امر به معروف و نهی از منکر
همه یا برخی از منابع فهرستشده در این مقاله، ممکن است معتبر نباشند. (فوریه ۲۰۱۳) |
امر به معروف و نهی از منکر از احکام عملی مسلمانان و به نظر شیعیان از فروع دین اسلام است. امر به معروف یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام آنچه از نظر عقل یا شرع اسلام خوب در نظر گرفته میشود و نهی از منکر یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام ندادن آنچه به از نظر عقل یا شرع اسلام بد در نظر گرفته میشود.[۱] این توصیه گفتاری است و شامل جرح نمیشود.
در احکام دین، به تمام واجبات و مستحبات معروف و به تمام محرمات و مکروهات منکر گفته میشود بنابراین واداشتن افراد جامعه به انجام کارهای واجب و مستحب امر به معروف و بازداشتن آنها از کارهای حرام و مکروه نهی از منکر است.
امر به معروف و نهی از منکر، واجب کفایی است که اگر افرادی - به قدر کفایت - به انجام آن اقدام کنند، از دیگران ساقط میشود؛ و اگر همهٔ افراد آن را ترک کرده باشند، چنانچه شرایط آن موجود باشد، همهٔ آنها ترک واجب کردهاند.[۲]
محتویات
- ۱ شرایط امر به معروف و نهی از منکر[۳]
- ۲ تعریف معروف و منکر[۴]
- ۳ امر به معروف ونهی از منکر خاص و عام[۶]
- ۴ مراتب امر به معروف و نهی از منکر[۷]
- ۵ احکام امر به معروف و نهی از منکر[۸]
- ۶ آداب امر به معروف و نهی از منکر[۹]
- ۷ امر به معروف و نهی از منکر در قرآن
- ۸ امر به معروف و نهی از منکر در سخنان اهل بیت
- ۹ امر به معروف و نهی از منکر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- ۱۰ امر به معروف و نهی از دیدگاه سید روح الله خمینی
- ۱۱ امر به معروف و نهی از دیدگاه مرتضی مطهری
- ۱۲ امر به معروف و نهی از دیدگاه سید علی خامنهای
- ۱۳ نهادهای متولّی امر به معروف و نهی از منکر در حکومت ایران
- ۱۴ پانویس
- ۱۵ منابع
شرایط امر به معروف و نهی از منکر[۳][ویرایش]
اول ـ آن که آمر و ناهی، معروف و منکر را بشناسد و یقین داشته باشد بوجوب معروف و حرمت منکر، و ایمن باشد از اشتباه خودش.
دوم ـ آن که احتمال بدهد که امر و نهی او تأثیر داشته باشد، پس اگر احتمال عقلایی ندهد که امر و نهی او اثر دارد، وجوب آن ساقط میشود.
سوم ـ آن که کسی که واجب را ترک نموده و یا فعل حرام را به جا آورده، اصرار به آن داشته باشد، پس اگر بداند که مرتد شده و بعد مرتکب نمیشود ساقط میشود.
چهارم ـ آن که واجب بودن معروف و حرام بودن منکر در حق فاعل، منجَّز و ثابت باشد و در ترک واجب و فعل حرام عذری نداشته باشد، پس اگر فاعل معتقد باشد به مباح بودن فعل حرامی و یا به جواز ترک واجبی در این صورت امر به معروف و نهی از منکر، ساقط میشود؛ و همینطور است در هر موردی که تارک واجب و فاعل حرام عذر داشته باشد. بلی از راه تنبیه غافل و ارشاد جاهل، تنبیه و ارشاد، لازم است.
پنجم ـ آن که در امر و نهی او مفسده و ضرری نباشد، پس با احتمال عقلایی به ضرر و مفسده، ساقط میشود.
تعریف معروف و منکر[۴][ویرایش]
امر به معروف و نهی از منکر با وجود برخی شرایط واجب میباشد و در صورت نبود آن شرایط تکلیف ساقط میشود و آنها عبارتند از:
- کسی که امر یا نهی میکند، بداند آنچه را که دیگری انجام میدهد حرام است و آنچه را ترک کرده، واجب است، پس هرکس نمیداند این عمل که او انجام میدهد جلوگیری واجب نیست. بنابر فتوای آیت الله خامنهای آمر به معروف و نهی کننده از منکر باید عالم به معروف و منکر باشد و همچنین بداند که فاعل منکر عمدأ و بدون عذر شرعی مرتکب آن میشود.[۵]
- آنکه در امر به معروف یا نهی از منکر مفسدهای وجود نداشته باشد یا ضرری متوجه کسی نشود، مثلاً باعث نشود که آبروی شخص مسلمان ریخته شود یا ضرر مالی یا جانی به کسی برسد.
