خوراسگان

خوراسگان
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	اصفهان
بخش	بخش مرکزی
نام(های) قدیمی	جی
مردم
جمعیت	۹۷٬۱۶۷ نفر در سال ۱۳۹۰
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۲۵
اطلاعات شهری
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۱
تابلوی خوش‌آمد به شهر
خوراسگان روی نقشه ایران ۳۲.۶۵۳۹° شمالی ۵۱.۷۹۲۵° شرقی / 32.6539; 51.7925

خوراسگان یکی ازمناطق شهر اصفهان است. این منطقه در بخش مرکزی شهرستان اصفهان قرار دارد. قبلاً این منطقه زیر نظر شهرداری مجزا و خودمختار خوراسگان بوده است؛ ولی این منطقه در تاریخ یکم اردیبهشت سال هزار و سیصد و نود و دو به شهر اصفهان پیوست.

از محله‌های این منطقه می‌توان به «محلهٔ سفلی»، «محلهٔ مسجد علی»، «محلهٔ ارداجی»، «محله ستار»، «محلهٔ پزوه»، «خیادان»، «کنگاز»، «ابهر»، «بوزان»، «سمسور»، «ارغوانیه» «نارون»، «قصر» و از روستاهای اطراف آن می‌توان به «گیان»، «اندوان»، «گورت»، «خاتون آباد»، «راران»، و «دهنو»، «جی شیر»، «قلعه برتیان»، «سنجوانمره»، «هیستان»، «قلعه نوخاتون آباد» اشاره کرد.

تاریخچه

خوراسگان، سرزمین خورشید قرن‌ها پیش از این، در عصر پیشدادیان، در جلگه شمالی زاینده رود. جائی که از پس دیواره شرقی کوه‌هایش خطه خشک کویر مرکزی آغاز می‌شود، سرزمینی بود آباد و مسکون که «گابایاگی» می‌نامیدند و در بعضی از متون کهن از آن با عنوان «رشورجی» نام برده‌اند.

بطلمیوس، جغرافیدان یونانی از آن به «اصبدانه» یاد کرده است و بعدها و به عصر هخامنشیان «اسپادانا» نامیده شد و آن جائی بود که سپاه ملوک ایران باستان، در آن جمع می‌شدند و از آنجا به اطراف ایران گسیل داده می‌شدند. گویند اسپادانا از کلمه «اسپاه» است و آن به معنی «سپاه» آمده و «ان» آن برای نسبت بوده است.

این کلمه بعدها در تداول کلام عامه، تبدیل شد به کلمه «اسپاهان» و در نهایت به «اصفاهان» و «سپاهان» و «اصفهان» تغییر یافت.

و اصبدانه خود مرکب بود از دو شهر بزرگ و آباد و همجوار و هر دو بر ساحل شمالی زاینده رود. یکی «شهرستان» و دیگری «جی»؛ و هم از آن عهد کهن در حاشیه شرقی جی، قصبه‌ای بود آباد که «خور – اسکان» اش می‌نامیدند؛ که بعدها ساده‌تر شده «خوراسگان» گفته شد و چون بر سر راه اصفهان به خاوران و یزد و کرمان واقع شده بود، «دروازه شرقی» و همچنین «دروازه خور» اش نامیدند.

چگونگی شهر شدن خوراسگان

این منطقه تا قبل از سال ۱۳۴۳ به صورت چند روستا بوده‌است که از به هم پیوستن هفت روستای ابهر (ابر)، ارداجی، بوزان، پزوه، سلطان آباد، ناروند، خیادان و کنگاز ایجاد گردیده‌است. قدمت این شهر به پیش از دوره سلجوقیان یعنی دست کم ۱۰۰۰ سال پیش می‌رسد.

ریشه کلمه خوراسگان

واژه خوراسگان از نظر لغوی به صورت‌های گوناگونی درآمده‌است مانند: خراسجان، خراستجان، خوراسکان. محتمل است خوراسگان از دو کلمه خور + اسکان تشکیل شده باشد که خور به معنای خورشید و اسکان به معنای محل سکونت و تابش خورشید است. همچنین ممکن است خوراسگان ترکیبی باشد از خور + اسه + گان که خور در فارسی کهن به معنایِ خورشید، اسه در فارسی کهن به معنای محور و گان پسوند مکان است که در نام بسیاری از شهرهای دیرینِ ایرانی بمانندِ آذربایگان، زنگان، ارسنگان و... آمده است. این ریشه‌شناسی به حقیقت نزدیکتر است چرا که اسکان واژه‌ای عربی است که احتمال ترکیب آن با واژه کهن خور ضعیف است.

