سلماس
 |
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع با ارایهٔ منابع معتبر این مقاله را بهبود بخشید. مطالب بیمنبع را می‌توان به چالش کشید و حذف کرد. |
| سلماس سلماس |
|
|---|---|
 |
|
| کشور |  ایران |
| استان | آذربایجان غربی |
| بخش | سلماس |
| نام(های) قدیمی | شاپور، دیلْمان، دیلمَقان |
| مردم | |
| جمعیت | ۸۸٬۱۹۶ نفر در سال ۱۳۹۰[۱] |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲۸۹۲ کیلومتر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۳۹۶ متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | محمد رحیمی |
| ره‌آورد | نقل ٬عرق بیدمشک٬ فرش، گلیم، سیب (پنیر کوزه یا کوپه پنیری) (حلوای دوشاب یا داش حلوا }[۵] |
| پیش‌شماره تلفنی | [۴]۰۴۴۳۵۲ |
| وبگاه | http://www.salmas.ir |
نام سلماس در شمال دریاچه ارومیه (در نقشه: دریاچه شاهی)، به انگلیسی: Salmas نوشته شده‌است.
سَلْماس یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستانی به همین نام است. این شهر در ۸۰ کیلومتری شمال ارومیه در مسیر راه ارتباطی ارومیه-تبریز واقع شده‌است. جمعیّت آن طبق سرشماری سال ۸۵ در حدود ۸۰ هزار نفر می‌باشد. زبان اکثریت مردم سلماس ترکی آذربایجانی می باشد
در سال ۱۳۰۹ خورشیدی، زمین لرزه‌ای این شهر را با خاک یکسان کرد. در پی این زمین لرزه، شهر جدید سلماس با توجه به اصول شهرسازی مدرن و با طرح شطرنجی در چندکیلومتری شمال ویرانه‌های دیلمان ساخته شده‌است.
سلماس علاوه بر پیشینه تاریخی چندین هزارساله خود یکی از شهرهای مهم آذربایجان در تاریخ تحولات سیاسی ایران بوده‌است. بخصوص در دوران نهضت مشروطه شهیدانی همچون «حیدرخان عمواوغلی» اولّین مهندس برق ایران و «سعید سلماسی» را در خود پرورده و تقدیم جنبش مشروطیت نموده‌است.
محتویات
موقعیت و جغرافیای[ویرایش]
سلماس مرکز شهرستان در ۳۸ درجه، ۱۲ دقیقه شمالی و ۴۴ درجه و ۴۶ دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی در سرزمین آذربایجان در استان آذربایجان غربی به مرکزیت ارومیه واقع می‌باشد. فاصله سلماس از ارومیه ۹۵ کیلومتر، از همسایه شمالی، خوی ۴۵ کیلومتر، همسایه‌های شرقی شبستر و تسوج به ترتیب ۹۰ و ۵۵ کیلومتر می‌باشد. سلماس از طریق جاده گونئی با تبریز ارتباط دارد. این جاده در حدود ۱۶۰ کیلومتر طول دارد. از طریق راه آهن سلماس به تبریز، تهران، آنکارا، استانبول و سوریه می‌توان مسافرت کرد. ایستگاه قره تپه سلماس محل استقرار گمرک می‌باشد. مسافرین استانبول و سوریه امور گمرکی خود را در اینجا انجام می‌دهند. منطقه آزاد تجاری سلماس در این منطقه قرار دارد. فرودگاههای ارومیه و خوی در ۸۰ و ۲۵ کیلومتری سلماس قرار دارد. در سالهای اخیر اسکله سلماس به نام بره در دریاچه ارومیه فعال بوده ولی اینک فعالیت چندانی ندارد.