- احتمال بدهد که امر به معروف یا نهی از منکر اثر کند. پس اگر یقین به عدم اثر آن دارد، واجب نیست. بنابر فتوای آیت الله خامنهای زمانی امر به معروف و نهی از منکر واجب میشود که احتمال تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در مورد آن شخص داده شود، و ضرری برای خود او نداشته باشد، و در این مورد باید تناسب بین ضرر احتمالی واهمیت معروفی که به آن امر مینماید و یا منکری که از آن نهی میکند، ملاحظه نماید، در غیر این صورت، امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نیست.[۵]
- خود شخص آمر به معروف یا ناهی از منکر، آن معروف را ترک نکرده یا فاعل به آن منکر نباشد. مصداق مثل معروف که رطب خورده منع رطب کی کند
امر به معروف ونهی از منکر خاص و عام[۶][ویرایش]
- امر به معروف عام آنست که هر کس از آحاد ملت مرتکب گناهی شود یا یکی از تکالیف واجب را ترک کند که این نیز گناه است بر هر شخص مطلعی واجب است وی را از ارتکاب گناه نهی کند. همهٔ مردم چنین حقی را دارند و میتوانند هر کس را در هر مقامی امر و نهی کنند.
- امر به معروف خاص به این معنی است که باید گروه ویژه یی در همة اجتماعات این وظیفه را عهده دار باشند و آن در مسائلی است که نیاز به علم و آگاهی دارد. این قسم از امر و نهی نسبت به برخی از مسائل مخصوص گروه دانشمندان آگاه و راستین و بی غرض و خیرخواه امت میباشد.
مراتب امر به معروف و نهی از منکر[۷][ویرایش]
برای امر به معروف و نهی از منکر، مراتبی است که اگر با عمل به مرتبه پایینتر، مقصود حاصل شود؛ عمل به مرتبهٔ بعدی جایز نیست و آن مراتب چنین است:
- با معصیت کار طوری عمل شود که بفهمد به سبب انجام آن گناه با او اینگونه عمل میشود مثل اینکه از او روبرگرداند یا با چهره عبوس با او برخورد کند، یا با او رفتوآمد نکند.
- امر و نهی با زبان؛ یعنی به کسی که واجبی را ترک کرده دستور دهد که واجب را به جا آورد و به گناهکار دستور دهد که گناه را ترک کند.
- استفاده از زور، برای جلوگیری از منکر و برپایی واجب؛ یعنی زدن گناهکار (بنابر فتوای آیت الله خامنهای مواردی که امر به معروف و نهی از منکر متوقف بر چیزی بیشتر از امر و نهی زبانی باشد، اگر در سرزمینی باشد که دارای نظام و حکومت اسلامی است و به این فریضه اسلامی اهمیت داده میشود، احتیاج به اذن حاکم و مسئولین ذیربط و پلیس محلی و دادگاههای صالح دارد)[۵]
احکام امر به معروف و نهی از منکر[۸][ویرایش]
- فراگیری شرایط امر به معروف و نهی از منکر و موارد آن واجب است، تا انسان در امر و نهی مرتکب خلاف نشود.
- اگر بداند یا احتمال دهد که امر ونهیاش با تکرار مؤثر است، واجب است تکرار کند.
- اگر بداند یا احتمال دهد، که نهی او در حضور جمع مؤثر است نه تنهایی، اگر انجام دهنده، آن عمل را بطور آشکار انجام میدهد جایز بلکه واجب است او را در جمع نهی کند و اگر چنین نیست بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.
آداب امر به معروف و نهی از منکر[۹][ویرایش]
- مانند طبیبی دلسوز و پدری مهربان باشد.
- قصد خود را خالص کند و تنها برای رضای خدا اقدام کند و عمل خود را از هرگونه برتری جویی پاک گرداند.
- خود را پاک و منزه نداند، چه بسا همان که اکنون از او خطایی سرزده است، دارای صفات پسندیدهای باشد که مورد محبت الهی است، هرچند این عمل او هماکنون ناپسند و مورد غضب الهی باشد.
