سد سیوند

سیوند
اطلاعات کلی
نام رسمی:	سیوند
کشور:	ایران
رودخانه:	سیوند
محل:	۵۰ کیلومتری شهر باستانی پارسه (تخت جمشید) و حدود ۱۰ کیلومتری پاسارگاد در شهرستان پاسارگاد
نوع سد:
ارتفاع از پی:
اطلاعات مخزن
حجم مخزن:
پانویس‌ها

سد سیوند سدی است که در شهرستان پاسارگاد، در ۵۰ کیلومتری شهر باستانی پارسه (تخت جمشید) و حدود ۱۰ کیلومتری پاسارگاد بر روی رودخانهٔ سیوند ساخته شده‌است.

رودخانهٔ پلوار بین این دو محوطهٔ باستانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو (تخت جمشید و پاسارگاد) در کنار آرامگاه کوروش و در دل تنگه بلاغی جریان داد. طرح ساخت سد سیوند در سال ۱۳۶۷ تهیه شد، هر چند که گفته می‌شود این طرح متعلق به رژیم پیشین ایران است. مطالعات اولیه احداث این سد برای نخستین بار در سال ۱۳۴۹ توسط شرکت مهندسین جاستین و کورتنی انجام شد. پس از آن و با گذشت ۱۸ سال شرکت مهندسین مشاور سکو بازنگری و تکمیل این مطالعات را به انجام رساند. عملیات اجرایی تونل‌های انحراف توسط شرکت سابیر در سال ۱۳۷۱ آغاز گردید و پس از سه سال به اتمام رسید. با پایان عملیات اجرایی تونلهای انحراف، عملیات اجرائی بدنه سد توسط شرکت پارس گرما آغاز شد.

سدی خاکی با هستهٔ رسی و ۵۷ متر ارتفاع با تاجی به طول ۶۰۰ متر که برآورد می‌شود دریاچهٔ پشت آن ۲۵۵ میلیون مترمکعب گنجایش و ۱۱ کیلومتر مربع مساحت (در شرایط معمولی) داشته باشد. با آبگیری سد سیوند، تنگه بلاغی و محوطهٔ باستانی اش به زیر آب خواهد رفت. مسوؤلان هدف از ساخت این سد را کنترل سیلاب‌های رودخانهٔ پلوار و آب رسانی به ۹ هزار هکتار از زمین‌های فرودست سد در دست توابع ارسنجان ذکر کرده‌اند. بخش عمدهٔ این سد در یک سال اخیر (هم‌زمان با اوج‌گیری اعتراض‌های مردمی به ساخت آن) و بنا به گفتهٔ مسوؤلان وزارت نیرو با صرف ۶۰ تا ۸۰ میلیارد تومان ساخته شده‌است. اکنون ۱۴ سال از آغاز ساخت سد سیوند (که باید ۳ ساله ساخته می‌شد) می‌گذرد، که با افتتاح آن در فروردین سال جاری(۱۳۸۶) توسط شخص رئیس جمهوری(محمود احمدی نژاد) رسماً آب گیری شد.

لازم به ذکر است هزینهٔ ساخت سد سیوند به چند برابر مبلغ پیش بینی شده در زمان ساخت آن رسید.

مخالفان آبگیری

زمزمهٔ اعتراض‌ها به آبگیری سد سیوند حدوداً از ۳ سال و نیم پیش و پیش از آبگیری به‌وسیلهٔ انتشار پیام‌های کوتاه و مطالب مختلفی در اینترنت آغاز شد. معترضان به آب گیری سد سیوند معتقد بودند که آبگیری این سد پیامدهای ناگواری را برای میراث فرهنگی و طبیعت منطقهٔ دشت پاسارگاد و تنگه بلاغی به همراه خواهد داشت، به همین دلیل خواستار آن شدند که پیش از آب گیری این سد، عواقب آن توسط کارشناسان برجسته و مستقل مورد ارزیابی قرار گیرد و چنانچه لازم است در آبگیری این سد تجدید نظر به عمل آید.

مخالفان آبگیری سد سیوند معتقد بودند پس از آبگیری این سد آسیبهای گوناگونی از جمله موارد زیر به وقوع خواهد پیوست:

• آثار باستانی منطقهٔ تنگه بلاغی (تنها بخش سالم از راه شاهی، روستاهای باستانی، کاخ داریوش هخامنشی، کارگاه‌های ذوب فلزات و تولید نوشیدنی، گورستان اشکانی و نقاطی که هنوز کاوش نشده‌اند) به زیر آب خواهند رفت.
• به دلیل سست و آبرفتی بودن خاک منطقه پس از بالا آمدن آب‌های زیر زمینی بر اثر آبگیری سد، آثار باستانی دشت پاسارگاد (از جمله کاخ بارعام، کاخ دروازه، کاخ اختصاصی، گور کمبوجیه، تل تخت و بویژه آرامگاه کوروش که نزدیک‌ترین اثر به سد است) تخریب خواهند شد.
• آثار باستانی پاسارگاد از جنس آهک و جذب کنندهٔ رطوبت هستند. پس تغییر آب و هوای منطقه و بالا رفتن میزان رطوبت هوا که به دلیل آب گیری سد رخ خواهد داد، سبب نابودی بناهای سنگی فرسودهٔ پاسارگاد و بویژه آرامگاه کوروش خواهد شد.
• گذرگاه تاریخی عشایر (دست کم در حال حاضر ۴ ایل هنوز از آن استفاده می‌کنند) و مراتع و محل اتراق آن‌ها در تنگه بلاغی به طور کامل به زیر آب خواهد رفت و به روند زندگی مردم این منطقه آسیب شدیدی وارد خواهد شد.
• بنابر نظریهٔ کارشناسی مژگان میرمحمدی (متخصص زمین ریخت‌شناسی) پس از آبگیری سد، احتمال وقوع زلزله در این منطقه بوجود می‌آید که موجب نابودی آثار باستانی خواهد شد.
• آسیب‌های زیست محیطی ناشی از سد باعث می‌شود پوشش بکر و نادر تنگه بلاغی از بین برود. همچنین بر اساس نظریه کارشناسی دکتر پیمان یوسفی آذری (مدیر کل دفتر جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور) پس از آبگیری سد، حداقل ۸۰۰۰ اصله درخت ۵۰۰ ساله و هزاران هکتار زمین مرغوب کشاورزی در پشت سد نابود خواهند شد. این درختان به دلیل خشک بودن خاک منطقه پس از آبگیری دیگر قابل احیا نیستند.
• همچنین بدلیل آبرفتی بودن خاک تنگه بلاغی و دیواره‌های حوزهٔ آبریز سد، مجریان ساخت سد نمی‌توانند بیش از ۱۰ تا ۱۵ متر از آن را آبگیری کنند. این مقدار، اصطلاحاً آب مرده محسوب شده و قابل بهره‌برداری نیست.