پیشینهٔ تاریخی[ویرایش]
از دیدگاه تاریخی، دیرینگی این شهر به دوران اورارتویی (هزاره پیش از میلاد) باز می‌گردد. سلماس پایتخت دوم حکومت اورارتوییان بود که نام باستانی آن اولهو (=اولخو) بود. امروزه محققین دخمه‌های موجود در «قارنی یاریق»، «هﺅدر»، «دئریک»، «زنجیر قالا» و چهریق و آثار مختلف قلعه‌های خان تختی، کاظم داشی «گﺅیرچین قالا» را آثار اورارتویی می‌دانند. کئوپورتر انگلیسی برای نخستین بار توانست اورارتویی بودن آثار زنجیر قالا در تمر را نشان دهد. مقدسی نیز ساکنین شهر را ترکها معرفی می‌کند.[۶]در سال ۱۱۰۲ تا ۱۱۰۷ هجری قمری هنگامی که صفویان ضعیف گشته بودند، سپاه عثمانی به شهر بی‌دفاع سلماس تاخت و توابعش کرد قیران، انزل، قراباغ را به سنجاق صومای ضمیمه نمود ، در سال ۱۳۰۹ خورشیدی زمین لرزه‌ای به مقیاس ۷٫۲ ریشتر این شهر را که دیلمقان نامیده می‌شد ویران می‌کند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانه‌های دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا می‌شود و نام شاپور به خود می‌گیرد. پس از انقلاب نام این شهر به سلماس برگشت پیدا می‌کند.
منطقه زلزله خیز[ویرایش]
در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۰۹ خورشیدی زمین‌لرزه‌ای به مقیاس ۵٫۵ ریشتر[۷] این شهر را که دیلمقان نامیده می‌شد ویران می‌کند. شهر جدید سلماس در کنار ویرانه‌های دیلمقان، با اصول شهرسازی مدرن، و با ایمنی بالایی (نقشه خیابان کشی شطرنجی) دوباره بنا می‌شود و نام شاهپور[۸](به طور مخفف شاپور گفته می‌شد) به خود می‌گیرد. پس از انقلاب نام این شهر به سلماس برگشت پیدا می‌کند.[۹]
تاریخ سیاسی[ویرایش]
این شهر در دوران مشروطه یکی از مراکز اصلی فعالیت مشروطه خواهان بوده‌است. سلماس یکی از معدود شهرهای آذربایجان بود که همه ساکنان آن مشروطیت را قبول داشته و شهیدانی همچون حیدرخان عمواوغلی و سعید سلماسی از پیشتازان جنبش مشروطه ایران بوده‌اند.[نیازمند منبع]
جاذبه‌های گردشگری[ویرایش]
از جمله مهمترین جاذه‌های گردشگری سلماس می‌توان به آبشار خور خورا، کلیساهای هفتوان، قلعه چهریق، قلعه قارنی یاریق، درّه زولاچای، تالاب چیچک، درّه تمر، آب گرم ایسی سوو سنگ نگاره خان تختی را نام برد.
مهمترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان سلماس؛
- ساحل تفریحی و گردشی دریاچه ارومیه
- امامزاده کهنه شهر
- امامزاده برگشاد (امامزاده هشتم)
- آبشار خورخورا
- آبشار تمر
- کلیساهای هفتوان
- خسروا
- قلعه چهریق
- قلعه قارنی‌یاریق واقع درروستای آجواج
- دره زولا چای
- تالاب چیچک
- تالاب آق زیارت
- دره تمر
- آب گرم ایسی‌سو
- سنگ نگاره خان‌تختی
- تپه اهرنجان که قدمت نه هزار ساله دارد
- تپه مغانجوق[۱۰]
- حمام شیخ
- زنجیرقلعه تمر
راههای دسترسی به سلماس[ویرایش]
پایانه مسافربری سلماس[ویرایش]
پایانه مسافربری سلماس روزانه به شهرهای خوی - تبریز- تهران روزانه سرویس مستقیم دارد.
