محسن نوربخش

محسن نوربخش
رییس کل بانک مرکزی ایران
مشغول به کار ۱۹۹۴ – ۲۰۰۳
پس از	محمدحسین عادلی
پیش از	ابراهیم شیبانی
رییس کل بانک مرکزی ایران
مشغول به کار ۱۹۸۱ – ۱۹۸۶
پس از	علیرضا نوبری
پیش از	مجید قاسمی
اطلاعات شخصی
تولد	سیدمحسن نوربخش ۱۳۲۷ اصفهان،
مرگ	۲ فروردین ۱۳۸۲ (۵۴ سال) بیمارستان نوشهر،
ملیت	ایران
همسر	معظم کرباسی
محل اقامت	قطعه ۲۵ بهشت زهرا تهران
دانشگاه	لیسانس اقتصادازدانشگاه تهران-فوق لیسانس ودکترای اقتصاداز دانشگاه UC Davis کالیفرنیا
پیشه	، سیاستمدار
دین	اسلام شیعه

سید محسن نوربخش (زاده ۱۳۲۷ در اصفهان - درگذشته ۱۳۸۲ در نوشهر) وزیر اقتصاد و دارایی در دولت اول اکبر هاشمی رفسنجانی و رییس کل بانک مرکزی در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی، محمد علی رجایی، میر حسین موسوی و محمد خاتمی (سال‌های ۶۰-۶۵ و ۷۳-۸۲) و نماینده مجلس بود.

پس از انتخاب علی خامنه‌ای به ریاست جمهوری و رد گزینه‌های اول او همچون علی‌اکبر ولایتی و محمد غرضی برای نخست وزیری، وی برای تصدی نخست وزیری مطرح بود، اما نهایتاً علی خامنه‌ای میرحسین موسوی را به مجلس معرفی کرد.

نوربخش برای تصدی پست وزارت اقتصاد و دارایی در دولت دوم هاشمی رفسنجانی معرفی شد اما موفق به دریافت رای اعتماد نشد. وی همچنین استاد اقتصاد دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی بوده است.

زندگی شخصی

محسن نوربخش سال ۱۳۲۷ در خانواده‌ای مذهبی، نظامی و اهل تجارت در اصفهان  بدنیا آمد. پدر و عموی نوربخش هر دو نظامی بودند. دکتر نوربخش در سال ۱۳۵۳ با معظم کرباسی ازدواج می‌کند. پدرش آشنایی نزدیکی با سید محمد حسینی بهشتی داشت.

قبل از انقلاب

نوربخش قبل از انقلاب توانست ارتباط نزدیکی با روحانیون سرشناسی جون آیت الله خمینی، آیت‌الله رفسنجانی و شهید بهشتی داشته باشد وبه گفتهٔ خود نور بخش یکی از افراد کلیدی بود که پیام‌های بهشتی را به احزاب یا گروه‌های خارج از کشور می رساند. او قبل از انقلاب عضو انجمن اسلامی دانشجویان در کالیفرنیا بود.

