بهرام بیضایی
| بهرام بیضایی | |
|---|---|
پرتره بهرام بیضایی، کارِ فخرالدین فخرالدینی
|
|
| زادروز | ۵ دی ۱۳۱۷ (۷۷ سال) تهران |
| محل زندگی | تهران، اصفهان، استراسبورگ، پالوآلتو |
| ملیت |  ایران |
| پیشه | کارگردان سینما و تئاتر و نمایش‌نامه‌نویس و فیلمنامهنویس |
| سال‌های فعالیت | ۱۳۴۰ - تاکنون |
| تأثیرگذاران | فردوسی، مهدی اخوان ثالث، آکیرا کوروساوا، ویلیام شکسپیر |
| تأثیرپذیرفتگان | واروژ کریم‌مسیحی، حسین کیانی، محمد رحمانیان |
| آثار | رگبار (فیلم ۱۳۵۱) باشو، غریبه کوچک سگ‌کشی |
| همسر | منیراعظم رامین فر (-۱۳۴۴) مژده شمسایی (تاکنون-۱۳۷۱) |
| فرزندان | نیلوفر (۱۳۴۵)، نگار (۱۳۵۱)، نیاسان (۱۳۷۴) |
| والدین | ذکایی بیضایی آرانی نیره موافق |
| خویشاوندان | پرتو بیضایی آرانی، امین‌الله رشیدی |
| جایزه‌ها | نامزد هوگو طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو ۱۹۷۲ برنده جایزه ویژهجشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو ۱۹۷۳ برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم فجر ۲۰۰۱ جایزه یک عمر دستاورد جشنواره بین‌المللی فیلم استانبول ۲۰۰۴ |
| صفحه در وب‌گاه IMDb | |
| صفحه در وب‌گاه سوره | |
بهرام بیضایی (زادهٔ ۵ دی ۱۳۱۷ در تهران) کارگردان سینما و تئاتر، نمایش‌نامه‌نویس، فیلمنامهنویس و پژوهشگر ایرانی است.
بیضایی علاوه بر کارگردانی و نمایشنامهنویسی، در سینما عرصه‌های دیگری چون تدوین، ساخت عنوان بندی و تهیه‌کنندگی را هم تجربه کرده‌است. رگبار، غریبه و مه، کلاغ، چریکه تارا، مرگ یزدگرد، باشو غریبه کوچک، شاید وقتی دیگر، مسافران، سگ‌کشی و وقتی همه خوابیم فیلم‌های بلند سینمایی کارگردانی‌شده توسط او هستند. وی از کارگردان‌های صاحب‌سبک و معتبر سینمای ایران است و برخی از نمایشنامه‌های او به انگلیسی و فرانسوی و آلمانی درآمده و در اروپا و آمریکای شمالی چاپ و اجرا شده‌اند.
مژده شمسایی چهره‌پرداز و بازیگر، همسر اوست.
محتویات
زندگی‌نامه[ویرایش]
بهرام بیضایی در سال ۱۳۱۷ در آران و بیدگل به دنیا آمد. خانواده‌اش اهل آران و بیدگل بوده‌اند. پدر وی (ذکایی بیضایی آرانی) تعزیه‌خوان بوده‌است و عمو (ادیب بیضایی آرانی) و پدربزرگش (ابن روح آرانی)[۱] دست‌اندرکار تعزیه و تنظیم متن برای تعزیه بوده‌اند.[۲] در سال‌های آخر دبیرستان دو نمایشنامه با زبان تاریخی نوشت. او تحصیلات دانشگاهیش را در رشتهٔ ادبیات ناتمام گذاشت و در سال ۱۳۳۸ به استخدام ادارهٔ کل ثبت اسناد و املاک دماوند درآمد. در سال ۱۳۴۱ به اداره هنرهای دراماتیک که بعدها به اداره برنامه‌های تئاتر تغییر نام داد منتقل شد. در این سال پژوهش‌های نمایش در ایران را در مجله موسیقی چاپ کرد. در سال ۱۳۴۴ با منیراعظم رامین فر ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه فرزند به نام‌های نیلوفر متولد ۱۳۴۵، ارژنگ متولد ۱۳۴۶ (فوت شده در صد روزگی) و نگار متولد ۱۳۵۱ می‌باشد. او یکی از پایه‌گذاران و اعضای اصلی کانون نویسندگان ایران در سال ۱۳۴۷ بود که درسال ۱۳۵۷ از آن کانون کناره‌گیری کرد. در سال ۱۳۴۸ به عنوان استاد مدعو با دانشگاه تهران همکاری کرد. در سال ۱۳۵۲ از ادارهٔ برنامه‌های تئاتر به دانشگاه تهران به عنوان استادیار تمام وقت نمایش دانشکده هنرهای زیبا و مدیریت رشتهٔ هنرهای نمایشی انتقال یافت. در سال ۱۳۶۰ پس از بیست سال کار دولتی از دانشگاه تهران اخراج شد.[۳] در سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۶ خانواده‌اش از ایران مهاجرت کردند. در سال ۱۳۶۵ پدرش استاد نعمت‌الله (ذکایی) بیضایی مرحوم شد. او در سال ۱۳۷۱ با مژده شمسایی ازدواج کرد. فرزند آخرش نیاسان در سال ۱۳۷۴ متولد شد. در سال ۱۳۷۵ به دعوت پارلمان بین‌المللی نویسندگان در استراسبورگ اقامت نمود. در سال ۱۳۷۶ به ایران بازگشت و کار بر روی نمایش بانو آئویی نوشتهٔ میشیما یوکیو را پس از هجده سال دوری از صحنه آغاز کرد. مادرش نیره موافق در سال ۱۳۸۰ بدرود حیات گفت.[نیازمند منبع] وی هم‌اکنون در ایالات متحده اقامت دارد و در دانشگاه استنفورد مشغول تدریس و تحقیق است. در سال ۲۰۱۲ جایزه میراث فرهنگ دانشگاه استنفورد به او اهدا شد و در سال ۲۰۱۳ نیز دانشگاه هاروارد جایزهٔ سینا را به بیضایی اهدا کرد.[۴] وی، چنان‌که خود گفته است، در سال‌های پس از انقلاب فرهنگی اجازهٔ تدریس در دانشگاه‌های ایران را ندارد.[۵]
فعالیت در سینما[ویرایش]
فعالیت سینمایی را با فیلم‌برداری یک فیلم هشت میلیمتری چهار دقیقه‌ای سیاه و سفید در سال ۱۳۴۱ آغاز کرد. پس از ساخت فیلم کوتاه عمو سبیلو در سال ۱۳۴۹، اولین فیلم بلندش رگبار را در سال ۱۳۵۰ ساخت. چریکه تارا و مرگ یزدگرد فیلم‌هایی که او در سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۶۰ ساخت تا کنون در محاق توقیف می‌باشند. او در سال‌های پیش و پس از انقلاب برای ساختن فیلم‌های خود با مشکلات و سنگ‌اندازی‌های بسیاری روبه‌رو بوده‌است. او تا کنون ۹ فیلم بلند و ۴ فیلم کوتاه ساخته‌است. پس از نمایش عمومی فیلم سگ‌کشی (۱۳۸۰) که با استقبال گستردهٔ منتقدان و مردم روبه‌رو شد، وقتی همه خوابیم را در سال ۱۳۸۷ روی پرده برد.
فعالیت در نمایش[ویرایش]
بهرام بیضایی یکی از معدود هنرمندان ایرانی است که هم در صحنهٔ نمایش کارنامه‌ای درخشان دارد و هم در سینما. در عین حال او همیشه به پژوهش در زمینهٔ نمایش هم علاقه داشته و در سال‌های دههٔ ۱۳۴۰ کتاب‌هایی را دربارهٔ نمایش در چین، ژاپن و ایران منتشر کرده که هنوز هم منبع درسی دانشجویان رشته نمایش به شمار می‌رود. بهرام بیضایی نوشتن نقد، پژوهش و مطالب پراکنده دربارهٔ نمایش و سینما در نشریات علم و زندگی، هنر و سینما، گاهنامه آرش، مجله موسیقی، کیهان ماه، ماهنامه ستاره سینما، کتاب چراغ و... را در سال ۱۳۳۸ آغاز کرد.
