شهرستان گناباد

شهرستان گناباد
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
مرکز	گناباد
نام‌های پیشین	جنابذ، کنابد، گناپا
سال شهرستان شدن	۱۳۱۶
مردم
جمعیت	۸۰٬۷۸۳ نفر
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۹۰۲، ۵ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۱۱۰۵ متر
داده‌های دیگر
فرماندار	محمدعلی نبی پور
پیش‌شماره تلفنی	۰۵۱
شهرها
گناباد، کاخک، بیدخت
تعداد بخش‌ها
مرکزی، کاخک

شهرستان گُناباد جنوبی‌ترین شهرستان استان خراسان رضوی ایران است.

مرکز این شهرستان، شهر گناباد است. شهرستان گناباد بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، تا قبل از جدا شدن بخش بجستان، بیش از ۱۱۰٬۰۰۰ نفر جمعیت داشته است. بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰، این شهرستان ۸۰٬۷۸۳ نفر جمعیت دارد و دارای ۲ بخش و ۴ دهستان است.

موقعیت شهرستان گناباد

شهرستان گناباد، جنوبی‌ترین شهرستان استان خراسان رضوی است. این شهرستان در طول شرقی ۴۶–۵۷ تا ۲۷–۵۹ و عرض شمالی ۰۳–۳۴ تا ۵۴–۳۴ قرار دارد.

مساحت این شهرستان تا قبل از جدا شدن بجستان، ۹٬۵۸۴ کیلومتر مربع است اما در حال حاضر ۹۰۲، ۵ کیلومتر مربع است.

شهرستان گناباد به دلیل واقع شدن در مسیر ارتباطی خراسان رضوی با خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان دارای اهمیت خاصی است.

تقسیمات کشوری

در سال ۱۳۱۶ و بر اساس قانون تقسیمات کشوری مجلس شورای ملی، گناباد یکی از ۴۹ شهرستان ایران و یکی از ۷ شهرستان خراسان بزرگ بوده و شهرستان‌های فعلی کاشمر، فردوس، طبس، بردسکن، خلیل‌آباد، بجستان، بشرویه و سرایان بعدها از گناباد جدا شدند.

در حال حاضر، تقسیمات کشوری شهرستان گناباد به صورت زیر می‌باشد:

جمعیت

روند تغییرات توزیع جمعیت در شهرستان گناباد به شکل متقارن بوده به گونه‌ای که روند رشد و کاهش توزیع جمعیت در سکونت گاه‌های شهری و روستایی تقریباً مشابه بوده‌است. طی سالیان متمادی، در سال‌های اخیر برای اولین بار نرخ شهرنشینی در شهرستان گناباد از نرخ روستانشینی آن پیشی گرفته است. در مجموع طی سال‌های مورد بررسی همواره نرخ روستانشینی با کاهش و شهرنشینی با افزایش مواجه بوده‌است.

این شهرستان بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۰، از نظر جمعیت در رتبه ۲۱۷ کشوری و ۱۱ استانی قرار دارد.

نرخ با سوادی این شهرستان ۸۵/۲۷٪ می‌باشد.

هرم جمعیتی شهرستان گناباد در سال ۱۳۹۰

مردان	سن	زنان
۶	۱۱۰–۱۰۰	۴
۱۹	۹۹–۹۵	۱۹
۸۵	۹۴–۹۰	۸۳
۴۵۴	۸۹–۸۵	۳۳۶
۵۰۵	۸۴–۸۰	۴۸۱
۹۸۹	۷۵–۷۹	۱٬۰۲۹
۸۲۵	۷۰–۷۴	۹۶۱
۸۹۵	۶۵–۶۹	۱٬۱۹۲
۸۵۳	۶۰–۶۴	۱٬۱۲۸
۱٬۳۸۱	۵۵–۵۹	۱٬۵۵۴
۱٬۸۵۷	۵۰–۵۴	۱٬۹۳۰
۲٬۰۸۵	۴۵–۴۹	۱٬۹۵۸
۲٬۶۳۱	۴۰–۴۴	۲٬۶۳۴
۲٬۹۹۵	۳۵–۳۹	۲٬۷۷۵
۳٬۲۵۰	۳۰–۳۴	۳٬۳۱۷
۴٬۰۹۹	۲۵–۲۹	۳٬۸۶۹
۴٬۰۳۳	۲۰–۲۴	۳٬۸۹۵
۳٬۴۸۳	۱۵–۱۹	۳٬۳۸۲
۳٬۳۷۲	۱۰–۱۴	۳٬۱۶۴
۳٬۳۶۵	۵–۹	۳٬۱۸۸
۳٬۴۰۹	۰–۴	۳٬۲۸۹