پس از انقلاب

محسن نوربخش، از جمله جوانان ایرانی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های آمریکا بود که بعد از سقوط رژیم شاهنشاهی، وقتی تحصیلات خود را پایان داد، با دریافت دکترای اقتصاد به تهران برگشت. اول بار نام محسن نوربخش زمانی بر زبان آمد که محمدعلی رجائی، اولین نخست وزیر به مقابله با اولین رییس جمهور ابوالحسن بنی صدر رفت و علی رضا صادق نوبری رییس انتخابی وی برای بانک مرکزی را که تحصیل کرده بانکداری در فرانسه بود نپذیرفت و به جای او نوربخش را قرار داد که در چند مقاله نظریات اقتصادی بنی صدر و تیم او را به نقد کشیده بود. به این ترتیب محسن نوربخش در دومین سال از تاسیس جمهوری اسلامی در ۲۳خرداد ۱۳۵۹در مقام ریاست بانک مرکزی قرار گرفت و تا دومین روز از سال ۱۳۸۲ وقتی که از جهان رفت، همچنان در آن سمت بود،(جز در سال ۶۵ که جای خود را به مجید قاسمی داد) در این فاصله، دوره‌ای به نمایندگی مجلس و پنج سالی را به عنوان وزیر اقتصاد و معاون اقتصادی رییس جمهور هاشمی رفسنجانی گذراند اما باز به بانک مرکزی جمهوری اسلامی برگشت. وی تا قبل از مرگش یک بار به مقام نخست وزیری نزدیک شد و یک بار نیز نام او به عنوان نامزد ریاست جمهوری بر زبان‌ها جاری گشت و در در تمام این سال‌ها در بخش اقتصادی باقی ماند و فعالیت سیاسی وی منحصر شد به شرکت در تاسیس حزب کارگزاران سازندگی و عضویت شورای مرکزی آن که آن هم به دنبال زندانی شدن غلامحسین کرباسچی عملاً منتفی گردید. در آبان سال ۱۳۶۰ که موضوع انتخاب نخست وزیر به مسئله‌ای بین رییس جمهور علی خامنه‌ای و مجلس تبدیل شده بود و اکثریت نمایندگان مجلس به پایداری محمد خاتمی، نماینده اردکان علی اکبر ولایتی را که اولین انتخاب رییس جمهور جدید بود نپذیرفت و دومین پیشنهاد او محمد غرضی هم به مانع برخورد به نوشته هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود "قرار شد دکتر محسن نوربخش رییس بانک مرکزی[ برای نخست وزیری] مطرح شود چون امام گفته‌اند که بهتر است حزبی نباشد که اتهام انحصار طلبی وارد نشود."ولی سرانجام با انتخاب میرحسین موسوی، به بحرانی که در اولین روزهای ریاست جمهوری علی خامنه‌ای بین مجلس و وی ایجاد شده بود پایان داده شد و نام محسن نوربخش بار دیگر زمانی به میان آمد که گروه‌های سیاسی به دنبال جانشینی برای هاشمی رفسنجانی می‌گشتند و اکثر اعضای دولت پس از نومید شدن از شرکت حسن حبیبی و غلامحسین کرباسچی به فکر محسن نوربخش افتادند که حوادث بهار سال ۱۳۷۶ کار را به انتخاب محمد خاتمی کشاند. دوران دشوار جنگ با عراق که سه سال آن کشور تحت محاصره اقتصادی آمریکا با کمبود شدید منابع پولی و ارزی برای تامین مایحتاج عمومی و نیازهای نظامی روبرو شده بود محسن نوربخش در جستجوی دادن انضباطی به سیاست‌های پولی کشور با دولت میرحسین موسوی به اختلاف رسید و جای خود را به جواد ایروانی داد که منتخب جناح چپ بود و خود با شرکت در انتخابات مجلس در فهرستی جا گرفت که نام هاشمی رفسنجانی در صدر آن بود و با ۶۶۶ هزار رای از مردم تهران به مجلس رفت.نوربخش با پایان جنگ و آغاز ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به عنوان وزیر دارائی و امور اقتصادی وارد کابینه وی شد اما مجلس پنجم که جناح محافظه کار در آن اکثریت یافته بود وی را در مقام وزارت نپذیرفت و به فاصله چند دقیقه از سوی هاشمی رفسنجانی به معاونت اقتصادی رییس جمهور انتخاب شد، مقامی که چندی بعد با رفتن وی از پست‌های اجرائی حذف شد و نوربخش بار دیگر به ریاست بانک مرکزی جمهوری اسلامی منصوب گردید. تحت ریاست محسن نوربخش، بانک مرکزی جمهوری اسلامی هم دوران پائین آمدن روز به روز ارزش پول ملی ایران را تجربه کرد و هم در شش ساله آخر، دوران ثابت نگاه داشتن ارزش ریال در مقابل پول‌های معتبر جهانی. در هر دو دوره وی با شدت از سیاست‌های پولی جمهوری اسلامی دفاع کرد. در دو سال اخیر نوربخش از جانب هر دو جناح سیاسی مورد انتقاد قرار گرفت. هواداران اصلاحات مایل بودند شخصی که هماهنگی بیشتری با سیاست‌های اقتصادی دولت داشته باشد در آن مقام قرار گیرد و جناح محافظه کار هم به جهت تاکید نوربخش بر سیاست‌های کنترل حجم پول و انضباط پولی از وی راضی نبود.