او از سال ۱۳۴۰ به صورت جدی به نوشتن نمایشنامه پرداخت و در سال ۱۳۴۵ اولین نمایش خود را کارگردانی کرد. او به همراه اکبر رادی و غلامحسین ساعدی پایه‌گذاران موج نوی نمایشنامهنویسی ایران می‌باشند. اجراهای صحنه‌ای او اغلب از نمایش‌های پربیننده بوده‌اند. بیضایی در سال ۱۳۵۸ نمایش مرگ یزدگرد را به روی صحنه برد. او بعد از هجده سال محروم شدن از صحنه در ۱۳۷۶ دو نمایشنامهٔ «کارنامه بندار بیدخش» نوشتهٔ خودش و «بانو آئویی» را به طور هم‌زمان در سالن چهارسو و سالن قشقایی واقع در تئاتر شهر به روی صحنه برد. «شب هزارو یکم» را نیز در سال ۱۳۸۲ در سالن چهارسو اجرا کرد. در تابستان سال ۱۳۸۴ نمایش «مجلس شبیه در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین» را که نمایشنامهٔ آن با نیم‌نگاهی به قتل‌های زنجیره‌ای نوشته شده بود، در سالن اصلی تئاتر شهر به روی صحنه برد که باز هم با استقبال گرم تماشاگران روبرو شد اما پس از مدتی کوتاه و پس از ۲۴ اجرا به دلیلی نامعلوم اجرای آن متوقف گردید. نمایش بعدی او در ایران «افرا؛ یا روز می‌گذرد» در زمستان ۱۳۸۶ در تالار وحدت تهران به صحنه رفت و با موفقیت و استقبال کم‌نظیر تماشاگران مواجه شد. دیگر نمایش او، سایه‌بازی «جانا و بلادور» است که در تیرماه ۱۳۹۱، در استنفورد آمریکا به صحنه رفته‌است. آخرین نمایش اجرا شده توسط بیضایی تا زمان حاضر، ارداویراف‌نامه است که در سال ۲۰۱۵، در آمریکا و با گروه بازیگران ایرانی به روی صحنه رفت.
نمایشنامهنویسی[ویرایش]
در سال‌هایی که بیضایی از صحنه به دور ماند و مجال فیلمسازی را نداشت، به نوشتن نمایشنامه و فیلمنامه و پژوهش مشغول بود که برخی از آنان توسط انتشارات روشنگران و مطالعات زنان منتشر شده‌اند. برخی نمایشنامه‌های مهم وی عبارتند از مرگ یزدگرد، فتحنامه‌ی کلات و سهراب کشی. نوشته‌های وی از جهت زبان آنها مورد توجه است، چرا که در برخوانی‌های «آرش»، «اژدهاک»، «مرگ یزدگرد»، «سهراب کشی» و «کارنامه بندار بیدخش»، هیچ واژهٔ عربی به کار نبرده است.
ستایش از رگبار[ویرایش]
رگبار، ساخته بهرام بیضایی توسط بنیاد جهانی سینما متعلق به مارتین اسکورسیزی و با سرمایه انستیتوی فیلم دوحه مرمت شده است. مارتین اسکورسیزی دربارهٔ این مرمت که توسط بنیادی که او پایه‌گذاری کرد انجام شده، می‌گوید: «من خیلی مفتخرم که بنیاد جهانی سینما اولین فیلم بلند کارگردانش بهرام بیضایی را مرمت کرده است. حال و هوای فیلم من را می‌برد به بهترین لحظات فیلم‌های نئورالیستی ایتالیایی و داستان، زیبایی یک افسانه کهن را دارد و در آن می‌توانید ریشه‌های بیضایی در ادبیات، تئاتر و شعر را کاملاً حس کنید. بیضایی حالا در کالیفرنیا زندگی می‌کند و دردناک است که فکر کنیم این فیلم فوق‌العاده که زمانی در ایران محبوبیتی داشته در آستانه نابودی بود.»[۶]
زن در سینما[ویرایش]
بیضایی پیشرو نگاه نوینی به زن از جمله در سینما بوده و نگرش او به زن در سینما موضوع پژوهش‌های بسیاری بوده است. از نخستین کتاب‌ها در این باره سیمای زن در آثار بهرام بیضایی کارِ شهلا لاهیجی بوده است.[۷][۸]
فیلم‌شناسی[ویرایش]
| سال | نام فیلم | کارگردان | تدوینگر | فیلمنامهنویس | جوایز |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱۳۸۷ | وقتی همه خوابیم |  |
|
|
برنده سیمرغ بلورین بهترین تدوین جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۷ نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۷ |
| ۱۳۸۵ | قالی سخنگو (فیلم کوتاه) | |
|
||
| ۱۳۸۱ | زمانه | حمیدرضا صلاحمند | |
||
| ۱۳۷۷ | گفتگو با باد (فیلم کوتاه) | |