صنعت

از مهم‌ترین صنایع فعال شهرستان گناباد که سهم به سزایی در رشد صنعت و اشتغال جوانان این شهرستان ایفا نموده اند می توان به شرکت فرآورده های دیرگداز ایران(1364)، شرکت صنایع چینی تقدیس(1384) و شرکت تولیدی الیاف سیمرغ(1387) که هر سه در شهرک صنعتی گناباد واقع شده اند اشاره نمود. هم چنین صنایع تبدیلی و غذایی نگین گل شرق در زمینه تولید آرد والسی از سالیان دور جایگاه ویژه ای در صنعت شهرستان داشته است. علاوه بر این ها وجود پتانسیل های بیشمار معدنی به گسترش کارخانجات متعدد سنگ و مصالح ساختمانی در شهرک صنعتی انجامیده و نیز به دلیل تعداد فراوان دامداری ها و مرغداری ها شاهد کارحانجات خوراک دام و طیور و نیز صنایع لبنی و غذایی در شهرستان گناباد می باشیم.

شهرک‌ها و ناحیه‌های صنعتی

• شهرک صنعتی گناباد

از شهرک‌های مصوب سال ۱۳۶۸ هیئت محترم وزیران به مساحت ۹۳ هکتار و در کیلومتر ۵ جاده گناباد - مشهد واقع شده است. در این شهرک تعداد ۶۱ فقره قرارداد در زمینه‌های مختلف کانی غیر فلزی ، شیمیایی ، برق والکترونیک ،غذایی منعقد گردیده است که از این تعداد ۲۵ واحد به بهره برداری رسیده و ۶ واحد در حال ساخت وساز می‌باشد که از مهم‌ترین واحد‌های فعال می‌توان به شرکت فرآورده های دیرگداز ایران، شرکت صنایع چینی تقدیس، شرکت تولیدی الیاف سیمرغ، شرکت طوس خاک، کاشی سنگ امید، مروارید وش و... نام برد.

امکانات شهرک: داشتن سند تفکیکی برای تمام قطعات ،۲ حلقه چاه، اجرای شبکه آب شرب و اجرای شبکه داخلی آب شرب شهرک، کابل ۲۰۰ زوج تلفن، آنتن(BTS)، فضای سبز مناسب، ساختمان اداری، اجرای شبکه ۲۰۰ کیلو ولت و روشنایی معابر و بلوار اصلی شهرک، آسفالت معابر اصلی وفرعی شهرک، شبکه گاز داخلی شهرک

• ناحیه صنعتی کوثر

در کیلومتر ۹ جاده گناباد - روشناوند و به مساحت ۱۶۴ هکتار واقع شده که در حال حاضر ۱۵ واحد کوره آجر پزی در آن مشغول به فعالیت بوده واز نواحی صنعتی روستایی جهاد کشاورزی می‌باشد که در خرداد ماه ۱۳۸۴ به شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی منتقل گردیده است وطرح توسعه آن به مساحت ۱۲۴ هکتار نیز طراحی شده است.

• ناحیه صنعتی کاخک

در کیلومتر ۱۵ جاده گناباد به کاخک به مساحت ۹۵ هکتار واقع شده واز سال ۱۳۸۶ عملیات اجرایی آن آغاز ودر فاز اول ۵۰ هکتار آن در بلوک‌های مختلف و بیشتر با گرایش صنایع غذایی راه اندازی گردیده است.

زبان، فرهنگ، آداب و رسوم

زبان

مردم شهرستان گناباد به زبان فارسی و با لهجه جنوب خراسانی که نزدیک به فارسی دری می‌باشد صحبت می‌کنند.

فرهنگ

سرود ملی شهرستان گناباد توسط ذبیح‌الله صابری (شاعر گنابادی) سروده شد.

حمل و نقل و ارتباطات

شهرستان گناباد در مسیر کریدور شمال به جنوب (جاده سنتو) واقع شده است. همچنین این شهرستان در مسیر پیشنهادی راه آهن در حال احداث مشهد به زاهدان واقع شده است. فرودگاه گناباد نیز در حال راه‌اندازی است.

مشاهیر شهرستان گناباد

• ملا مظفر گنابادی
• ابومنصور ریابی
• حاج ملا سلطان محمد گنابادی
• بهلول گنابادی، از رهبران قیام گوهرشاد
• محمدکاخکی شاعر عصر شاهرخ تیموری
• محمدابراهیم کرباسی کاخکی از علمای بر جسته عصر صفوی
• محمدابن محمودابن محمد ناسخ کاخکی
• محمد پروین گنابادی
• پروفسور پاکدامن
• خواجه اختیار منشی گنابادی
• محمد حسن بیچاره بیدختی گنابادی
• محمدعلی سردار نوقابی (مشروطه‌خواه و یاغی دولت قاجار که توسط خان طبس و فئودال‌ها سرکوب شد. حکم قتل او توسط دولت محمدعلی شاه قاجار صادر و لغو آن حکم توسط دولت مشروطه دو روز پس از مرگش در قلعه گیسور به گناباد رسید)
• آخوند ملا زین العابدین روشناوندی ,(اواخر دوران قاجار)
• آیت الله شیخ علی روشناوندی (معروف به گنابادی)

آثار باستانی شهرستان گناباد

۱۳۱ اثر از آثار تاریخی شهرستان گناباد در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و ۸۰ اثر دیگر نیز برای ثبت شناسایی شده است. از مهم‌ترین این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قنات قصبه بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین قنات جهان مربوط به ۲۷۰۰ سال پیش و تنها اثر ثبت شدهٔ خراسان بزرگ در سازمان جهانی یونسکو
• آرامگاه امامزاده سلطان محمد عابد در کاخک گناباد
• مزار سلطانی بیدخت مدفن چند نفر از بزرگان سلسلهٔ نعمت اللهی.

