جلال‌الدین همایی

جلال‌الدین همایی
زادروز	۱۳ دی ۱۲۷۸ اصفهان, ایران
درگذشت	۲۹ تیر ۱۳۵۹ تهران , ایران
آرامگاه	اصفهان - تخت فولاد (تکیه لسان‌الارض)
ملیت	ایران
پیشه	نویسنده، شاعر، ریاضی‌دان نگاه کنید به

جلال‌الدین همایی (۱۳ دی ۱۲۷۸ شمسی در اصفهان - ۲۹ تیر ۱۳۵۹ در تهران) نویسنده، ادیب، شاعر، ریاضی‌دان و مورّخ معاصر است. همایی قرآن را از حفظ داشت و در شعر تخلصش «سنا» بود.او با جفر،اسطرلاب و نجوم نیز آشنا بود.

زندگی

دوران کودکی و تحصیلات مقدماتی

همایی در خانواده‌ای اهل ادب در اصفهان و محله قدیمی پاقلعه (از محلات جنوب شرقی قدیم اصفهان) متولد شد. پدر جلال‌الدین همایی، میرزاابوالقاسم محمدنصیر فرزند همای شیرازی بود. نخستین معلمان همایی پدر و مادرش بودند. وی مقدمات فارسی و عربی را نزد پدر و عموی خود آموخت. بنا به گفته خود همایی در شرح حالی از خود وی نحوه صحیح خواندن آیات قرآن و ابیات حافظ و سعدی را از مادر و پدر خود در دوران کودکی فراگرفته است.

دوران جوانی

وی به مدرسه حقایق در محله مشیر یخچال و سپس به مدرسه قدسیه در محله درب امام اصفهان راه می‌یابد و مقدمات ریاضیات و علوم صرف و نحو عربی را یاد می‌گیرد. سپس به اقامتی بیست ساله در نیم‌ور (نیم‌آورد) در جهت طلبگی در حضور افرادی چون آقا شیخ علی یزدی، آقا سیدمحمدکاظم کرونی اصفهانی و آقا سیدمهدی درچه‌ای، دست می‌زند و به فقیهی صاحب اجازه بدل می‌شود. گفتنی است که در این دورهٔ بیست‌ساله، علاوه بر افزایش سطح علمی، به واسطه سختی‌ها و مشقاتی که در اثر زندگی همراه با تنگدستی برایش پیش می‌آید، او به فردی مهذّب و ساده‌زیست و متواضع بدل می‌شود. در سال‌های بعد، همین دوره است که به کمک او می‌آید و به مدت ۱۲ سال به تدریس درس فقه در دوره‌های لیسانس و فوق لیسانس دانشکده حقوق دانشگاه تهران می‌پردازد. و نیز اثرات همین دوره است که بعدها منجر به تالیف «غزالی نامه» در شرح و توصیف احوال امام محمد غزالی از زبان همایی می‌شود.

دوران تدریس و ورود به فرهنگ

در اواسط دوران تحصیل به جهت نیاز مالی و به جهت علاقه درونی همایی روی به تدریس می‌آورد و تا سال ۱۳۰۸ مرتضی اردکانی و جعفر آل‌ابراهیم ده‌کردی را تربیت می‌کند. سپس به دعوت ضیاءالدین جناب در پی تاسیس مدرسه متوسطه اصفهان، به تدریس دروس فقه و فلسفه و عربی در مقطع دوم دبیرستان می‌پردازد و شاگردانی چون تقی فاطمی (استاد نامدار ریاضی)، محمد نصیری (رئیس سابق دانشکده حقوق)، کمال الدین جناب (استاد فیزیک) و حسین عریضی (رئیس سابق دبیرستان ادب اصفهان) را پرورش می‌دهد.

چندی بعد همایی به برای تدریس فلسفه و ادبیات به تبریز می‌رود و همزمان کتاب تاریخ ادبیات خود را می‌نویسد.

در سال ۱۳۱۰ به تهران منتقل شد و به تدریس در دبیرستان‌های دارالفنون و شرف پرداخت. در این دوره شاگردانی چون ذبیح‌الله صفا، حسین خطیبی و علی‌اکبر شهابی را می‌پروراند. در سال ۱۳۱۹ به تدریس در کلاس ششم ادبی که زیر نظر دانش‌سرای عالی آن وقت بوده و مختص شاگردان اوّل و دوم دانش‌سرای مقدماتی کل کشور می‌شده، منصوب می‌شود و پس آنگاه راهی دانشگاه تهران می‌گردد و ۱۲ سال به تدریس درس فقه در دانشکده حقوق می‌پردازد و سپس به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل و به تدریس صنایع ادبی در هر سه دورهٔ لیسانس، فوق‌لیسانس و دکتری مشغول می‌شود. در سال ۱۳۴۵ درخواست بازنشستگی می‌کند و با وجود موافقت با آن کار تدریس در دانشگاه همچنان ادامه می‌یابد. از جمله شاگردان برجسته‌ای که در محضر استاد همایی پرورش یافته‌اند می‌توان به: محمدرضا شفیعی کدکنی، محمد معین، محمد خوانساری و جمال رضایی اشاره کرد.

آثار

• مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تصوف اسلامی تالیف عزّالدین محمود کاشانی (تصحیح و تعلیقات) ۱۳۲۵
• تاریخ ادبیات ایران ۱۳۴۶
• تفسیر مثنوی مولوی ۱۳۴۹
• فنون بلاغت و صناعت ادبی ۵۴
• مولوی‌نامه ۱۳۵۴
• اسرار و آثار واقعه کربلا ۱۳۵۷
• دیوان عثمان مختاری (تصحیح) با حواشی بسیار مفید
• مختاری‌نامه (مقدمه مفصل دیوان عثمان مختاری که بصورت جداگانه منتشر شده است)
• التفهیم لاوائل صناعه التنجیم ابوریحان بیرونی (تصحیح)
• تصوف در اسلام نگارش ۱۳۱۴ و چاپ ۱۳۶۲
• تاریخ علوم اسلامی ۱۳۶۴، تقریرات ۱۳۴۸
• دیوان سنا ۱۳۶۴
• غزالی‌نامه (شرح حال مفصل امام محمد غزالی)
• فنون بلاغت و صناعات ادبی
• تاریخ اصفهان، درهفت مجلد بزرگ، شامل تاریخ و جغرافیا و رجال و ابنیه و عمارات و مقابر و زبان و عادات و رسوم اصفهان از قدیمی‌ترین ایام تاریخی تا عهد حاضر
• ابوریحان‌نامه، کتابی مفصل در شرح حال ابوریحان بیرونی و عقاید و افکار و آراء وی

منابع

• شرح حال استاد جلال الدین همایی بقلم خود ایشان، نشریه ادبیات و زبانها، مجلّهٔ وحید، تیر ۱۳۴۴ - شمارهٔ ۱۹ لینک
• همای ادب، گذری بر حیات پربار استاد دانشمند مرحوم جلال الدین همایی، نویسنده: محمدحسین ریاحی، نشریه علوم اجتماعی، فرهنگ اصفهان، تابستان ۱۳۷۵ - شماره ۴ لینک
• همایی‌نامه، به اهتمام دکتر مهدی محقق، مقالهٔ دکتر محمد خوانساری، با عنوان زندگی‌نامه استاد جلال‌الدین همایی، انتشارات انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی (شمارهٔ ۳)، تهران، زمستان ۱۳۵۵