فرودگاه[ویرایش]
فرودگاه خوی که در شمال شهرستان سلماس در جاده سلماس به خوی واقع شده مهر سال۸۳ به بهره‌برداری رسیده، هم اکنون فرودگاه خوی با توجه به هم‌مرز بودن با کشور ترکیه شهر وان و داشتن گذرگاه مرزی رازی خوی به عنوان مهمترین دروازه توسعه شمال استان در جابجایی هوایی مسافر، توریست، بازرگانان، اساتید دانشگاهی و دانشجویان، مهندسان و صنعتگران و... بعنوان یکی از زیباترین فرودگاههای کشور ایفای نقش می‌نماید. برنامه‌های هوایی فرودگاه خوی روزهای شنبه و یکشنبه از تهران به خوی ساعت ۰۶:۱۰ و از خوی به تهران ۰۸:۱۰ صبح و چهارشنبه‌ها عصر ساعت ۱۶:۱۰ از تهران به خوی و ۱۸:۱۰ از خوی به تهران می‌باشد. برنامه‌های آینده خوی شامل راه‌اندازی پرواز خوی مشهد - خوی نجف و کربلا و برعکس و همچنین پروازهای تور گردشگری می‌شود.
ایستگاه راه آهن سلماس[ویرایش]
یکی از نواحی چهارده‌گانهٔ راه‌آهن ایران است. مسیر راه آهن ایران - اروپا و ایستگاه راه آهن سلماس در منطقه ویژه اقتصادی سلماس سکوی پیشرفت و مکانی امن برای سرمایه گذاران است. که در جاده سلماس به خوی واقع شده است.
دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی[ویرایش]
مهمترین مرکز آموزش عالی در سطح شهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس می‌باشد. این دانشگاه در سال ۱۳۷۹ و با پذیرش حدود ۲۳۰ دانشجو در هفت رشته شروع بکار کرد و اکنون بعد از گذشت ده سال با بیش ۲۵۰۰ دانشجو به یکی از مهمترین مراکز آموزشی شمال استان تبدیل شده‌است.[نیازمند منبع]
مرکز آموزش نیروی انسانی و تربیت معلم امام خمینی سلماس نیز از دیگر مراکز آموزش عالی سلماس محسوب می‌شود.
علاوه بر دانشگاه آزاد و مرکز تربیت معلم دو دانشگاه دیگر نیز در سطح شهر سلماس در سالهای اخیر تأسیس شده‌اند که عبارتند از: دانشگاه پیام نور سلماس و دانشگاه غیرانتفاعی معراج.[نیازمند منبع]
مشاهیر سلماس[ویرایش]
- میرزا سعید سلماسی- (۱۲۶۵ سلماس - ۱۲۸۷) مبارز و مشروطه خواه.
- جعفر سلماسی- (۱۲۹۰ سلماس - ۱۳۷۹ تهران) اولین مدال آور تاریخ ورزش ایران در المپیک ۱۹۴۸ لندن و اولین دوره *بازی‌های آسیایی دهلی نو در سال ۱۹۵۱.
- حسین صدقیانی- (۱۲۸۱ سلماس - ۱۲۶۰) پدر فوتبال ایران.
- کاظم رجوی دیلمقانی- (۱۲۸۶ سلماس - ۱۳۷۵ تهران) شاعر.
- خانم نیمتاج لکستانی- (۱۲۸۵ ق لکستان سلماس -۱۳۶۸ تهران) شاعر.
- حاجی پیشنماز سلماسی- با نام واقعی عبدالکریم از علمای برجسته دوره مشروطه.
- اسدالله احمدزاده دهقان- نویسنده و آزادی خواه دوره مشروطه کتاب وی دربارهٔ علما و فضلا سلماس هرگز چاپ نشد.
- میرزا محمود غنی‌زاده- آزادی خواه دوره مشروطه صاحب روزنامه‌های بوقلمون و سهند و از نزدیکان ستارخان سردار ملی.
- پرویز خان صدقیانی- ملقب به صفر العارفین از عرفای سلسله ذهبیه در ۱۳۳۶ قمری در خوی وفات یافت.
