگی کوچ‌نشینی روزگار می‌گذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمنها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. در این سالها به دنبال اضمحلال امپراطوری گؤک تؤرک‌ها،[۴] گروهی از ترکها که اغوز نامیده می‌شدند، از آنان جدا شده از ناحیهٔ ارخون به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.[۵]
مردم‌شناسی[ویرایش]
ترکمن‌های ایران بیشتر در شرق دریای خزر، منطقه ترکمن‌صحرا و اطراف رودخانه اترک وگرگان‌رود سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونتگاه‌های آنان در بخش شمالی استان گلستان، بخش‌های کوچکی از استان خراسان رضوی در شهرستان تربت‌جام و خراسان شمالی (منطقهٔ راز و جرگلان شهرستان بجنورد) پراکنده هستند. از شهرهای مهم ترکمنان در ایران می‌توان بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه‌تپه، سیمین‌شهر و اینچه‌برون و بخش‌هایی از مینودشت را نام برد.
فرهنگ[ویرایش]
ترکمنها تا اوایل قرن بیستم عمدتاً کوچ‌نشین بودند اما پس از آن به مرور ده‌نشین و شهرنشین شده‌اند، از نظر دینی پیرو دین اسلام و اهل سنت و از لحاظ زبانی و فرهنگی با سایر مردمان ترک گروه زبانهای اغوز نظیر آذربایجانی‌ها و ترک‌های استانبولی نزدیکی دارند.[۶][۷]
ساز اصلی در موسیقی ترکمنی انواع دوتار ترکمنی است. همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمنان رواج دارد و در دههٔ اخیر برخی، به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آورده‌اند. محمدرضا درویشی ساز کمانچه را هم ساز اصیل ترکمنی نمی‌داند.[۸]
دستگاه‌های موسیقی ترکمنی معمولاً بر اساس تعداد پرده‌های مورد استفاده در تامدئرا و چگونگی توالی آنها نسبت به هم متمایز می‌شوند. تشخص دستگاه‌ها و تمایز آنها نسبت به هم بر اساس پرده‌ها و نحوه توالی آنها در تامدئرا تدوین یافته به نظر می‌رسد.[۹]
اسب‌های ترکمن پرورش یافته در منطقه ترکمن‌صحرای ایران یکی از اصیل‌ترین نژادهای اسب در سطح جهان می‌باشد، در سه گروه: یموت، اسب آخال تکه، چناران (مخلوط از تلاقی اسب ترکمن و اسب عرب) دسته بندی شده‌اند. شهرستان [[گنبدکاووس]وکلاله] از مراکز مهم پرورش اسب ترکمن است.[۱۰] و هرساله مسابقاتی تحت عنوان کورس بهاره و پاییزه درشهرهای گنبدواق قلا وبندرترکمن برگزار می‌شود.
سرشناسان[ویرایش]
- دولت‌محمد آزادی شاعر ترکمن
- مختوم‌قلی فراغی بزرگ‌ترین شاعر زبان ترکمنی و شاعر ملّی ترکمن‌های دنیا
- ستار سوقی شاعر ترکمن
- ملانفس شاعر ترکمن
- آنه محمد تاتاری نقاش
- نیاز محمد نیازی پدر فرش ترکمن
- یوسف دیبایی نوازنده و سازنده سازهای سنتی ترکمنی
- مجید تکه آهنگ‌ساز و نوازندهٔ دوتار ترکمنی
- سردار آزمون بازیکن باشگاه فوتبال روبین کازان روسیه
- فرهاد قائمی والیبالیست تیم ملی و باشگاه کاله مازندران
- برادران سن سبلی والیبالیستهای مشهور وعضوتیم های ملی کشورمان
- میکاییل یلمه والیبالیست وعضوتیم های ملی کشورمان
و سایر افراد ازجمله غیاث الدین صحنه وحاج خوشگلدی صحنه و.......
توضیحات[ویرایش]
- ↑ بر پایه سرشماری سال ۲۰۰۰؛ کل کسانی که داوطلبانه خود را از ملیت ایران معرفی کرده بودند، از حدود ۳۷۰ هزار نفر، ۴،۷۰۰ نفر را اقوام ترکمن تشکیل می‌دادند.
منابع[ویرایش]
- ↑ CIA World Factbook Iran
- ↑ http://www.ethnologue.com/language/tuk
- ↑ Iranian Studies Group at MIT, Iranian-American Community Survey Results, 2005. Web.mit.edu. Retrieved November 28, 2011.
- ↑ >Peoples of Western Asia By Marshall Cavendish Corporation
- ↑ سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمنها، امین‌الله گلی، نشر علم، ۱۳۶۶
- ↑ سرواژه‌های Turkish ,Azerbaijani ,Turkmen,Uzbek,Kazakh,http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=67&menu=004
- ↑ دنیس سینیور-مجموعه زبانهای اورال-آلتایی صفحه ۹۰
- ↑ بنگرید به دائرةالمعارف سازهای ایرانی، محمدرضا درویشی، مؤسسه فرهنگی هنری ماهور، تهران،۱۳۸۰
- ↑ مقدمه کتاب موسیقی ترکمنی، آوانویسی و تجزیه و تحلیل محمد تقی مسعودیه، تهران: مؤسسه فرهنگی – هنری ماهور، ۱۳۷۹
- ↑ نغمه عقیلی. «سمند، زیباترین اسب ترکمن/یکه تازی اسب ترکمن در پهندشت گنبد». روزنامه ایران، ۴/۱۰/۸۶. بازبینی‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۲.
جستارهای وابسته[ویرایش]
پیوند به بیرون[ویرایش]
|
||||||||||||||||||||||||||||
