هارونی

هارونی محمود صالح چهارلنگ
کل جمعیت
(محاسبه نشده) سردسیر:کمیتک وفریدن، وگرمسیر:سردشت
نواحی با بیشترین جمعیت
زبان‌های رایج
لری بختیاری
ادیان و مذاهب
شیعه

'هارونی نام تیره‌ای ازطایفه محمود صالح چهارلنگ 'بختیاری است که براساس تقسیم‌بندی کتاب سرگذشت ایل چهارلنگ دارای هشت شعبه می‌باشد (که درنظامات رده‌بندی و تبارشناسی تش خوانده می‌شود).

تش‌ها

• ایسیاری: (عیسی یاری)
• کَلّا
• دینوی
• سیمی شمال
• عالی
• رکونی
• ملاوند
• سیصده

تاریخ و سابقه

هارونی درزمره نه طایفه کهن ایل بختیاری است که برای نخستین بار درتالیفات قرن هفتم درخصوص وقایع نیمه دوم قرن پنجم هجری ازآن به عنوان یکی ازطوایف بیست وشش گانه مهاجرازجبل السماق شام به سرزمین لربزرگ دردوران فرمانروایی هزاراسب که سلسه هزاراسپیان یا اتابکان لرستان به اومنسوب است واردشدند وازاین سبب اتابک به قوت وشوکت رسیدحمدالله ابن ابوبکرمستوفی دراین باره گویدکه: «هزاراسف که مهین و بهین همه بود، قائم مقام پدر شد و عدل و داد ورزید. در عهد او ملک لرستان رشک بهشت گشت و بدین سبب اقوام بسیار از جبل السماق شام بدو پیوستند: چون گروه عقیلی از نسل علی بن ابی طالب و گروه هاشمی از نسل هاشم بن عبد مناف و دیگر طوایف متفرق چون: آسترکی، مماکویه مختاری، جوانکی، بیدانیان، زاهدیان، علائی، کوتوند بتوند، بوازکی، شوند، راکی، جاکی، هارونی، کوی، لیراوی، ممویی، یحفومی، کمانکشی، مماسنی، ارملکی، توانی، کسدانی، مدیحه، اکورد، کولارد و دیگر قبائل که انساب ایشان معلوم نیست. چون این جماعت به هزاراسف و برادران پیوستند، ایشان را قوت وشوکت زیاد شد. بقایای شولان را بزخم شمشیر از آن ولایت بیرون کردند و یکبار بر آن دیار مستولی شدند. پس دیار شولستان نیز مسخر کردند و شولان منهزم بفارس رفتند.»

ازجمله این طوایف امروزه به غیرازهارونی ازقبایلی نظیر آسترکی وجانکیوبندانی وگتوند و بتوند و راکی نیز نام نشانی باقی‌مانده است که درزمره ایل بختیاری شمارده می‌شوند. واین طوایف باوجوداشتن قدمت تاریخی نهصد وپنجاه ساله امروزه بعضاَ ازمنظر طبقه‌بندی قبییله درزمره طوایفی که قدمت وسبه تاریخی آنها ازسیصد سال تجاوزنمکند میباشندوازجمله جانکی که تابع کیان ارثی است یاراکی که تابع بابادی است وهارونی نیز ازآن جمله است چه پیشینه بزرگ طایفه محموصالح از اواسط عصر صفویه فراترنمی رود.

مناطقی درسرزمین بختیاری به نام این دسته ازقبایل کهن وجود داردازجمله ناحیه گتوندوبتوند وعقیلی بالاخره هارونی وباوجودآنکه نامهای تاریخی این نواحی ازتعلق اولیه آنها به طوایفی که اسامی مزبور خاص ایشان بوداست خبرمیدهد، ساکننان این مناطق امروزه ازقبایل دیگری مباشند ومنطقه دیرینه‌ای که درچهارمحال به نام هارونی (شهرکرد) شناخته می‌شود امروز اقامت گا هی مختلط از طوایف چهار وهفت لنگ و بعضاَ ترک زبان وچهارمحالی است.

