محمود صالح

ممزایی ومحمود صالح چهارلنگ
کل جمعیت
حدود ۵۰۰٬۰۰۰ نفر مجموع تقریبی جمعیت سرزمین‌های چهارلنگ (داران و فریدن و فریدون شهر)
نواحی با بیشترین جمعیت
زبان‌های رایج
لری بختیاری(پارسی پهلوی) (ازگویشهای زبان پارسی پارتی که به لری بختیاری معروف است)
ادیان و مذاهب
شیعه

ایل بختیاری عبارت از دو شاخه چهارلنگ و هفت لنگ است که هر یک از دو ایل به تعدادی بزرگ طایفه تقسیم می‌شود و ممزایی ومحمود صالح نام باب و طایفه‌ای از شاخه چهارلنگ می‌باشد. محمود صالح، در گویش بختیاری مَم صالح خوانده می‌شود.

موقعیت

این قبیله که بزرگ‌ترین طایفه ایل چهارلنگ به شمار می‌رود و بیش‌ترین سران بختیاری از این طایفه بوده است و بر اساس نظام طبقاتی ایلی در بختیاری در رده واحد «بزرگ طایفه» شمارده می‌شود. در اواخر قرن دوازده هجری (درفاصلهٔ دو سلسهٔ افشار و زند) سابقهٔ ایرانمداری داشته و بعداز تصرف غرب، جنوب و مرکز ایران، حاکمیت بخش عمده‌ای از کشور را به رهبری علیمردان خان چهارلنگ تا قبل از روی کار آمدن کریم خان زند در دست داشته‌است.

تیره‌ها

ایل محمود صالح بر اساس طبقه‌بندی 'مهرزاد خرادآذر' در پژوهش سرگذشت ایل چهارلنگ، شامل ۲۴ تیره اصلی و مجزا رده‌بندی شده است (که به گفته او با توجه به تفاوت‌های تبارنامه‌ها، آنچه میان آنها مشترک است این شمار است) که تیره‌های مزبور شامل تعدادتقریبی ۵۸ شعبه که به گویش بختیاری تش خوانده می‌شود می‌باشد. اما در نمودارهای تقسیم‌بندی طوایف به غلط برخی تشها تیره محسوب شده و یا طی خلط‌های به وجود آمده در دسته‌بندی‌ها برخی تیره‌های مستقل به عنوان زیر مجموعه تیره‌های دیگر درج شده‌اند یا به حساب نیامده‌اند و یا آن‌که تیره‌های متعلق به طوایف دیگر چهارلنگ ولی خارج از محمودصالح بوده‌اند.

و از این حیث بر مبنای بررسی محقق مذکور تیره‌هایی که به قطع می‌توان آنها را تیره‌های اصلی محمود صالح شمرد، عبارت‌اند از:

• اورش
• مومزایی (ممزایی)
• هارونی
• یادگار (آدگار)
• آل داوود (آل دویت)
• دره بالایی
• کوتوکی (کـُتـُکی)
• جمالوند
• ممجلاردین
• کافلی
• باوا
• قلی (فرزندان صدران بزرگ)
• دودانگه (دودونگه)
• چهاربُری (مُختاری)
• ایسپـَره (عیسپـَره)
• گورویی
• هلیل
• گـَشول
• موزرمونی
• نساروند
• حونه باوا
• بدرفته (بـِده رَهده)
• فرخ وند
• آرپناهی چهارلنگ

طوایف تشکیل دهنده باب محمود صالح

امروزه باب محمود صالح، به طوایف زیر تقسیم می‌شود.

