غار چال‌نخجیر

نورپردازی درون غار

انعکاس نورهای رنگی بر روی بلورهای کلسیت

غار چال‌نخجیر غاری واقع در شهرستان دلیجان در استان مرکزی کشور ایران است. این غار در میان راه دلیجان به نراق و در منطقه‌ای به نام چال‌نخجیر، و در دامنه کوه تخت واقع شده است. غار در سال ۱۳۶۸ در به صورت اتفاقی و در اثر انفجار برای جستجوی آب توسط سازمان آب دلیجان کشف شد. قدمت غار حدود ۷۰ میلیون سال تخمین زده می‌شود و جزء غارهای آهکی و زنده دنیا محسوب می‌شود. غار چال‌نخجیر از جمله غارهای طبقاتی است و از سه طبقه تشکیل شده است. علت شکل‌گیری غار، حرکت گسل معکوسی بوده است که در منطقه کارستی واران وجود داشته واز نظر زمین‌شناسی دوره تشکیل آن با الیگوسن پایانی می‌رسد. حدود ۹۵٪ از دیواره‌های غار پوشیده از رسوبات آهکی و مابقی سنگی است. تاکنون ۱٫۳۰۰ متر از غار برای بازدید عموم کف‌سازی، ایمن‌سازی و نورپردازی شده است. گفته شده است که در انتهای غار دریاچه‌ای هست که امکان قایقرانی در آن وجود دارد، اما به طور کلی شناسایی نشده است. منحصر به فرد بودن نهشته‌ها، دسترسی آسان به غار، خودترمیمی به دلیل زنده بودن و تهویه مناسب هوای درون غار از ویژگی‌های خاص غار می‌باشد. این غار در سال ۱۳۸۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

ریشه نام

نام غار از منطقه‌ای به نام چال‌نخجیر گرفته شده است. چال‌نخجیر منطقه‌ای گود است و در گذشته شکارچیان، شکار خود را از نقاط دیگر به این منطقه رم می‌دادند تا آسان‌تر بتوانند آنها را شکار کنند. از نظر لغوی، چال‌نخجیر به معنای پایین‌تر از شکارگاه است، زیرا چال در زبان راجی (زبان مردم شهرستان دلیجان) به معنای پایین و نخجیر به معنای شکارگاه معنی می‌شود.

در گذشته مردم از این غار با نام غار «هوهو» نیز یاد می‌کردند.

تاریخچه کشف

تا سال ۱۳۶۷ در منطقه چال‌نخجیر مردمانی که برای جمع‌آوری گیاهان دارویی و شکار به منطقه می‌رفتند، از شکاف موجود در دیواره غار صدایی هولناک همراه با ریزش آب می‌شنیدند و از ترس کمتر به منطقه نزدیک می‌شدند.بر روی کوهی که غار در داخل آن قرار دارد، آثاری از غاری قدیمی مشاهده شده است که از سقف و دیواره‌های آن چیزی باقی نمانده است.

غار چال‌نخجیر در اواخر سال ۱۳۶۷ بر اثر انفجاری در نزدیکی دهانه آن توسط سازمان آب دلیجان کشف شد.برای نخستین بار در سال ۱۳۶۷ غارنوردی به نام کامران سلیمانی تا عمق ۵۰۰ متری غار پیش رفت، اما به علت تمام شدن نخ ردزنی مجبور به بازگشت شد. یک سال بعد در سال ۱۳۶۸ تیمی ۳ نفره از غارنوردان جهت کشف بیشتر وارد غار می‌شوند.

غار چال‌نخجیر در سال ۱۳۸۴ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۳۸۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

موقعیت جغرافیایی

غار چال‌نخجیر در جوار پناهگاه حیات‌وحش جاسب در ۸ کیلومتری شرق شهر دلیجان و فاصله ۳ کیلومتری جاده آسفالته دلیجان – نراق و در دامنه کوه کم‌ارتفاعی قرار گرفته است و دارای مختصات جغرافیایی ۵۰ درجه و ۴۵ دقیقه و ۵۵ ثانیه طول شرقی و ۳۴ درجه و ۲ دقیقه و ۱۴ ثانیه عرض شمالی است. غار در داخل کوه کم ارتفاعی بنام «کوه تخت» قرار گرفته است.

نزدیک‌ترین روستاها به غار، سه روستای کروگان، وشتگان، هرازیجان هستند.