اقتصاد

فعالیت‌های اقتصادی اصلی مردم بازرگانی، کشاورزی، صنعتی و خدماتی می‌باشد. تعداد واحدهای صنفی این شهر به ۴۰۰۰ واحد می‌رسد.

کشاورزی و دامداری

بیشتر از یک سوم جمعیت این منطقه به کشاورزی و دامداری مشغول است. به علت محدودیت زمین‌های کشاورزی و محدودیت آب و خاک و تراکم جمعیت، جمعیت فعال این شهر برای اشتغال به شهر اصفهان و روستاهای بخش مرکزی براآن شمالی و قهاب و مناطق دیگر می‌روند. به دلیل خشکسالی و بی آبی بسیاری از این کشاورزان بیکار شده‌اند.

صنعت

مهم‌ترین صنعت این شهر خاتم کاری است که رتبه اول جهان را به خود اختصاص داده. عده‌ای از زنان منطقه در منازل به شغل قالی بافی اشتغال دارند همچنین واحدهای صنعتی بزرگی مانند کارخانه قند و بیش از ۵۰۰ واحد تولیدی و صنعتی دیگر در محدوده خوراسگان دایر می‌باشد.

چهره‌های سرشناس

• مرتضی مقتدایی رئیس شورای عالی حوزه‌های علمیه و عضو مجلس خبرگان رهبری
• عباس مقتدایی نماینده مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیته پیگیری مسائل و مشکلات زاینده رود
• رسول جعفریان رئیس سابق کتابخانه مجلس شورای اسلامی

امکانات خدماتی و پزشکی

در سطح خوراسگان پنج عدد درمانگاه شبانه‌روزی وجود دارد. همچنین شهر دارای یک پایگاه آتش‌نشانی است.

محله‌ها و روستاهای حومه منطقه

این منطقه دارای ۲۴ محله و بیش از ۱۵ روستا و چندین شهرک می‌باشد؛ که بزرگتری محله آن سفلی (محله زیر) است. محله‌های این شهر عبارتند از:سفلی، علیا، پزوه، ارغوانیه، درب سیبه، سلمان، ابهر (ابر)، ناروند، خانقاه، خیادان، مسجد علی، سلطان آباد، ستار، اباذر، بوزان، لفزوان (لبزون)، علی ابن موسی الرضا، همدانیان، کنگاز، ارداجی، بانو مهدی، قصراست. روستاهای مهم آن روستای کلمخاران، هفتشویه، جی شیر، گورت، قلعه نو، خاتون آباد، راران، دهنو، سمنجوانمره، بهاران (پارون)، گیان، بریتیانچی، اندوان، هیستان، سمسور، جلمرز، مورنان، یحیی آباد و... است. همچنین مهمترین شهرک‌های شهر عبارتند از شهرک فاضل، شهرک بانک ملی و شهرک معلم.

مراکز آموزشی

• دانشگاه آزاد واحد خوراسگان
• دانشگاه پیام نور خوراسگان
• حوزه علمیه امام جعفر صادق (مخصوص آقایان)
• حوزه علمیه فاطمه زهرا (مخصوص بانوان)

بناهای مذهبی

• امامزاده ابوالعباس خوراسگان
• امامزاده بابا علمدار
• امامزاده اسحاق
• امامزاده کلثوم
• امامزاده باقر (خیادان)

بناهای تاریخی

حمام نقاشی

این حمام باقدمت بیش از ۶۰۰ سال در محله علیا واقع شده است، و یکی از زیباترین جاذبه‌های این شهر محسوب می‌گردد.

عمارت خان

مجموعه ساختمانی است متشکل از چند باب خانه و یک باغ و ملحقاتی چون انبار و اسطبل و کارگاه قالیبافی که این مجموعه حدود ۱۵۰ سال پیش طراحی و به مرور زمان ساخته شده است. مهمترین بنای این مجموعه اُرسی گل است با رسم و نقاشی‌های روغنی و گچ بری و درب‌های نفیس.

