زبان زرگری (آبیک)

زبان زرگری یا زبان رومانی نام یکی از شاخه‌های زبان هندواروپایی در ایران است که در روستای زرگرواقع در شهرستان آبیک استان قزوین و روستای قشلاق زرگرها واقع در شهریار استان تهران بدان تکلم می‌شود. نصرت الله زرگر از ساکنین روستای قشلاق زرگرها از جمله کسانی می باشد که برای اولین بار اشعاری را به این زبان سرود و اشعار چنیدین شاعر بزرگ ترک زبان را از جمله تیلیم خان و مأذون قشقایی را به زبان زرگری (رومانی) ترجمه نمود و از سال۱۳۷۲ فعالیت خود را در رادیو تهران در برنامه فرهنگ و مردم آغاز کرد. زبان زرگری زبان کاملی است که دارای دستور زبان می باشد. حسن رضایی باغ‌بیدی بررسی زبان‌شناختی جامعی از زبان روستای زرگر زبای رومانی کرده‌است. در منابع آمده که اهالی روستای وسمق شهرستان زرندیه استان مرکزی نیز به زبان زرگری سخن می‌گویند.. در لرستان و شهر خرم اباد طایفه ایی با نام رومیانی وجود دارد .

نمونه

در کتاب یادنامه حکیم تیلیم خان شعری از نصرت‌الله زرگر به زبان زرگرهای ساکن شهریار نقل شده‌است:

دنیلوگی ناپی گاجوسکی مُلی		اگه لِس تاپسا پِردو گودلو اووِل
چیلالو مانوشس پورتِسدار ناناک		اگه توناک پِی شِل لاچو اووِل
چیلالو مانوشا آمال ناآستار		هر گاجوسکی ناآن تودا کریستار
ناجاناجا هر نامورشس دارستار		دووی تِریاندا لسگی بارو گا اووِل
چیلالو مانوشس نوول سیگ آمال		خوخای ماستان سُوِِل ناخا مو پوِرال
کالو دئوس ناچید سیر چیریکناکال		چیریکنیگی گا اِو بودلا چو اووِل
بیدادالوس کِرِه ناکِر هچ کان فال		نانیکِلا دئولِس توتار اووافال
هر تانیس چیلالو آلاو ناپِن مو پورال		مورشوس کورلو افتاتان اووِل
تیلیمِس آلاو هچ کان ناکِرتی خاخای		آوِریس رومناکی نادیک مویاکای
هر نامورشِس ماریستا توناخای		میرو آلاو توکانیستی موک اووِل

نام: زرگری نوع: گویش کد ISO 639-3:2007(استاندارد بین‌المللی کدهای زبان): rmn-zar کد استاندارد: لیست زبانشناسی ریشه: هند- اروپایی زبان زرگری تنها زبانی است که در روستای زرگر، ویژگی اصلی زبان هندو- آریایی خود را حفظ کرده است. زبان این روستا اولین بار توسط گرنوت ویندفور (1970) مورد مطالعه قرار گرفت. نتیجهٔ تحقیق او این بود که این زبان نوعی از زبان رومانی اروپایی است و این زبان با گویش مردم درهٔ ماریزا در جنوب بلغارستان که توسط کولوکسی (1889) ثبت شده، شباهت زیادی دارد. ویندفور بیان می کند که ریشهٔ زبان زرگری در واقع به احتمال زیاد از روم (Rum) یا همان روملیا (Rumelia) است. مدتها بعد از ویندفور، سه محقق ایرانی ( تهرانی زاده قوچانی 1991؛ خادم الشریعه سامانی 1992؛ کلباسی 1993) در مورد مطالعهٔ این زبان تلاش کردند؛ اما هر سه در بیشتر موارد به نتیجهٔ مطلوب نرسیدند (باغبیدی 2003). البته این مطالعات نشان می دهد که زبان زرگری علاوه بر روستاهای همجوار زرگر، باقرآباد ترک، زرگری های ساکن آبیک، در قشلاق زرگرها در استان البرز، در شهریار و قوچان نیز تکلم می شود. (رجوع کنید به دجونیدی 1996) نقل قولهای مختلفی در بارهٔ ریشهٔ زبان زرگری وجود دارد ( رجوع کنید به تهرانی زاده قوچانی 1991؛ خادم الشریعه سامانی 1992؛ کلباسی 1993) ولی از نظر رضایی باغبیدی آنچه که بزرگان این روستا اظهار کرده و ویندفوهر( 1970:289) ثبت کرده است، معتبرتر به نظر می رسد. سه برادر طلاکار(زرگر) به نامهای احمد، سیف الله و زبدالملک توسط نادر شاه (1747-1737) از روم (Rum) امپراتوری عثمانی(Ottoman) به ایران آورده شد. به خاطر مهارت هایشان زمین های روستای زرگر کنونی به عنوان چراگاه قشلاقی و خمسه زنجان به عنوان چراگاه ییلاقی به این سه برادر واگذار شد. احمد در زرگر، سیف اله در باقرآباد، زبدالملک در قره قباد سکنی گزیدند. آنها از مالیات و سربازی معاف بوده و تا زمان احمد شاه (1925-1909) بطور رسمی تحت حمایت دولت بودند. آنها در دوران رضا شاه (1941-1925) چراگاه ییلاقی خود را رها کرده و در چراگاه قشلاقی ماندگار شدند ( ترجمه شده از تحقیق رضایی باغبیدی 2003) . توصیف طایفهٔ زرگرها در سفرنامه میرزامحمدحسین حسینی فراهانی به دستور ناصرالدین شاه قاجار در سال 1885 هنگام سفر به قزوین به رشته تحریردرآمده است ( ترجمه شده از تحقیق ). این توصیفات به زبان انگلیسی در تحقیق رضایی باغبیدی به نقل از گلزری 1983 ذکر شده است.

منابع و توضیحات

• حسن رضایی بغدادی: بررسی زبان زرگری. بازدید: دسامبر ۲۰۰۹.