مقبره امام زاده سلطان محمد عابد

• قلعه زیبد
• ارگ فرود
• درب صوفه که در شاهنامهٔ فردوسی از آن یاد شده مقبرهٔ پیران ویسه‌است.
• آرامگاه جغتای از خوانین مغول وپسران چنگیز خان در روستای گیسورمعروف به جغتین
• یخدان کوثر بیدخت
• مدرسه ی نجومیه
• موزه ی مردم شناسی گناباد
• موزه ی آب گناباد
• خانه شریعت
• خانه خانیکی
• مسجد جامع قدیم گناباد
• قلعه ی دختر شوراب
• بناهای تاریخی عمرانی
• آسیاب‌های آبی کاخک
• موزهٔ تاریخی باستان شناسی گناباد
• قلعهٔ دفاعی کاخک
• چنارهای باستانی کاخک
• مسجدجامع علیا کاخک
• مسجد جامع بازار کاخک
• چنار بزرگ وکهنسال روستای روچی
• منطقهٔ تفریحی وآسیاب‌های آبی قدیمی روستای روچی
• موزهٔ زعفران

نقشهٔ تقسیمات سیاسی شهرستان گناباد

• سرو کهن نوقاب
• غار طبیعی روستای سنو
• آب انبار جواهری واقع در روستای قوژد

دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه

در شهرستان گناباد مراکز آموزش عالی زیر وجود دارد:

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد گناباد
• دانشگاه علوم پزشکی گناباد
• دانشگاه صنایع و معادن
• دانشگاه پیام نور مرکز گناباد
• دانشکده سماء گناباد
• دانشکده فنی مهندسی گناباد
• دانشگاه پارس رضوی گناباد
• مرکز آموزش علمی کاربردی بهزیستی بیدخت
• مجتمع آموزش عالی گناباد
• مرکز آموزش علمی کاربردی شهرداری کاخک
• دانشگاه پیام نور واحد کاخک
• آموزشکده فنی پسران و دختران گناباد
• مدرسه علمیه ی امام رضا گناباد
• مدرسه علمیه ی حسنیه ی کاخک
• مدرسه علمیه ی امام محمد باقر بیدخت
• مدرسه علمیه ی خواهران گناباد

هتل‌ها و اماکن اقامتی

هتل پاسارگاد گناباد و مهمان سرای جهانگردی بیدخت، از جمله اماکن اقامتی شهرستان گناباد هستند.

جستارهای وابسته

• قنات قصبه
• کاریز
• زیبد
• کاخک
• سنو
• بیدخت
• کلات
• ریاب
• رهن
• زعفران
• خانیک (گناباد)
• زعفران
• روچی

منابع

• تابنده، حاج سلطان‌حسین. تاریخ و جغرافی گناباد. انتشارات حقیقت، چاپ دوم، ۱۳۷۹ خورشیدی
• مجتبوی، سیدحسین. جغرافیای تاریخی گناباد. انتشارات مرندیز، ۱۳۷۴ خورشیدی
• نصراللهی، محمود. بر کران زندگی (گزیده‌ای از آداب رسوم باورها و مثل‌های دیار گناباد). انتشارات مرندیز، ۱۳۸۶ خورشیدی
• هجرتی، محمدحسن. جغرافیا توسعه روستایی بررسی منطقه گناباد. انتشارات ابا، ۱۳۷۹ خورشیدی
• هجرتی، محمدحسن. گناباد از فرود تا فردا. انتشارات گناباد، ۱۳۸۶ خورشیدی

• پورابراهیم، حسین. جغرافیای گناباد. انتشارات مرندیز، ۱۳۷۱ خورشیدی
• زمانی، عباس. گناباد پیر تاریخ. انتشارات مرندیز، ۱۳۷۳ خورشیدی
• لباف خانیکی، رجبعلی. گناباد خاستگاه حماسه‌های پنهان. انتشارات مراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۳ خورشیدی
• اسدی پور، محمد. سیمای طبیعت گناباد. انتشارات آوای کلک، ۱۳۸۷ خورشیدی
• زمانی، عباس. سه اثر تاریخی زیبد. مجله بررسی‌های تاریخی، شماره ۴۱، مهر و آبان ۱۳۵۱ (۲۴ صفحه - از ۴۳ تا ۶۶)[۱]
• کاریز قصبه گناباد [۲]