اُرسی نقش اتاقی است با ۵ درب روبرو و سقف مسطح و نقش و نگارهای بسیار زیبا و منظم با آبرنگ. اُرسی دورو که دارای نقاشیهای طرح فرنگی و گل و بوته و منظره که متأسفانه سقف آن خراب و قسمتهای مهم آن نابود شده و حوض مرمر یکپارچه‌ای در شاه نشین آن قرار دارد که سالم باقی‌مانده است. پنج دری آینه کاری که با تزئینات و نقاشی‌های رنگ و روغن و آبرنگ و تصاویری از سازندگان بنا چون محمد کریم خان و محمدعلی خان باقی است.

منار راران

یکی از آثارشناخته شده کشور به شماره ۲۳۳ آثار تاریخی و میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده که در محله راران قرار دارد. در کتیبه این منار ذکری از تاریخ ساخت آن نشده، لکن بنا به نظریه آقای اسمیت باستانشناس قرن بیستم تاریخ بنای این منار بین سال‌های ۵۷۵ تا ۶۸۸ هجری قمری گفته شده است. ارتفاع این منار ۳۰/۴۰ متر است و قاعده آن به شکل مربع در ابتدا۳ متر می‌باشد. درون این منار پلکانی وجود دارد که از دو متری منار تا گلوگاه ادامه دارد و بر محور دست چپ بالا می‌رود. پائین منار با آجر معمولی بدون نقش ساخته شده است. قسمت میانی بدنه منار با نقوش لوزی و خطوط معقلی با آجر برجسته کار شده و قسمت بالای منار با آجرهای شطرنجی و اشکال لوزی بنا گردیده که قسمت تاج و کنگره منار آسیب دیده و احتمال خراب شدن دارد که متأسفانه هنوز اقدامی در جلوگیری از خرابی به عمل نیامده است.

برج‌های کبوتر بهاران (پارون) و کنگاز

این دو برج در ابتدا و انتهای محور گردشگری- فرهنگی قنات‌های پارون و کنگاز می‌باشد که در طرح به عنوان دو مرکز فرهنگی در نظر گرفته شده است. نمای بیرونی برج پارون مرمت گردیده ولی فضای داخلی آن و همچنین برج کنگاز نیاز مبرم به مرمت دارند.

مسجد جامع هفت شویه

این مسجد در حدود پانزده کیلومتری شمال شرقی اصفهان قرار دارد. آنچه از بنای این مسجد باقی‌مانده قسمتی از گچ بری محراب و چند ستون نیمه مخروبه باقیست، بنا به تحقیق دکتر هنرفر بنای این مسجد در زمان سلجوقیان در قرن پنجم یا ششم هجری می‌باشد و تزئینات گچ بری‌های آن به قرن ششم هجری شباهت دارد. اساس این مسجد از خشت خام بوده ولی نماسازی بعضی از قسمتهای آن به وسیله آجر انجام گرفته شده است.

برج‌های کبوتر گورت

این رشته برج با تعداد ۲۱ برج کبوتر از نمونه‌های منحصربه‌فرد برج‌های کبوتر رشته‌ای می‌باشد که به علت قرارگیری در دشت باز مناظر بدیع و قابل توجهی جهت افزایش پتانسیل‌های گردشگری به وجود آورده که به علت عدم توجه به مرمت بناهای مذکور به طور روزافزون سرعت فرسایش آن‌ها فزونی می‌یابد.

قنات بهاران (پارون) و گورت

این قنات در اصل انتهائی‌ترین قسمت مسیر آب گذری بوده است که معروف به چشمه باقرخان می‌باشد و آب سرازیر شده از سمت غرب اصفهان را به سمت زمین‌های حیدرآباد واقع در شمال خوراسگان هدایت می‌کرده است. از دیگر کارکردهای این قنات می‌توان ایفای نقش مسیل در زمان بارندگی‌های شدید را نام برد. شهرداری سابق با هدف افزایش جاذبه‌های گردشگری و جهانگردی اقدام به تهیه طرحی جهت این مسیر قنات در حد فاصل دو برج کبوتر پارون و کنگاز نموده است که در این طرح عملکردهائی از قبیل نمایشگاه، رستوران، چایخانه سنتی و دیگر عملکردهائی که لازمه یک محور گردشگری می‌باشد لحاظ گردیده است.

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
• رسالهٔ جغرافیایی خوراسگان
• خورشید جی