- ابراهیم خان امین‌السلطان- پسر زال جزو رجال دربار قاجار.
- میرزا رسول صدقیانی- از بزرگان مشروطیت آذربایجان و عضو انجمن غیبی تبریز که هدایت مشروطه را بر عهده داشتند.
- حیدرخان عمواوغلی- اولین مهندس برق ایران و بانی سیستم چراغانی بارگاه امام رضا و مشروطه خواه.
- هادی اصغری- فوتبالیست تیم فوتبال صبا باطری شهر قم و آقای گل لیگ برتر در سال ۱۳۸۷.
- مهندس تیمور لکستانی- پدر برق ایران و از بنیانگذاران دانشگاه صنعتی شریف. مهندس تیمور لکستانی در سال ۱۲۹۴ در سلماس به دنیا آمد و پس از اخذ دیپلم از دبیرستان فردوسی تبریز در سال ۱۳۱۳ به دانشکده فنی دانشگاه تهران راه یافت و در زمره ۱۰ نفر اول پذیرفته و با اخذ رتبه ممتاز فارغ‌التحصیل شد. لکستانی از نخستین گروه مهندسان برق دانش‌آموخته دانشگاه تهران بود که پس از فراغت از تحصیل به صنعت برق کشور ملحق شد. لکستانی که از پایه‌گذاران دانشگاه صنعتی شریف بود در سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۹ عضو هیئت امناء و معاون فنی این دانشگاه بود.
- شهرام اسدی- در سال ۱۳۳۲ در سلماس متولد شد. تا اواسط دورهٔ متوسطه تحصیلاتش را در سلماس ادامه داد و سپس به تهران آمد. در سال ۱۳۵۴ از مدرسهٔ عالی تلویزیون و سینما فارغ‌التحصیل شد و به عنوان فیلمساز از همان زمان در تلویزیون استخدام شد. در کانال بین‌المللی تلویزیون چند فیلم نیمه داستانی ساخت که از جمله آنها می‌توان به چند فیلم گزارشی از مراسم زار و آئین‌های جنوبی اشاره کرد. بعد از انقلاب به لندن رفت و به عنوان عکاس و فیلمبردار با سازمان نشنال جئوگرافیک شروع به همکاری نمود. اوهمچنین در شبکهٔ تلویزیونی (NBC) قسمت‌هایی از چند سریال تلویزیونی را کارگردانی کرد که از میان آنها می‌توان به سریال‌های «دیلینجر»، «وان اند وان»، «میراث در ژرفا» و «فساد در میامی» اشاره کرد. اسدی در مقطع فوق لیسانس رشتهٔ سینما فارغ‌التحصیل شد و مدتی را نیز در کالجی در لوس آنجلس به تدریس پرداخت. او در سال ۱۳۶۷ به ایران بازگشت و در سال ۱۳۶۸ فیلم «روز واقعه» را بر اساس فیلمنامه‌ای از بهرام بیضائی کارگردانی کرد.
- نصرالله مسلمیان - متولد ۱۳۳۲ سلماس –کارشناسی ارشد دانشکده هنرهای زیبا – استاد هنر دانشکده هنر – ۲۳ نمایشگاه گروهی داخلی و خارجی - ۱۷ نمایشگاه انفرادی – برنده جایزه اول اولین نمایشگاه نقاشی بین‌المللی جهان اسلام- برنده جایزه اول اولین نمایشگاه نقاشی و مجسمه‌سازی بین‌المللی پکن در کشور چین – شرکت در نمایشگاه هنر معاصر ایران در ارمنستان.