|
|
|
| ۱۳۸۰ | سگ کشی | |
|
|
سرمایه‌گذار و طراح عنوان بندی برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۰ نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۰ نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۰ جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم سیدنی ۲۰۰۲ نامزد تندیس زرین بهترین فیلمنامه جشن خانه سینما ۱۳۷۹ برنده تندیس زرین بهترین کارگردانی جشن خانه سینما ۱۳۸۰ نامزد تندیس زرین بهترین فیلم جشن خانه سینما ۱۳۸۰ |
| ۱۳۷۶ | نقشی بر آب (فیلم کوتاه) | حمیدرضا صلاحمند | |
||
| ۱۳۷۵ | فصل پنجم | رفیع پیتز | |
||
| ۱۳۷۴ | بازی‌های پنهان | کریم هاتفی‌نیا | |
||
| ۱۳۷۴ | برج مینو | ابراهیم حاتمی کیا | |
||
| ۱۳۷۳ | روز واقعه | شهرام اسدی | |
نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم فجر ۱۳۷۳ | |
| ۱۳۷۰ | مسافران | |
|
|
تهیه‌کننده نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر ۱۳۷۰ برنده سیمرغ بلورین جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران جشنواره فیلم فجر ۱۳۷۰ نامزد سیمرغ بلورین بهترین تدوین جشنواره فیلم فجر ۱۳۷۰ |
| ۱۳۶۶ | شاید وقتی دیگر | |
|
|
سازنده آنونس نامزد لوح زرین بهترین تدوین جشنواره فیلم فجر ۱۳۶۶ |
| ۱۳۶۴ | باشو غریبه‌ی کوچک | |
|
|
برنده جایزه اول جشنواره فیلم و هنر فرانسه ۱۹۹۱ |
| ۱۳۶۳ | دونده | امیر نادری | |
||
| ۱۳۶۰ | مرگ یزدگرد | |
|
|
تهیه‌کننده |
| ۱۳۶۰ | خط قرمز | مسعود کیمیایی | |
||
| ۱۳۶۰ | بچه‌های جنوب؛ جستجوی دو (فیلم نیمه بلند) | امیر نادری | |
||
| ۱۳۵۹ | سلندر (فیلم کوتاه) | واروژ کریم مسیحی | |
||
| ۱۳۵۷ | چریکه تارا | |
|
|
برنده بهترین بازیگر زن از جشنواره سن سباستین |
| ۱۳۵۵ | کلاغ | |
|
|
|
| ۱۳۵۲ | غریبه و مه | |
|
|
برنده جایزه ویژه جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره ۱۹۷۶ |
| ۱۳۵۱ | سفر (فیلم کوتاه) | |
|
برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه از جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو ۱۹۷۲ | |
| ۱۳۵۰ | رگبار | |
|
برندهٔ مجسمهٔ سپاس بهترین فیلمنامه دورهٔ پنجم جشنوارهٔ سپاس ۱۳۵۱ برنده جایزه بهترین فیلم از نخستین دوره فستیوال فیلم تهران ۱۳۵۱ |
|
| ۱۳۴۹ | عمو سیبیلو (فیلم کوتاه) | |
|
اجراهای تئاتر[ویرایش]
- عروسک‌ها -(۱۳۴۵)
- ضیافت و میراث-(۱۳۴۶)
- سلطان مار-(۱۳۴۸)
- مرگ یزدگرد-(۱۳۵۸)
- کارنامه بنداربیدخش-(۱۳۷۶و۱۳۷۷)
- بانو آئویی-(۱۳۷۶و۱۳۷۷)
- شب هزار و یکم-(۱۳۸۲)
- مجلس شبیه در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین-(۱۳۸۴)
- افرا یا روز می‌گذرد-(۱۳۸۶)
- جانا و بلادور ـ(۱۳۹۱/۲۰۱۲)
کتاب‌شناسی[ویرایش]
جوایز[ویرایش]
- جشنواره‌های فیلم
- برندهٔ مجسمهٔ سپاس بهترین فیلمنامه (رگبار) دورهٔ پنجم جشنوارهٔ سپاس (۱۳۵۱)
- برنده جایزه بهترین فیلم از نخستین دوره فستیوال فیلم تهران (رگبار) (۱۳۵۱)
- برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه از جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو (سفر) (۱۳۵۱)
- برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه از جشنواره فیلم مسکو (سفر) (۱۳۵۱)
- برنده جایزه ویژه جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره (غریبه و مه) ۱۳۵۴
- نامزد لوح زرین بهترین تدوین جشنواره فیلم فجر (شاید وقتی دیگر...) (۱۳۶۶)
- برنده جایزه اول جشنواره فیلم و هنر فرانسه (باشو؛ غریبه کوچک) (۱۳۶۹)
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از جشنواره فیلم فجر (مسافران) (۱۳۷۰)