معترضان به آبگیری سد سیوند در طول این مدت بسیار تلاش کرده‌اند تا صدای خود را به گوش مسوؤلان و مردم برسانند، از جمله کارهایی که در طول این مدت در راستای رسیدن به این هدف انجام شده‌است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برگزاری تجمعات مختلف در مقابل ساختمان‌های میراث فرهنگی، مجلس، وزارت نیرو، استانداری ها و ...(مانند تجمع‌های ۱۸ بهمن در مقبل وزارت نیرو و میراث فرهنگی، ۲۵ بهمن در مقابل مجلس، ۲۲ فروردین و ۱ اردیبهشت در برابر سازمان میراث فرهنگی تهران)
• جمع‌آوری امضاء برای تومارهای اعتراضی و پخش بروشورها و تراکت‌هایی در راستای آگاه‌سازی مردم
• ایجاد سایت‌ها و وبلاگ‌های مختلف، آگاه‌سازی و اطلاع رسانی از طریق رسانه‌ها
• ارسال نامه به مراجع و مسوؤلان ذی‌ربط بطور گسترده
• طرح شکایت علیه آقایان پرویز فتاح (وزیر نیرو) و اسفندیار رحیم‌مشایی (رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی) به دلیل ساخت و صدور مجوز آب گیری سد سیوند.
• مخالفان در ادامهٔ روند پیشگیری از آب گیری سد سیوند شکایتی را طرح و تسلیم مراجع قضایی نموده‌اند.

پس از طی مراحل قضایی، اکنون پرونده در شعبهٔ ۹ بازپرسی ویژهٔ کارکنان دولت در حال سپری کردن روند قانونی خود می‌باشد. وکیل سرشناس محمد علی دادخواه پس از پیروزی در پروندهٔ جهان نما، چهارباغ و... ، وکالت شاکیان در این پرونده را پذیرفت. وکلای دیگر پرونده، شیرین عبادی برندهٔ جایزهٔ صلح نوبل، هاجر صباغیان و محمد رضا عظیمی می‌باشند. هم اکنون وکلا و شاکیان در تلاش برای صدور دستور موقت توقف آبگیری تا صدور نهایی می‌باشند. تا کنون نزیک به ۴۰۰۰ شهروند ایرانی به وکلای این پرونده جهت پی گیری شکایت، وکالت داده‌اند.

موافقان آبگیری

مسوؤلان میراث فرهنگی و وزارت نیرو معتقدند (می‌گویند) خطری پاسارگاد را تهدید نمی‌کند و کاوش‌های آثار باستانی تنگه بلاغی (نجات آثار باستانی تنگهٔ بلاغی) به پایان رسیده‌است. همچنین بعضی کشاورزان منطقهٔ ارسنجان نیز تجمعی برای حمایت از آبگیری سد سیوند برگزار نموده‌اند.

پی آمدهای آبگیری و احتمال تعطیلی سد

پس از آبگیری سد تمامی پیش بینی‌های زیست محیطی رنگ واقعیت گرفت، دریاچه بختگان خشک شد و تمامی گونه‌هایی که در آن زندگی می‌کردند از بین رفتند. همچنین تبدیل شدن آن به نمکزار وضعیت کشاورزی در منطقه را بسیار مشکل نمود.

در همین حال پیش بینی خطر در مورد آثار باستانی و همچنین فواید سد برای منطقه همگی غلط از آب در آمد. به دلیل وجود راه‌هایی که آب را از زیر سد عبور می‌دهند، پس از گذشت سه بهار آب بسیار اندکی در دریاچه پشت سد جمع شده‌است. به دلیل بی بهره بودن این سد هم اکنون زمزمه‌های جدی تعطیل آن به گوش می‌رسد.

منابع

• http://www.hamshahri.net/News/?id=5508 روزنامهٔ همشهری در تاریخ ۱۳۸۵/۰۷/۰۸
• ماه نو (نشریهٔ انجمن اسلامی دانشجویان ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۸ اسفند ۱۳۸۵)
• http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2007/02/070213_oh_sivand.shtml BBC Persian1
• http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2007/03/070310_fb_so_sivand.shtml BBC Persian2

پیوند به بیرون

• پایگاه اطلاع رسانی یادمان‌های باستانی