- جاوید مقدس صدقیانی- متولد ۱۹۶۳سلماس نویسنده و نقاش، فارغ‌التحصیل مهندسی متالورژی، کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی، نویسنده کتاب دایره سپهر (تهران) که شامل تحقیقات عمیق در حیطه آثار علمی خیام و تصحیح کامل رباعیات خیام می‌باشد. جاوید مقدس اشعار سهراب سپهری را به زبان ترکی استانبولی ترجمه نموده که این کتاب از طرف معتبرترین ناشر ترکیه بنام Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık منتشر گردیده، او همچنین شانزده نمایشگاه انفرادی نقاشی در کشورهای اروپائی برپانموده است به بسیاری از نمایشگاههای بین الملی دعوت شده است و در بیش از سی نمایشگاه گروهی درکشورهای اروپایی به عنوان هنرمند ایرانی شرکت نموده است. جاوید مقدس با ترجمه اشعار استاد شهریار، منصور حلاج، مولوی و دیگر شاعران بزرگمان در شناسایی هنر وادبیات سرزمینمان فعالیت نموده. او همچنین سردبیر دو نشریه هنری درترکیه بوده است. آثارهنری جاوید مقدس در موزه‌های کشورهای ترکیه -استانبول، بلغارستان، روسیه، مقدونیه، کانادا، ژاپن، انگلستان، آلمان و بسیاری از کلکسیونهای دنیا موجود است.
- دکتر توحید ملک‌زاده دیلمقانی- متولد ۱۳۵۲/۱۹۷۳ دارای مدرک دکترای مهندسی ژ‍ئوفیزیک، نویسنده و محقق تاریخ و فرهنگ آذربایجان، استاد دانشگاه، نویسنده کتابهای: «تاریخ ده هزار ساله سلماس و غرب آذربایجان»، «آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق»، «زلزله بزرگ و مخرب سال ۱۳۰۹ سلماس»، «سلماس در سیر تاریخ و فرهنگ آذربایجان»، «آذربایجان در اوایل دوره پهلوی». تحقیقات و پژوهای علمی و تاریخی استاد ملک‌زاده روشنگر حلقه‌های بهم پیوسته تاریخ آذربایجان و همچنین تاریخ زرین سلماس می‌باشد.
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای سلماس دارد. |
منابع[ویرایش]
- ↑ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامه ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران)، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ انجمن پژوهشی ایرانشهر» آرشیو» سلماس: پیش‌گام جنبش مشروطیت ایران
- ↑ انجمن پژوهشی ایرانشهر» آرشیو» سلماس: پیش‌گام جنبش مشروطیت ایران
- ↑ پیش شماره شهرهای استان آذربایجان غربی
- ↑ صنایع دستی سلماس
- ↑ Bosworth, C.E. , “Salmas”, Encyclopaedia of Islam, New E.d. vol 8:998:999. می‌گوید: Salmas seems to have been conquered by Arab troops from Diyar Rabija [q.v.], since al-Baladhur states that the taxation of Salmas had long been transmitted to Mawsil. In the 4th/10th century it came within the principality of the western branch of the Daylam! Musafirids [q.v.] under Marzuban b. Muhammad b. Musafir. In 332/943-4 Marzuban fought off a Hamdanid raid on Salmas, and in 344/955-6 the Kurdish adventurer Daysam attacked it. Al-Istakhri and Ibn Hawkal describe Salmas as a small town of Adharbaydjan, with a strong wall, in a fertile region. Al-Mukaddasi describes it as a Kurdish town (these Kurds would be from the Hadhbani tribe) and considered it as being administratively part of Armenia. In 456/1064 the inhabitants of Salmas joined the Saldjuk sultan Alp Arslan's expedition against the Byzantines, Armenians and Georgians.
- ↑ تایخ سلماس صفحهٔ ۶۱۱
- ↑ تایرخ سلماس صفحهٔ ۲۸
- ↑ ملک‌زاده دیلمقانی, توحید (۱۳۸۴). تاریخ ده‌هزارساله سلماس و غرب آذربایجان (in فارسی). تبریز: ائلدار. pp. ۱–۶۱۱.
- ↑ آثار تاریخی ثبت شده در سلماس
|
|||||||||||||||||||||||||||||