- برنده سیمرغ بلورین جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران (مسافران) (۱۳۷۰)
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین تدوین (مسافران) (۱۳۷۰)
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه (روز واقعه) (۱۳۷۳)
- برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه (سگ‌کشی) (۱۳۷۹)
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی (سگ‌کشی) (۱۳۷۹)
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلم (سگ‌کشی) (۱۳۷۹)
- برنده سیمرغ بلورین بهترین تدوین (وقتی همه خوابیم) (۱۳۸۷)
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی (وقتی همه خوابیم) (۱۳۸۷)
- خانه سینما و انجمن نویسندگان و منتقدان
- نامزد تندیس زرین بهترین فیلمنامه در جشن خانه سینما (سگ‌کشی) (۱۳۷۹)
- برنده تندیس زرین بهترین کارگردانی جشن خانه سینما (سگ‌کشی) (۱۳۸۰)
- نامزد تندیس زرین بهترین فیلم جشن خانه سینما (سگ‌کشی) (۱۳۸۰)
- نامزد تندیس زرین فیلم منتخب انجمن نویسندگان و منتقدان (سگ‌کشی) (۱۳۸۰)
- نامزد تندیس زرین بهترین تدوین جشن خانه سینما (سگ‌کشی) (۱۳۸۰)
- نامزد تندیس زرین بهترین عنوان‌بندی جشن خانه سینما (سگ‌کشی) (۱۳۸۰)
پانویس[ویرایش]
- ↑ سلمانی آرانی، حبیب‌الله. نگاهی به آران و بیدگل. انجمن اهل قلم آران و بیدگل، ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴-۳۳۰-۱۸۳-۴.
- ↑ «بهرام بیضایی سانسور نمایشش را تکذیب کرد.». فردا، ۲ بهمن ۱۳۸۶.
- ↑ «بهرام بیضایی در جدال با جهل».
- ↑ «بیضایی بعد از تدریس در استنفورد به ایران می‌آید». ۱۳ بهمن ۱۳۸۹.
- ↑ «بهرام بیضایی در دانشگاه تهران؛ از سال ۱۳۶۰ اجازه تدریس ندارم». روزنامه اعتماد، ۲۲ اسفند ۱۳۸۷.
- ↑ تمجید مارتین اسکورسیزی از «رگبار» بیضایی
- ↑ http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/575140
- ↑ http://www.dw.de/عشق-و-سکس-در-سینمای-امروز-ایران/a-17324013
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- وب‌گاه ادب‌کده (پیوند آرشیو)
- بهرام بیضایی در وب‌گاه ایران اکت
- ماه‌نامهٔ هنرهای نمایشی، دورهٔ دوم، شمارهٔ دو، مهر و آبان ۱۳۸۲
- مجله بخارا شماره ۵۷
- فصل نامه تخصصی ادبیات نمایشی سیمیا، دورهٔ دوم، شماره دوم، زمستان ۱۳۸۶
پیوند به بیرون[ویرایش]
- بهرام بیضایی در بانک اطلاعات اینترنتی سینمایی سوره
- فیلم مرگ یزدگرد تکه یکم
- فیلم مرگ یزدگرد تکه دوم
- درباره بیضایی در روزنامه شرق
- به بهانه‌اجرای نمایش «افرا»؛ نگاهی به آثار و فعالیت‌های هنری «بهرام بیضایی»
- دریافت آثار بیضایی از وب‌گاه ادب‌کده (پیوند آرشیو)
- تماشای فیلم کوتاه «سفر» ساخته بهرام بیضایی (سیاه و سفید - ۳۳ دقیقه)
- چرا همه خوابیم؟
- فیلمنامه هدایت، چاپ شده در شماره ۱۳ ماهنامه کارنامه
- شب بهرام بیضایی
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||
|
 |
این یک مقالهٔ خرد پیرامون افراد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
- فارسیزبانان
- افراد زنده
- اهالی تهران
- برندگان سیمرغ بلورین بهترین تدوین
- برندگان سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه
- تدوینگران اهل ایران
- تهیهکنندگان فیلم اهل ایران
- دانشآموختگان دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
- زادگان ۱۳۱۷
- زادگان ۱۹۳۸ (میلادی)
- نویسندگان اهل ایران
- فیلمنامهنویسان اهل ایران
- کارگردانان اهل ایران
- کارگردانان تئاتر اهل ایران
- کارگردانان فیلم اهل ایران
- نمایش‌نامه‌نویسان اهل ایران