کابینهٔ نخست اکبر هاشمی رفسنجانی

وزیران
ر.	وزیر	وزارت‌خانه	ر.	وزیر	وزارت‌خانه
۱	نجفی	آموزش وپرورش	۱۳	سعیدی‌کیا	راه و ترابری
۲	غرضی	پست	۱۴	نعمت‌زاده	صنایع
۳	فلاحیان	اطلاعات وامنیت	۱۵	نژادحسینیان	صنایع سنگین
۴	نوربخش	اقتصاد	۱۶	معین	آموزش عالی
۵	ولایتی	امور خارجه	۱۷	خاتمی← لاریجانی	ارشاد
۶	وهاجی	بازرگانی	۱۸	کمالی	کار
۷	فاضل←ملک‌زاده	بهداشت	۱۹	عبدالله نوری	کشور
۸	فروزش	جهاد سازندگی	۲۰	کازرونی	مسکن‌
۹	کلانتری	کشاورزی	۲۱	محلوجی	معادن وفلزات
۱۰	شوشتری	دادگستری	۲۲	آقازاده	نفت
۱۱	شافعی	تعاون	۲۳	نامدار زنگنه	نیرو
۱۲	ترکان	دفاع
معاونان ریاست جمهوری معاون اول رییس‌جمهور: حسن حبیبی
ر.	معاون	معاونت	ر.	معاون	معاونت
۱	زنجانی	برنامه وبوجه	۳	غفوری‌فرد	تربیت بدنی
۲	منافی	محیط زیست

عضویت در حزب کارگزاران سازندگی

حزب کارگزاران در سال ۱۳۷۴ و در زمانی که انتخابات مجلس پنجم در حال انجام بود با انتشار یک لیست به نام "کارگزاران سازندگی ایران" خود را معرفی کرد که بعدها به دلیل مخالفت‌هایی که بر سر نام این گروه توسط کارگزاران نظام به وجود آمد، با نام "جمعی از کارگزاران سازندگی" وارد عرصه سیاسی شد و تا کنون هم فعالیتش ادامه دارد.

در بیانیه اعلام موجودیت این حزب، نام‌هایی دیده می‌شد که اغلب چهره‌های آشنایی بودند و سال‌ها سابقه حضور در قدرت را داشتند و بر کرسی وزارت، معاونت رئیس جمهور، ریاست بانک مرکزی و شهرداری تهران نشسته بودند. این امر به خوبی بیانگر آن بود که مدیران اجرایی کشور با تشکیل گروه، قصد بسط قدرت خود به دیگر عرصه‌های حاکمیت را داشتند تا شرایطی فراهم آورند که در مسند قدرت باقی بمانند. به عبارتی کارگزاران در نگاه مؤسسین آن، کارکرد حزبی به معنای متداول آن که وظیفه «کادرسازی» و «مدیر پروری» دارد را نداشت و تنها وجه اشتراک مؤسسین بقای در قدرت بود؛ محسن نوربخش از اعضای هیأت مؤسس و عضو شورای مرکزی این حزب به شمار می‌رفت.

نماینده جمهوری اسلامی در بانک بین‌الملل

در زمان نخست وزیری شهید رجایی، نوربخش به عنوان نماینده دولت در بانک بین‌الملل انتخاب شد تا برای همکاری‌های بین‌المللی با دیگر کشورها اقدام‌های لازم را انجام دهد. هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۵۹/۱۱/۲۹ بنا به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی، محسن نوربخش، معاون کل وزارت امور اقتصادی و دارایی را به عنوان نماینده اصلی دولت جمهوری اسلامی ایران در بانک بین‌المللی انتخاب و تعیین نمود.

درگذشت

محسن نوربخش، در شامگاه ۲ فروردین ۱۳۸۲ در بیمارستان نوشهر به علت سکته قلبی درگذشت و در قطعه ۲۵ بهشت زهرا به خاک سپرده شد.او قبلاً یک بار عمل قلب انجام داده بود

محمد خاتمی پس از مرگش از او به عنوان مردی قابل ستایش، دلسوز وهوشمند تمجید کرد.ابراهیم شیبانی پس از وی عهده دار این سمت شد.

پیونده به بیرون

• مصاحبه بهمن احمدی‌امویی با محسن نوربخش