شهرستان ابرکوه
ابرکوه | |
---|---|
اطلاعات کلی | |
کشور | ایران |
استان | یزد |
نامهای پیشین | ابرقو، ابرقویه، برقوه ابرکویه، درکویه |
سال شهرستان شدن | ۱۳۷۳ |
مردم |
|
جمعیت | ۴۶٬۶۶۲ |
مذهب | شیعه |
جغرافیای طبیعی |
|
مساحت | ۵٬۳۸۱ کیلومتر مربع[۱] |
ارتفاع از سطح دریا | ۱٫۵۵۰ متر |
دادههای دیگر |
|
فرماندار | سید نبی رسولی |
پیششماره تلفنی | ۰۳۵ |
وبگاه | ابرکوه |
شهرها | |
مهردشت، ابرکوه |
|
تعداد بخشها | |
بهمن، مرکزی |
شهرستان اَبَرکوه یکی از شهرستانهای استان یزد در مرکز ایران است. شهر ابرکوه مرکز این شهرستان است. ابرکوه در غرب استان یزد در ۳۰ کیلومتری مرز آن با استان فارس و شهر سورمق شهرستان آباده قرار دارد. این شهر قبلاً بخشی از استان فارس بوده است. جمعیت شهرستان ابر کوه در سال ۱۳۹۰، برابر با ۴۶٬۶۶۲ نفر بودهاست که حدود ۷۶ درصد آن باسواد هستند. آمارهای وزارت آموزش و پرورش حاکی از آن است که این شهر در ریشه کنی بی سوادی پیشگام و سرآمد دیگر شهرهای ایران میباشد.[۲]
محتویات
مردم[ویرایش]
زبان[ویرایش]
مردم ابرکوه فارس بوده و به زبان فارسی رایج با لهجه ابرقویی سخن میگویند و بسیاری از واژهها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کردهاند[نیازمند منبع].
دین[ویرایش]
مردم ابرکوه مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند.
وضعیت جغرافیایی[ویرایش]
ابرکوه در ناحیهای کویری واقع شده و به دلیل شرایط بد آب و هوایی و نامناسب بودن خاک، شهرها و آبادیهای کمی اطراف آن وجود دارد. در ۲۰ کیلومتری شرق این شهرستان کویر نسبتاً وسیع ابرکوه واقع شدهاست و مرتفعترین نقطه شهرستان تپهای به ارتفاع ۲۳۷۸ متر است که در شمال غربی شهرستان قرار گرفتهاست.
مختصات جغرافیایی ابرکوه: ۳۱ درجه و ۷ دقیقه و ۴۴ ثانیه شمالی و ۵۳ درجه و ۱۶ دقیقه و ۵۷ ثانیه شرقی میباشد. (مختصات میدان اصلی شهر)
کویر ابرکوه[ویرایش]
کویر ابرکوه آب اصلی خود را دو رودخانه موجود در حاشیه شمال غربی و رودخانههای دیگری که از حاشیه جنوب شرقی وارد کویر میشوند دریافت میکند. قسمت اعظم این کویر را نمکزار با فرورفتگیهای پراکنده فرا گرفته است. خاکهای رسی باد کرده قسمت اعظم بخش جنوبی شرقی را فرا گرفته است و به صورت نوار کل نمکزار را در قسمتهای دیگر در بر گرفته است. در حاشیه شمال غربی در حد فاصل خاکهای رسی و نمکزار باتلاق قرار دارد. باتلاقها به صورت نوار پهنی حاشیه شمال غربی کویر را میپوشاند.[۳]
راههای ورود به منطقه کویری[ویرایش]
مسیر اول مسیر جاده ابرکوه به تفت و جاده خاکی مزرعه آخوند میباشد.
مسیر دوم مسیر ابرکوه به مهرآباد و سپس جاده خاکی اسفندآباد میباشد.[۴]
نقاط دیدنی[ویرایش]
- مجوعه پردیس ابرکوه واقع درمحله تاریخی دروازه میدان (خانه موسوی -خانه سیدعلی آقا-خانه آقازاده)
- خندق تاریخی شهر (پیش از اسلام)
- سرو کهن ابرکوه
- یخچال ابرکوه
- گنبد عالی
ساختمان گنبد عالی ابرکوه از سالمترین ساختمانهای زمانه سلجوقیان و از ارزشمندهای هنر [مهرازی] ایران است. ساختار بنا از سنگ و چاروگ (ساروج) و هشت گوش است که بر روی کرسی چهارگوشی که گوشههایش پخ شده ساخته شده، شکل گنبد در بخش آسمانه مانند عرقچین است بلندای ساختمان ۲۲، هر بدنه دیوار ۵/۴۲ و درآیگاه ۱/۲۰، بلندای آسمانه از درون ۱۲ و بلندای کرسی از روی زمین ۲ متر میباشد.