مراکزاستقرار

امروزه اقامتگاهای قبیله هارونی باسایرطوایف محمود صالحمشترک است یعنی گرمسیرآن گتوند وحوالی شوشتر وسردشت دزفول است وسردسیرآن کمیتک وفریدن می‌باشد اما دربرخی بلاد استقرارعشیرتی وقبیلوی طایفه مذکورازتمرکزبیشتری برخورداراست که درسردسیر عبارتند از میدانک، کمیتک (دهستان) جمالی، قلعه شاهرخ، بردِ شاه وجوی آباد ودرگرمسیر مقر عمده ایشان دردامنه کوه سالند به ویژه حوزه بخش چنبره ازسردشت دزفول است. واگرچه پراکندگی جمعیتی این قبیله درسردسیر بختیاری غالب است مغ ذلک گروه مستقردرگرمسیر نظام اجتماعی کهن وانسجام عشیره‌ای سنتی رابا اصالت بیشتری حفظ نموده وازعارضه اختلاط فرهنگی واجتماعی با اهالی چهارمحال واصفهان تأثیرات آن نیزمصون مانده‌اند.

خاستگاه و منشأ طایفه

طبق نظریه خرادآذر: باتوجه به اینکههارون یک نام عبرانی (به معنای کوه نشین) میباشدبه ازجمله محتملات غالب آن است که وجه تسمیه این طایفه برحسب اصل غالب انتساب قبایل به نیاکان که عناوینشان به علت انتساب شجره‌ای به اجداد اعلا مبتنی برنسب رسی مشترک اعضا ی قبیله به فردی حقیقی واحدی بسته است وجه مقدم تعیین کننده هویت جدمشترک مواریث به عنوان سرمنشأ تبار است چندان که درسایرقبایل عرب وایرانی خاورنزدیک شایع است:مطابق این بنیادبه نظرمیرسدعلت تسمیه این قبیله انتساب به شخصی بااسم فوق‌الذکر است که باتوجه به خاستگاه این قبیله که جبل السماق شام می‌بوده و این ناحیه نیز اساساَ ازدیرباز اقاتگاه کردهای غربی درشمال سوریهبوده (وازهمین رو امروزه جبل الاکرادخوانده می‌شود)، مشارٌ‌الیه محتملاَ کرد تباربوده است وازآنجاکه برای مبدل شدن اولاد ونوادگان یک سردودمان به یک عشیره می‌باید بیش ازهفت تاهشت دوده تولید وانشعاب نسل صورت گیردبه تقریب ازفاصله نیمه قرن پنجم تا میانه قرون دوم وسوم بعدازهجرت طول دارازای زمانی (این طایفه باجداعلای آن) متصوراست و با توجه به رواج نام هارون در میان مسلمانان به صده‌های نخست اسلامی (نظیر پنجمین خلیفه عباسی هارون الرشید )تعلق زمانی شخص نامبرده به پس از پیدایش اسلام درمناطق کردنشین غربی منطقی منماید.

ملاآدینه و عالی سلطان

اززمره نامداران این طایفه ملا آدینه کَلّامستوفی جماعت بختیاری درسپاه نادرشاه افشارپسرخواجه الله یارهارونی ونواده آقااسماعیل دهدار است که جداعلای میرزایان تیره کلّاً می‌باشدواحفاد او جملگی مسلک سنتی ملایی را به وجه موروثی تادوره معاصرحفظ کرده بودندوعبارت ملا دربختیاری به کلانتران دارای دانش قرائت وکتابت گفته می‌شود. منشی مخصوص نادرشاه محمدکاظم مروی ازسیره واومیگوید که چون نادرشاه ازتسخیزقندهاربه علت استحکامات دفاعی شهرومقاومت غلیجاییان عاجزماند ملا آدینه به نمایندگی ازجماعت بختیاری به حضورشاه رفت: «ازجماعت بختیاری، ملا آدینه نام مستوفی که نویسنده جماعت مذکوره بود، آن نیز با جمعی ازطایفه بختیاری داوطلب گشته، و استدعای آن امر خطیر نمود. امیر گیتی ستان، از تعهد ملا آدینه تعجب زیاد نموده، فرمود که: «تو مردی ملایی، نویسنده می‌باشی. چنین امر خطیر پیشنهاد خاطر نمودن، سر و جان درمعرض تلف [نهادن] است، و تو را به جنگ و جدال کاری نباشد!» ملا آدینه مذکور گفت: «کار جهانیان به ملا و نویسنده برپاست. انشاءالله تعالی دلاوری مرا ملاحظه خواهی فرمود.» چون صاحبقران دوران [آن] مرد مردانه را مصمم قتال دید به رخصت آن مرد فرمان داد... صاحبقران دوران [ایشان را به کوه قیطول فرستاد] بعد از فرستادن نامداران فرزند ارجمند خود نصرالله میرزا را مناب خود گردانید... [و بعد تخصیص علامت نمودکه] به مجرد استماع تیر و تفنگ، باید جمع نامداران و دلاوران چون شیر و پلنگ از کمین گاه بیرون آمده، و نردبانها را بر دوش گرفته، به هیئت اجتماعی یورش به قلعه آورده، به نیروی اقبال ابدمآل به تصرف اولیای دولت دیر بنیاد درآورند... اول کسی که از بختیاریان نردبان را بدان برج نصب نمود، و قدم مردانگی بدان نهاد ملا آدینه مستوفی بختیاری بود، که چون شیر خشم آلود، به یک دست تیغ برهنه، و به یک دست دیگر سپر فراخ دامن بر سر کشیده، چون شاهین گرسنه خود را بر بالای بروج گرفت...»