• محمود صالح (شامل تیرهای:اورش، یادگار، کافلی، آل داوود، قلی و ممجلاردین می‌باشد)
• مومزایی (ممزایی) (شامل تیرهای:هلیل، نساروند، دوبروند، فرخ‌وند، حونه باوا، دره بالایی، بدرفته (بـِده رَهده)، گورویی، موزرمونی (موزرمینی)، اورک، باوا، گـَشول و دودانگه می‌باشد)
• هارونی
• کوتوکی (کـُتـُکی) (شامل تیرهای:منبری (مُمبری)، سه قومه و کِدینی می‌باشد)
• جمالوند
• شیخ سلیمان احمد
• ایسپـَره (عیسپـَره)
• چهاربـُری (مُختاری)
• آرپناهی چهارلنگ (شامل تیرهای:دهدار، یوسف وند، نجف وند و شیخ بابا حسن می‌باشد)
• شیخ برهان عالی
• سادات عبداللهی (پیر شاه قطب الدین)

تاریخ وقلمرو

ظاهراً محمود صالح اسمی برآمده از نام دو شخص حقیقی و از نیاکان گروهی از تیره‌های گردآمده در زیر درفش این طایفه‌است، که در موقعیت تاریخی عصر صفویه قرار داشته و به حسب روایات محلی، صالح نامی، به عنوان یکی از سر دودمان‌های طایفه اورش معاصر با شاه اسماعیل صفوی قیادت تیره اورش را داشته و محمود نام پسر صالح می‌باشد، که بعد از پدر، درعهدشاه عباس کبیر حایز این مقام گردید... (و در این موقع هنوز ایل بختیاری به دو شاخه چهارلنگ و هفت لنگ، موسوم نگردیده بود) و بر این اساس، نام محمودصالح (یعنی محمود، پسر صالح) که پدر حیدرآقا، ناظر چهارلنگ و نیای علیمردان خان بوده است به عقیده مهرزادقنبری سرداراکبری خرادآذر:

«قبایلی که بعداً محمودصالح خوانده شدند، درواقع چهارلنگان متحد او بودند، که در سپاه نادرشاه افشار، وی از سوی شاه، فرماندهی آنان را بر عهده داشت که با مرگ نادر، برای جدایی و سرپیچی از جانشین وی، عادل شاه، او را رهبر خود ساختند» و ایلخانی ایل چهارلنگ به غیر از عصر محمدتقی خان کیان ارثی، همواره با طایفه محمودصالح بوده، و ایل سالاران این بزرگ طایفه، اغلب از تیره اورش بودند کهن‌ترین تیره محمودصالح هارونی است که در تألیفات قرن هفتم هجری به عنوان یکی ازطوایف بیست وشش گانهٔ ملحق شده به اتابک لربزرگ نصرت‌الدین هزار اسب دومین فرمانروا ازسلسله اتابکان لرستان مشهوربه هزاراسپیان دراواخرقرن پنچم واوایل قرن ششم است که درتاریخ گزیده حمدالله بن ابو بکر مستوفی وشرفنامه بدلیسی از آن نام برده شده به وجهی که پیوستنش به اتابک سبب قدرتمند شدن او گردید.

سردسیر ایل محمود صالح حدود یکصد روستا در شهرستان‌های فریدن و چادگان و گرمسیر آن گتوند و دزفول، و جلگه سردشت که به نام این ایل، سردشت محمودصالح خوانده می‌شود، می‌باشد. تعداد چشمگیری از اهالی سردسیر این ایل به شهرهای یزدانشهر و فولادشهر و شاهین شهر و خمینی شهر، اصفهان مهاجرت کرده‌اند و که در حال حاضر بیش از پنجاه هزار نفر از یزدانشهر و امیرآباد و ویلاشهر و جوی‌آباد را جمعیت این ایل تشکیل می‌دهد و در بخش گرمسیر در پیرامون شهرستان‌های شوشتر، دزفول به ویژه شهرهای گتوند و سردشت و بخش‌ها و دهستان‌های تابعه شمار عمده‌ای از این طایفه استقرار دایمی دارند.

هر طایفه ایل محمودصالح در گذشته، هزار چابُک سوار نخبه و تیرانداز قابل داشت. بدان‌سان که علیمردان‌خان بعد از شکست دادن عادل شاه افشار توانست، با اتکای به این نیرو، جنوب و غرب ایران را به تصرف درآورد و سودای پادشاهی بر سراسر ایران را بیابد