بر بدنه ساختمان ۳ رج چفدآویز زیر پایه گنبد ودو سنگ نبشته بخط کوفی بنایی از آجر برجسته که یکی زیر چفدآویزها و دیگری بر بالای درآیگاه است. این آرامگاه، گور امیر شمس الدوله علی هزار اسب از خاندان دیلمیان و مادرش بوده که بدستور فرزندش فیروزان در سال ۴۴۸ ماهشیدی (قمری) ساخته شد. گنبد عالی ابرکوه در سال ۱۳۱۲ به شماره ۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران نگاشته شد.
- مسجد نظامیه
- عمارت میان قلعه
- آب انبار ابرکوه
- خانههای قدیمی صولت
- منار
- آرامگاه عزیزالدین نسفی
خانه آقازاده و بادگیر آن مربوط به دوره قاجار است و در ابرکوه، محله دروازه، میدان ابرقو واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۳۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.[۵]
از سال ۱۳۹۳، اسکناسهای ۲۰هزار ریالی با طرحی از نمای این خانه تاریخی در ایران منتشر شده است.[۶]
بادگیر[ویرایش]
بادگیر این خانه یکی از بادگیرهای اصیل و زیبای ابرکوه محسوب میگردد که ۱۸ متر ارتفاع دارد و مساحت آن ۱۸ مترمربع است و در دهانه بادگیر ۱۹ دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دوم هماهنگی و ارتباط دارد.[۷] این بادگیر میتواند تنظیمات هوا را حتی در زمانی که هیچ بادی نمیوزد، انجام دهد. این بادگیر، برخلاف اکثر بادگیرها، دو طبقه است.[۶]
نگارخانه[ویرایش]
منبع:[۸]
سرو ابرکوه[ویرایش]
یکی از درختان سرو کهنسالی که در ایران همچنان استوار است، در شهر ابرکوهاست که کهنسالترین سرو جهان به شمار میرود. مارکوپولو در خاطرات سفرش به ایران مینویسد: «یکی از چند سروی که در ایران دیدهام سرو خوش بالای ابرکوهاست که همچون آبشاری سبز از آسمان بر روی زمین تنیده ابرکوه فرو میآید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا میخواند»... حمدالله مستوفی هم مینویسد:” آنجا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد. چنانچه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این از آنها بلندتر و بزرگتر است. “....[۹]
دانشمند روس الکساندروف، عمر این سرو را بیش از ۴٬۰۰۰ سال میداند. برخی از افسانهها، کاشتن آنرا به زرتشت نسبت میدهند و برخی نیز به یافث (پسر نوح)[نیازمند منبع].
تقسیمات کشوری[ویرایش]
شهر: ابرکوه
شهر: مهردشت
فرمانداران[ویرایش]
مراکز علمی[ویرایش]
- دانشگاه آزاد ابرکوه از تاریخ ۱۳۷۳ افتتاح گردیده.
- دانشگاه پیام نور واحد ابرکوه
- دانشکده پیراپزشکی ابرکوه دانشگاه علوم پزشکی یزد
- دانشگاه شریف مرکز آموزش عالی فنی و حرفهای ابرکوه
- مرکز علمی کاربردی واحد ابرکوه
منابع تاریخی و سخن بزرگان در مورد ابرکوه[ویرایش]
در سبب نامگذاری ابرقو تاریخ و جغرافی نویسان، علتهایی را ذکر نمودهاند. یاقوت از این شهر با عنوان «ابرقوه» یاد کرده و نوشته است:
«برخی آن را ابرقویه نوشتهاند و اهل فارس ورکوه نامیدهاند به معنی فوقالجبل و …»
قزوینی نیز نام آن را به صورت درکوه آورده و به قرب الجبل معنی کرده است.