امر به معروف و نهی از منکر در قرآن[ویرایش]
و لتکن منکم امة یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون؛ و باید از میان شما گروهی مردم را به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وا دارند و از زشتی باز دارند و آنان همان رستگارانند. (سوره آل عمران آیه ۱۰۴)
کنتم خیر امة اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تؤمنون باللَّه
شما بهترین امتی هستید که برای مردم پایدار شدهاید به کار پسندیده فرمان میدهید و از کار ناپسند باز میدارید و به خدا ایمان دارید. (سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۱۰)
والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر
و مردان و زنان با ایمان، دوستان یکدیگرند که به کارهای پسندیده وا میدارند و از کارهای ناپسند باز میدارند. (سوره توبه آیه ۷۱)
امر به معروف و نهی از منکر در سخنان اهل بیت[ویرایش]
- علی بن ابیطالب: پایندگی شریعت به امر به معروف و نهی از منکر و برپاداشتن حدود است.[۱۰]
- علی بن ابیطالب: نفرین خدا بر کسانی که به خوبی فرمان میدهند و خود آن را فرو میگذارند و بر کسانی که از زشتی باز میدارند و خود مرتکب آن میشوند.[۱۱]
- علی بن ابیطالب: کسی که در برابر منکر با دل و دست و زبان خویش اعتراض نکند، او مردهای است در میان زندگان.[۱۲]
امر به معروف و نهی از منکر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران[ویرایش]
در اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به این جهت توجه ویژه و تأکید و تصریح گشته است. «در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر، وظیفهای است همگانی و متفاوت بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت، شرائط و حدود و کیفیت آن را قانون تعیین میکند». (والمومنون بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر).[۱۳] با توجه به اصل هفتم از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، لازم است که نظام اسلامی باید وزارتخانه، سازمان، مرکز وگروهی را با هر نام مناسب تشکیل دهد که وظیفه این گروه، همان اجرای صحیح قانون زندگی ساز امر به معروف و نهی از منکر باشد که خود پشتوانهای محکم برای قدرتمندی نظام و برای حفظ مصالح آحاد مردم و جامعه انسانی اسلامی است. خدای متعال، پس از آن که دستور میفرماید بر این که برادری واتحاد در پرتو توحید را مستحکم سازید و همواره از تفرق و پراکندگی دوری جوئید وبا این که قبلاً متفرق و دشمنان یکدیگر بودید، امروز با نعمت اسلام قدر نعمت اخوت را بدانید[۱۴] میافزاید: (ولتکن منکم آمه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر واولئک هم المفلحون). «و باید از میان شما گروهی و امتی باشند که به خیر و نیکی دعوت نمایند، وامر به معروف و نهی از منکر کنند و اینان همان رستگارانند».[۱۵]
البته این هیچ مجوّز آن نیست که کسانی به بهانه اینکه اطمینانشان سلب شده، قانونشکنی کنند. قانونشکنی جرم است. تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونی برای مقابله با هر چیزی که به نظر انسان منکر میآید – بدون اجازه حکومت – خودش یک جرم است.[۱۶]
امر به معروف و نهی از دیدگاه سید روح الله خمینی[ویرایش]
+
البته این هیچ مجوّز آن نیست که کسانی به بهانه اینکه اطمینانشان سلب شده، قانونشکنی کنند. قانونشکنی جرم است. تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونی برای مقابله با هر چیزی که به نظر انسان منکر میآید – بدون اجازه حکومت – خودش یک جرم است.[۱۶]
− امام خمینی به این وظیفه همگانی که نظارت غیر رسمی محسوب می شود اشاره و می گوید: «امر به معروف و نهي از منكر دو اصلي است در اسلام كه همه چيز را ميخواهد اصلاح كند. يعني با اين دو اصل ميخواهد تمام قشرهاي مسلمين را اصلاح بكند، به همه مأموريت داده، به همه، به تمام افراد زير پرچم مأموريت داده كه بايد وادار كنيد همه را به كارهاي صحيح و جلوگيري كنيد از كارهاي فاسد»[۱۷]
− −
امر به معروف و نهی از دیدگاه مرتضی مطهری[ویرایش]
− − مرتضی مطهری نیز امر به معروف و نهی از منکر را وسیله ای برای پیشبرد اهداف اسلامی ترجمه کرده و می آورد: «... تمام هدف های مثبت اسلامی داخل در معروف و تمام هدف های منفی اسلامی داخل در منکر است، و گرچه در امر به معروف و نهی از منکر تعبیر امر و نهی هست ولی با توجه به قرائنی ...، مقصود از آن تنها امر و نهی لفظی نیست، بلکه مقصود استفاده کردن از هر وسیله مشروع برای پیشبرد هدف های اسلامی است. پس اگر بخواهیم روح امر به معروف و نهی از منکر را با ترجمه و تعبیر فارسی خودمان بیان کنیم باید بگوییم: لزوم استفاده از هر وسیله مشروع برای پیشبرد اهداف اسلامی.» [۱۸]
− − −
امر به معروف و نهی از دیدگاه سید علی خامنهای[ویرایش]
− آیتالله خامنهای در مورد شرایط نهی از منکر تصریح میکند:
−
البته اين هيچ مجوّز آن نيست كه كسانى به بهانه اينكه اطمينانشان سلب شده، قانونشكنى كنند. قانونشكنى جرم است. تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونى براى مقابله با هر چيزى كه به نظر انسان منكر مىآيد - بدون اجازه حكومت - خودش يك جرم است؛ مگر نهى از منكر زبانى، كه بارها گفتيم نهى از منكر زبانى جايز و واجب و وظيفه همه است و در هيچ شرايطى هم ساقط نمىشود؛ اما آنجايى كه نوبت اجرا و عمل برسد، همه بايد طبق قوانين عمل كنند. هيچ چيزى مجوّز اين نيست كه بگويند چون نيروى انتظامى و قوّه قضايّيه عمل نكردند، خودمان وارد ميدان شديم؛ نخير، آن روزى كه لازم باشد مردم براى حادثهاى خودشان وارد عمل شوند، رهبرى صريحاً به آنها خواهد گفت.[۱۹]
نهادهای متولّی امر به معروف و نهی از منکر در حکومت ایران[ویرایش]
امر به معروف و نهی از منکر وظیفه ای عمومی است، ولی علاوه بر این، در جمهوری اسلامی نهادهایی به طور ویژه این فریضه را دنبال می کنند. از جمله مهمترین این نهادها ستاد احياء امر به معروف و نهي از منکر است که طبق آن چه در اساسنامه خود آورده، «احياء فريضه امر به معروف و نهي از منکر در جامعه اسلامي» را هدف خود می داند. این ستاد در سال 1372 به ریاست آیت الله احمد جنتی تشکیل و شروع به کار نمود.