افراد سرشناس

• محمد تقی خان شجاع الممالک: ایلخان چهارلنگ عصر پهلوی و نوه چراغعلی خان محمود صالح
• حیدر آقا ناظر: پدر علیمردان خان اول و یکی از ایلخانان بختیاری در عهد صفویه
• خواجه الله یار هارونی: از کلانتران ابل چهارلنگ در عهد صفویه
• قائد منصور هارونی: فرزند قائد برزو هارونی ایسیاری از بزرگان بختیاری در عهد صفویه
• علیمردان خان چهارلنگ فرزند حیدر آقا ناظر: نایب السلطه ایران بعد از مرگ نادرشاه افشار
• آلی سلطان خان ایسیاری هارونی: فرزند قائد منصور و سردار سپاه علیمردان خان اول درزمان حکومت او
• حیدرخان اورش محمود صالح: فرزند علیمردان خان اول و رهبر سواران بختیاری علیه کریم خان زند
• بالی سلطان خان ایسیاری هارونی: فرزند قائد منصور و فرمانده سپاه علیمردان خان اول
• ملا آدینه مستوفی هارونی:فرزند خواجه الله یار یکی از فرماندهان نادرشاه افشار و فاتح قندهار
• آ محمد حسین محمود صالح:معروف به گـُلاله سُهر (در جنگهای نه هزار کشته شد)
• ابدال خان محمود صالح: رهبر ایل بختیاری در جنگ با آقا محمدخان قاجار
• محمد مهدی خان محمود صالح: ایلخانی ایل چهارلنگ پس از سرنگونی محمدتقی خان کیان ارثی
• چراغعلی خان سردار صولت محمود صالح: از بانیان استقلال چهارلنگ در زمان انحصارایلخانی گری کل بختیاری در قبضه سران دورکی
• علیمردان خان محمود صالح (شیر علیمردون): ایل بیگی ایل چهارلنگ و رهبر قیام بختیاری علیه سلطنت پهلوی در سال ۱۳۰۸
• محمد نصیر خان محمود صالح:یکی از بزرگمردان چهارلنگ و پدر بی بی مهری همسر اول علیمردان خان محمود صالح (شیر علیمردون)
• علیقلی خان محمود صالح: پدر علیمردان خان دوم (شیر علیمردون)
• محمد علی خان (مَمدلی خان) محمود صالح:فرزند علیقلی خان و نخستین ایلخانی ایل چهارلنگ پس از جداسازی از ایلخانی‌گری هفت لنگ
• یاور دلاور:از پهلوانان بنام ایل بختیاری
• آ عبدالکریم باوا مومزایی (ممزایی):یکی از یاران علیمردان خان محمود صالح (شیر علیمردون)
• محمد ولی خان برد شاهی هارونی:یکی از بزرگان چهارلنگ در فتح تهران
• امیر خان محمود صالح:یکی از سرداران بختیاری در فتح تهران و انقلاب مشروطه
• داراب خان محمود صالح:از بزرگمردان ایل بزرگ بختیاری و پدر بی بی عروس همسر دوم علیمردان خان محمود صالح (شیر علیمردون)
• سلطان محمد خان مردانی محمود صالح:فرزند محمدعلی خان و یکی از بزرگان ایل بختیاری
• محمد حسین خان کوتوکی (کـُـتـُـکی):مسئول انتظامات عشایر چهارلنگ میانکوه بختیاری
• کدخدامحمدآلی هارونی( بزرگ و ریش سفید ایسیاری) از نوادگان آلی سلطان خان ،در اواخر سلسله ی قاجار
• الهیار خان آل‌داوود محمودصالح: یکی از سواران علیمردان خان و قیام علیه سلطنت پهلوی
• محمد جواد خان (سالار شجاع) محمود صالح: ایلخانی و مسئول انتظامات ایل چهارلنگ در عصر پهلوی
• کدخدا حاتم هارونی(سیم و سمال)ازبزرگان و کلانتران هارونی بین سالهای ۱۳۱۰ تا ۱۳۸۷

منابع

• حسین ابراهیمی ناغانی. «اسامی طوایف و شعب ایل بختیاری». وب‌گاه انسان‌شناسی و فرهنگ، ۲ اسفند ۱۳۸۸. 
• مجمل التواریخ بعد نادریه محمدامین گلستانه
• تاریخ بختیاری سرداراسعدولسان السلطنه سپهر
• شرفنامه تاریخ کردستان امیراشرف بدلیسی