حمدالله مستوفی در خصوص وجه تسمیه ابرکوه مینویسد:
«اول در پایان کوهی ساخته بودند و برکوه میگفتندی و بعد از آن در صحرایی که اکنون است این شهر کردند.»
مؤلف فارسنامه ناصری نیز در این باره چنین نوشته است:
«در اصل «برکوه» یعنی سینه کوه، الفی بر آن افزودند، ابرکوه گردید. پس تصرف عربی در آن نموده، ابرقوه گفتند.»
محمد بن خلف تبریزی از این شهر با عنوان «ابرکوه» یاد نموده و دربارة آن چنین آورده است:
«ابرکوه» به ضم کاف نام شهری است در عراق عجم و چون آن شهر برزمینی که در ته آن، کوه است واقع شده، به این نام موسوم ساختند و معرب آن «ابرقو» است؛ و سرانجام مؤلف کتاب اقلیم پارس براین باور است که نام اصلی «ابرقو»، «برکوه» بوده است که به مناسبت جایگاه شهر پیشین بر بالای صخرههای کوتاه در دوران ساسانیان، آن را به این نام خواندهاند و به مرور زمان، مصوت کوتاه الف برآن افزوده شده و به صورت «ابرکوه» درآمده. «این شهر در دو نوبت احداث شده، نوبت اول به حدود پنج هزار سال پیش میرسد و شهر در دامنه تپههایی که نزدیک هم قرار دارند به وجود آمده و نامش برکوه یا برقو بوده است و شهرت چندانی نداشته و ابرقوهی که در قرنهای بعد در محل فعلی ایجاد شده، اهمیت و جمعیت بیشتری داشته و کلمة «ابر» در جلوی اسم نشان دهنده مفهوم بزرگی و عظمت شهر بوده است.»
توضیح اینکه پیشوند «ابر» که صورت قدیمی تر حرف اضافه «بر» در زبان پهلوی و فارسی باستان است و در شهرهای دیگر چون: ابرغان ـ از بخشهای شهراسب ـ ابرشهرـ به معنی شهر بالا و نام قدیم ناحیهای بوده که نیشابور در آن قرار داشته است ـ و ابرقباد ـ شهری برکنارة شرقی رود دجله ـ نیز به کار رفته است، به این جهت بوده که آن نام را به بزرگی و اهمیت یاد کنند.
ابوالفتح قهرمانی مینویسد: این شهر در دامنه سپید و تپههای سیاهرنگ که نزدیک هم قرار دارند، بهوجود آمده، احتمالاً نامش «برکوه»، «ورقو» و یا «برقو» بوده است و خیلی کوچک بوده و آوازهای نداشته است. حتی از قریه «میم» که چهار راه ابرایشم به حساب میآمده، شهرتش کمتر بوده، زیرا چند خانواری بیش در آن سکونت نداشتند.
آن ابرقوه که شهرتی داشته، در قرون بعد و در محل فعلی ایجاد شده است و اهمیت بزرگی و جمعیت بیشتری که داشته، کلمه «ابر» که معنی بزرگی میدهد در جلو آن قرار گرفته است که مفهوم ابرقوه بزرگ را برساند.
در سال۱۳۵۰ ش، وزارت کشور، نام این شهر را از «ابرقو» به «ابرکوه» تغییر داد. اما در محاورات مردم هنوز لفظ «ابرقو» متداول است.
نگارخانه[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ «پورتال استان یزد» (فارسی). استانداری استان یزد. بازبینیشده در تیر ۱۳۹۲.
- ↑ «سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵، جمعیت تا سطح آبادیها بر حسب سواد» (فارسی). مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «ایران شناسی/کویرهای ایران » وب گاه کویرهای ایران
- ↑ «همان 5 » وب گاه کویرهای ایران
- ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری ایرانشهر». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. بازبینیشده در ۱۹/۵/۲۰۱۱.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ فرارو، ۲۵ آذر ۱۳۹۳
- ↑ مجله گردشگری و توریستم شماره ۷۸ مرداد ۱۳۹۱
- ↑ اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، چاپ اول، پاییز ۱۳۸۳
- ↑ «نابودی درختان سرو ۲۶۰۰ساله ایلام». انجمن زرتشتیان استکهلم. بازبینیشده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۱.
|