به دنبال فتح قلعه قندهارمروی درادامه ازتشویق وواعطای صله پادشاه وواکنش ملاآدینه نقل می‌کند: «..[سرانجام ] قندهار به تصرف درآمد، و امیر گیتی ستان غنیمت آنها را بر جماعت داوطلب بخشیده مزاحمت به احوال احدی نرسانید؛ و بعد از تسخیر آن قلعه حسب الزمان قضا جریان، به احضار طایفه داوطلب فرمان داد در ورود آن جماعت اموال و غنایم بسیار و خزاین بیشمار که از اهل آن حصار اندوخته نموده بودند، در حضور صاحبقران حاضر بود. به هر یک از آن نامداران از اقشمه و نقد علی‌حده انعام می‌فرمود، که در آن محل کیسه‌ای زر که بسیار بزرگ و به وزن سنگین بود، سر آن را مسدود نموده بودند و به انعام ملا آدینه شفقت فرمود آن مرد هنرپیشه سجدات صاحبقرانی را به عمل آورد، کیسه را بر دوش خود کشید، به مکان خود نقل نمود. چون سرکیسه را گشود، همگی آن زر سرخ بود؛ و به عدد دوهزار اشرفی دو مثقال و نیمی سکه شاه جهان بود. ملا آدینه را از گشودن و دیدن آن زر سرخ حیرت دست داده، مجدداً به حضور اقدس آمده، چگونگی آن وجه را به پایة سریر عرش نظیر عرض کرد. صاحبقران فرمود که: هرگاه آن کیسه تمام جواهر قیمتی است، ما به تو ارزانی داشته‌ایم؛ و مضاعف آن کیسه‌ای دیگر زر سفید که پنجاه تومان بود، عطا فرمود؛ و هر یک از نامداران و دلاوران رابه نوازشات شاهانه مفتختر و سرافراز گردانید.»

رجل نامبرداردیگراین طایفه عالی سلطان هارونی ازتش ایسیاری ازسران سپاه علیمردان خان چهارلنگ است که پس مرگ نادرشاه حاکم مطلق العنان مرکزوغرب ایران گردیدوازجمله صاحب مجمل التواریخ بعد النادریه دربارهٔ اوگوید:علی مردانخان پس ازجنگ گلپایگان باکریم خان زند عالی سلطان هارونی وبرادرش بالی سلطان رادررأس هیأیتی ازسران (عمدتأچهارلنگ) بختیاری برا ی تحکیم صلح وایجادوحدت میان بختیاری وزندیه به سوی خان زندفرستاد که بااستقبال گرم کریم خان مواجه شدند کریم خان به آنها خلعت اعطا کردومقدمات حمله مشترک طرفین ائتلاف به اصفهان فراهم گردید.وی پسرقائدمنصورایسیاری ونوه قائد برزوچهارلنگ است وعبارت قائد (به گویش بختیاری کایذ) پیش از رواج عام لغت خان درعصرصفویه وجه خطاب سرا ن طوایف بختیاری بود.

منابع

• علم آرای نادری محمدکاظم مروی تصحیح مدرس رضوی
• سرگذشت ایل چهارلنگ مهرزادقنبری سرداراکبری «خرادآذر»
• تاریخ گزیده حمدالله مستوفی تصحیح عبدالحسین نوایی
• مجمل التواریخ بعد نادریه محمدامین گلستانه
• تاریخ بختیاری سرداراسعدولسان السلطنه سپهر