زمین‌شناسی

سطح گسل خورده در سقف غار

نمایی از منطقه کارستی واران

این غار در منطقه کارستی واران قرار دارد. این منطقه کارستی در واحدهای آهکی متراکم ریفی گسترش یافته که موجب پوشاندن توف‌ها و شیل‌های سبز پالئوسن شده است. منطقه در بعضی از بخش‌ها به شکل بلوک‌های گسل خورده ظاهر می‌شود.

منطقه کارستی که غار را به وجود آورده است از نوع سنکینال می‌باشد. به سبب زیاد بودن شکستگی‌ها و گسل‌های به وجود آمده دو توده‌های سنگ، راهروهای درون غار به نسبت زیاد است. همچنین وجود درزها و شکاف‌ها عمل انحلال کانی‌ها را سریع‌تر کرده است. منطقه کارستی با توجه به زمان تشکیل آن، منطقه‌ای جدید و فعال است، به این معنی که مراحل انحلال و فرسایش کارست و ایجاد اشکال کارستی در غار همچنان ادامه دارد.

غار چال‌نخجیر که جزء غارهای مرطوب افقی محسوب می‌شود، متعلق یه دوران سوم زمین‌شناسی است.

قدمت غار ۷۰ میلیون سال تخمین زده شده و عامل اصلی و اولیه بوجود آمدن آن، گسل معکوسی است که در منطقه وجود دارد و پس از گذشت میلیون‌ها سال غار را به وجود آورده است. بنابراین می‌توان غار را از نوع غارهای لرزه‌ساختی دانست. بیشتر غار از سنگ‌های آهکی تشکیل شده است که متعلق به دسته سنگ‌های رسوبی اند. ویژگی مهم سنگ‌های آهکی، حل‌شدن آنها در آب‌های حاوی دی اکسید کربن است. هنگامی که آب وارد زمین آهکی می‌شود در اثر برخورد با فلز و کانی‌های دیگر، مقداری از آن را در خود حل کرده و زمان شکل‌گیری سازندهای آهکی غار، رنگ حاصل از کانی‌ها باعث تغییر رنگ در آهک می‌شود. بیشتر سازندهای درون غار رنگ سفید شیری دارند که گاهی متمایل به زرد اند. املاح گوگرد باعث ایجاد رنگ زرد، املاح آهن باعث ایجاد رنگ سیاه، املاح مس باعث ایجاد رنگ سبز واملاح جیوه باعث ایجاد رنگ نارنجی مایل به قرمز شده‌اند که ترکیب فراوان این رنگ‌ها در غار به چشم می‌خورد.

غار بین سنگ‌هایی قرار گرفته که لایه‌بندی متوسط دارند و شیب آنها حدود ۲۳ درجه به سمت غرب است. سن سنگ‌های غار به الیگوسن پایانی می‌رسد که معادل با سن سازند قم است. بیشتر سنگ‌ها و اشکال آهکی درون غار از نوع کربنات کلسیم، آراگونیت و سنگ گچ هستند.

بر اثر چین‌خوردگی و کوه‌زایی، به دلیل فشارهای وارد شده بر سنگ‌ها، درزها، شکاف‌ها و گسل‌هایی در سنگ ایجاد شده و در مرحله بعد بارش‌های جوی که دارای گاز کربنیک بوده و خاصیت اسیدی دارند، در شکستگی سنگ‌ها نفوذ کرده و باعث انحلال کربنات کلسیم شده‌اند. در اثر انحلال، شکستگی‌ها وسیع‌تر شده و پس از میلیون‌ها سال غار را به وجود آورده‌اند.

فضای غار

فضای خارجی

ورودی غار

امکانات اقامتی در محوطه غار

ورودی غار هم‌تراز با سطح زمین است که ۱۰ متر عرض و بین ۱۰ تا ۴۰ متر ارتفاع دارد. دهانه غار بالاتر از چاه‌های آب آشامیدنی دلیجان است و به سمت جنوب باز می‌شود. در گذشته دهانه غار به وسعت کنونی نبوده و به صورت سوراخی به ابعاد ۱ تا ۱٫۵ متر بوده است. پس از کشف غار دهانه آن بر اثر انفجاری غیراصولی بازتر شد.

در فضای بیرون غار برای بازدیدکنندگان این غار امکانات و تجهیزات رفاهی همچون سالن انتظار، بوفه و مهمانسرا در نظر گرفته شده است.