همچنین با هدف اجرای این فریضه و تعالی جامعه، «طرح امر به معروف و نهي از منكر» در سال 1389 در مجلس شورای اسلامی مطرح شد. طبق این طرح «به منظور سياستگذاري در زمينه فريضه امر به معروف و نهي از منكر و گسترش فرهنگ آن در جامعه و ساماندهي امور مربوط به اين فريضه، نظارت بر كليه فعاليتهاي دولتي، غير دولتي و مردمي و هماهنگي بين دستگاهها، شورايي به نام «شوراي سياستگذاري امر به معروف و نهي از منكر» به ریاست نماینده مقام معظم رهبری در شورا تشکیل می شود.»[۲۰]
علاوه بر اینها، طرح تأسیس «سازمان امر به معروف و نهی از منکر» هم اکنون در کارگروه کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی قرار دارد.[۲۱]
پانویس[ویرایش]
- ↑ فقه و زندگی۱۱، امر به معروف و نهی از منکر، آیتالله العظمی یوسف صانعی، صفحهٔ ۱۴
- ↑ همان، صفحهٔ ۱۵
- ↑ همان، صفحه ۲۸۱ و ۲۸۲
- ↑ محمد حسین فلاح زاده. آموزش فقه. چاپ بیست و سوم. قم: انتشارات الهادی، تابستان ۸۴. صفحهٔ ۲۸۱.ISBN 964-400-157-5
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ آیتالله سید علی خامنهای. رساله اجوبة الاستفتائات. چاپ اول. شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۳. صفحهٔ ۲۳۲. ISBN 964-7126-18-2.[۱]
- ↑ مبانی حقوق در اسلام، نشر جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۳، فصل ششم:حقوق ملت و دولت، امر به معروف ونهی از منکر خاص و عام
- ↑ همان، صفحهٔ ۲۸۲
- ↑ محمد حسین فلاحزاده. آموزش فقه، صفحه ۲۸۲ و ۲۸۳ و ۲۸۴
- ↑ همان، صفحهٔ ۲۸۴
- ↑ محمد محمدی ریشهری. منتخب میزان الحکمه. ترجمهٔ حمید رضا شیخی. تلخیص سید حمید حسینی. چاپ دوم. سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۸۴. حدیث شماره ۴۱۹۸. ISBN 964-7489-82-X.
- ↑ همان، حدیث شماره ۴۲۱۴
- ↑ همان، حدیث شماره ۴۲۱۷
- ↑ سوره توبه، آیه ۷۱ «مؤمنان، دوستدار یکدیگرند، اممر به معروف میکنند و نهی از منکر مینمایند».
- ↑ به آیات قبل از آیه ۱۰۴ سوره آل عمران مراجعه شود.
- ↑ آل عمران، ۱۰۴
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ بیانات آیتالله خامنهای در مراسم تنفیذ حکم رئیسجمهوری وقت، ۱۱ مرداد ۱۳۸۰.[۲]
- ↑ صحيفه امام، ج10، ص112
- ↑ حماسه حسینی، شهید مرتضی مطهری، ج1، ص264
- ↑ بیانات آیتالله خامنهای در مراسم تنفیذ حکم رییسجمهوری وقت، ۱۱ مرداد ۱۳۸۰.[۳]
- ↑ ماده 24 و 25 همین طرح
- ↑ حجتالاسلام سیدعلی طاهری سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، خبرگزاری تسنیم، ش خ: ۳۳۰۸۷۳
منابع[ویرایش]
- شیوه صالحان (گفتار امر به معروف در وظیفه حکومت بر تعالی جامعه)، محمد مهدی محب الرحمان، نشریه حریم امام، شماره122، 29 خرداد1393
|