فضای داخلی

نمایی از کف‌سازی داخل غار

در درون غار بر اثر رسوبات آهکی، چکنده و چکیده و اشکال گل‌کلمی و بلورین پدید آمده است و با پیشروی بیشتر به داخل غار میزان پراکندگی اشکال بیشتر می‌شود. همچنین در برخی جاها رسوبات به شکل سوزنی و کشیده مشاهده می‌شود که جنس آنها از گچ می‌باشد.

سقف غار بسیار بلند بوده و میانگین ارتفاع آن به ۸ متر می‌رسد. پهنای غار از ورودی تا عمق یک کیلومتری، متغیر است.

غار دارای دو مسیر است، تا ۶۰۰ متر اول غار مسیر مشترک و در امتداد جنوب به شمال می‌باشد و بعد از آن به دو مسیر تقسیم می‌شود. یکی از مسیرها به طرف شمال شرق و دیگری به شمال غرب امتداد می‌یابد. طول کل هر کدام از مسیرها حدود ۱،۳۰۰ متر بوده و در تمام مسیر غار افقی است.غارچال‌نخجیر، غاری سه طبقه به‌شمار می‌آید که دو طبقه از آن با ایجاد مسیرها و پله‌هایی که گاهی تعداد آن‌ها به ۴۷ پله می‌رسد، برای بازدید گردشگران آماده شده است. به دلیل آنکه هیچ نوری به داخل غار نفوذ پیدا نمی‌کند، موجود زنده‌ای وجود ندارد.

داخل غار در گذشته آب وجود داشته است و خط تراز آب بر روی دیواره‌های غار قابل مشاهده است، اما امروزه این آب وجود ندارد که علت آن می‌تواند مربوط به تغییرات شرایط آب و هوایی منطقه در طول دوران زمین شناسی باشد. در کف غار دریاچه‌ای وجود دارد که تا ۴۰۰ متر مربع از مساحت آن کشف شده است. به نظر می‌آید که وسعت این دریاچه بسیار بیشتر از ۴۰۰ متر مربع باشد. عمق دریاچه ۷۰ متر است.

بهره برداری و بازدید نزدیک از دریاچه به دلیل تغییرات دائمی سطح آب این دریاچه هنوز امکان‌پذیر نشده است.

در کف غار جریان همیشگی آب وجود ندارد، ولی در اکثر جاهای غار حوضچه‌های آب کوچک به چشم می‌خورد که در طول فصل‌های سال میزان آب آن‌ها متغیر است.

تالارهای متعدد و حوضچه‌های آب، راهروهای طولانی و مسیرهای مشکل در بعضی از نقاط، چکنده و چکیده‌های بلوری و بسیار متنوع و حتی منحصر به فرد از خصوصیات آن است. حدود ۹۵٪ از بدنه غار را رسوبات آهکی پوشانده و ۵٪ باقی‌مانده سنگی می‌باشد. غار از تالارهای مختلفی تشکیل شده است که بزرگترین آنها ۱۲۰×۴۰×۳۰ متر وسعت دارد. از تالارهای غار می‌توان به سفره عروس، دریاچه، برزخ، باغ‌وحش، چهل‌چراغ، چهلستون و تالار زیبایی‌ها اشاره کرد.

سنگ‌های تزئینی با اشکال متنوع مانند عقاب، لاک پشت، گوزن، انسان، کبوتر و تندیس‌های غول پیکر بلورین ایجاد شده‌است که بیشتر آنان از جنس آهک است.. تالارهای «عروس»، «گل کلمی»، «آبشارگلی»، «فرسنگ» و هیولا از جمله بخش‌های دیدنی این غار نادر و عجیب است.

• 
• 
• 
• 
• 

ویژگی‌های منحصربه‌فرد

این غار نهشته‌های زیبایی دارد که برخی از آنها در دیگر غارهای ایران دیده نشده است. از جمله این نهشته‌های غار می‌توان نهشته‌های بزرگ کاج مانند اشاره کرد.

تهویه طبیعی هوای درونی غار در فصول تابستان و زمستان یکی دیگر از ویژگی‌های این غار است. هوای درون غار در تابستان خنک و در زمستان گرم است و بازدیدکنندگان هیچ‌گاه در آن با کمبود اکسیژن روبرو نمی‌شوند.

از دیگر ویژگی‌های مهم غار، زنده بودن آن است، به اگر جایی از آن تخریب شود و یا ترک بخورد در طول سال‌های متمادی ترمیم خواهد شد.

با توجه به قرار گرفتن غار در دامنه کوه دسترسی به آن بسیار آسان بوده و بازدیدکنندگان به راحتی قادر به بازدید این محل می‌باشند.

وقایع و رویدادها

با توجه به اینکه غار بر روی منطقه‌ای گسلی قرار گرفته است، نگرانی‌هایی در مورد لرزه خیزی و خطرات آن برای بازدیدکنندگان وجود دارد. از این رو برای ایمن سازی و تامین امنیت بازدیدکنندگان، غار در شهریورماه سال ۱۳۹۱ به مدت ۶ ماه بر روی گردشگران بسته شد. در این مدت اقداماتی شامل نصب دوربین مداربسته، تامین روشنایی، جاسازی بسته‌های امداد و نجات برای پدافند غیرعامل انجام شد. پس از انجام عملیات ایمن سازی، این غار توسط کارگروه غارشناسی کشور به عنوان نمونه غار امن در ایران شناخته شد.

کف غار همانند غارهای دیگر ایران بر اثر بتن ریزی جهت ایجاد راه تخریب شده است. همچنین بر اثر انفجارهایی که برای بازگردن مسیر انجام شده، ترک‌ها و شکاف‌هایی در بلورها و سازندهای آهکی غار ایجاد شده است.

در روزهای ابتدایی کشف و ثبت غار، دعوای جدی میان شهروندان نراق و دلیجان بر سر نامگذاری این غار به نام یکی از شهرها صورت گرفت و هرکدام مدعی مالکیت غار بودند. در این میان جمعی از مردم نراق در نامه‌ای سرگشاده به رئیس مجلس شورای اسلامی ایران نوشتند و اعتراض خود را به نحوه نام‌گذاری غار به اسم شهرهای محلات و دلیجان اعلام کردند. بر اساس گفته سید محمد حسینی، رئیس وقت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی طبق قانون، غارها جزو منابع طبیعی شمرده شده و تعیین تکلیف آنها با ولی‌فقیه است و موضوع اعتراض مردم نراق به نام‌گذاری و موقعیت جغرافیایی غار به اداره کل مذکور مربوط نمی‌شود. امضاء کنندگان طومار اعتراض در نامه خود اعلام کرده بودند که چنانچه سید حسن عباسی نماینده وقت محلات و دلیجان در مجلس شورای اسلامی بخواهد بر خلاف اخلاق نمایندگی در صدد فراهم کردن زمینه نام‌گذاری این غار به نام شهرستان دلیجان باشد و با این کار حق شهر نراق را پایمال کند، علیه وی طرح دعوی خواهند کرد. در نهایت با مصوبه هیأت وزیران نام غار به «غار نخجیر» تغییر پیدا کرد.

کمبودها، مشکلات و تهدیدها

از جمله مشکلات پیش روی غار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مرگ نهشته‌ها در اثر دست زدن بازدیدکنندگان و از بین رفتن محیط غار در اثر ایجاد کپک در دیواره‌ها
• عدم هزینه بخش خصوصی برای حفظ و نگهداری غار
• تخریب غار در جریان توسعه و گشایش دهانه غار
• افزایش دمای درون غار به دلیل حجم بالای بازدیدکنندگان
• کمبود راهنمایان و نگهبانان درون غار برای حفاظت فیزیکی از محیط غار
• عدم توسعه امکانات رفاهی در خارج غار
• نبود تبلیغات کافی برای معرفی غار در سطح جهانی

منابع

• تصاویر غار نخجیر
• طهماسبی، معصومه. «غار چال‌نخجیر عبادتگاهی در زیر زمین». رشد آموزش جغرافیا (تهران)، ش. ۸۶ (۱۳۸۸). 
• رحم‌دل، محمد. سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی. چاپ اول. تهران: انتشارات تولیدات فرهنگی، ۱۳۸۳. 
• محمدی‌فر، داوود. فرهنگ کوه‌نوردی و غارنوردی ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات سبزان، ۱۳۸۶. 
• سپهری، جعفر. «غار نخجیر». ماهنامه علوم زمین و معدن (تهران)، ش. ۳۰ (۱۳۸۷). 
• نوایی، ایرج. «بازدید از غار چال‌نخجیر دلیجان». رشد آموزش جغرافیا (تهران)، ش. ۲۸ (۱۳۷۰).