شهرستان سنقر

شهرستان سنقر
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	کرمانشاه
مرکز	سنقر
سال شهرستان شدن	۱۳۴۱
مردم
جمعیت	۹۱٬۹۳۵ نفر (۱۳۹۰)
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۶۸۱
شهرها
سنقر، سطر
تعداد بخش‌ها
بخش مرکزی بخش کلیائی

شهرستان سنقر یا سنقر کلیایی یکی از شهرستان‌های استان کرمانشاه در غرب ایران است. اگر شهرهای همدان و کرمانشاه و سنندج را به عنوان رئوس یک مثلث در نظر بگیریم شهرستان سنقر کلیایی با مساحتی حدود ۲۲۴۲ کیلومتر مربع تقریباً در مرکز مثلث در شمال شرق استان کرمانشاه بین ۴۷ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۴۷ درجه و ۵۷ دقیقه طول شرقی و ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است.

بلندترین کوه شهرستان، کوه دالاخانی (به معنی آشیانه عقاب‌ها) می‌باشد که ارتفاع آن ۳٬۳۵۰ متر است که یکی از مناسب ترین کوه‌های غرب کشور برای کوهنوردی است این کوه به عنوان جزئی از کوهستان دالاخانی در هیأت مردی مبارز و نستوه در پشت جنوبی شهر ایستاده‌ است اطرافش را مهم‌ترین یارانش مادیان کوه در شمال کمر زرد و کوه‌های زن و مرد در غرب احاطه کرده‌است پست‌ترین نقطه این منطقه هم به ارتفاع ۱٬۵۰۰ متر در محل خروجی گامیشان جنوب روستای شاهگدار است.

آب و هوا

شهر سنقر دارای زمستان سرد و طولانی با سرمای سخت و سنگین است تابستانش گرم و کوتاه بهارش وحشی و پاییز آن خسته کننده‌است ارتفاع زیاد و عرض جغرفیای نسبتاً بالا موجب پیدایش شرایط آب و هوایی سرد در سنقر شده‌است زمستان سنقر از اواسط نوامبر (آبان) شروع شده تا اواخر آوریل (فروردین) ادامه دارد ماه ژانویه (دی) سردترین ماه سال است در این ماه متوسط حداقل دمای هوا به ۴/۱۱- درجه سانتی‌گراد و روزهای یخبندان آن در سال به ۱۰۹ روز می‌رسد بر اساس همین اطلاعات تیر و مرداد گرم‌ترین ماه‌های سال می‌باشند در این ماه متوسط حداقل دمای هوا به ۸/۲۴ درجه سلسیوس می‌رسد.

از آثار باستانی این شهر می‌توان به آرامگاه مالک اشاره کرد که باتوجه به معماری آن که یک بنای آجری ۶ ضلعی است به دوره سلجوقیان مربوط می‌شود. در ایران سه روستا با نام سنقر وجود دارد ودر کشور لیبی هم یک قصبه به نام سنقر وجود دارد. سنقر:مرغی است شکاری. شنگار (فرهنگ لغت دکتر معین ج ۵) سنقر:{ت} (س. ق) نوعی از باز، مرغی است شکاری و خوش خط و خال که از انوع دیگر بازها قوی تر بسیار نیز و چالاک است. به عربی نیز سنقر یا سنقور می‌گویند (فرهنگ عمید، ج ۲) سنقر: مرغی است شکاری از نوع چرغ (آشیان ی مرغ) گویند بسیار زیبا و قوی می‌باشد و پیوسته پادشاهان بدان شکار کنند (برهان قاطع). سکنان محلی بر این باور هستند که این منطقه از شکار گاه‌های پادشاهان ساسانی بوده است وممکن است این امر به نامگذاری شهرستان مرتبط باشد. گندم فراوانترین محصول کشاورزی این شهرستان می‌باشد که از گندمزارهای بسیار وسیع و زیبای گرداگرد مادیان کوه بدست می‌آید. اما مشهورترین محصول کشاورزی این شهرستان تخمهٔ آفتابگردان است که دارای عطر و طعم بسیار خوب و منحصربه‌فردی است. علت این مزیت نه تنها گونهٔ خاص آفتاب گردان بلکه هنر بودادن و پختن تخمه است که در اختیار تخمه پزی‌های این شهرستان است. اما فرش دستباف سنقر شهرت جهانی دارد.

این شهرستان در طول جنگ ایران و عراق هیچگاه مورد حملهٔ هوایی عراق قرار نگرفت. این شهر میزبان هزاران میهمان جنگ زده شهر حلبچه عراق از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۲ بود.اکثریت مردم این شهرستان به زبان کردی با لهجه کلیایی و لهجه ترکی سنقری تکلم میکنند.

کلیایی

کلمه کُلیایی که به دنبال سنقر آمده به یکی از دو ناحیه روستایی این منطقه اطلاق می‌شود که در آن طوایف ایل کلیایی سکونت دارند این کلمه از دو بخش ((کلیا))و ((یی)) تشکیل شده‌است ((یی)) یاء نسبت است و تعلق و وابستگی به کلیا را می‌رساند کلیا در زبان اوستایی به معنی گوسفند است در فرهنگ‌های برهان قاطع، آنندراج، ناظم الاطباء و لفت نامه دهخدا در باره این کلمه چنین توضیح داده شده‌است ((کلیا))به لغت زند و پازند گوسفند را گویند هز وارشی کلیا نیز کلینا kallغna گوسپند می‌شود (هاشیه برهان مصحح دکتر معین) هم چنین کلیا اسم رومی شکنبه‌است و به سریانی و ورومنتن است (فهرست مخزن الدویه) معانی دیگری برای کلیا قایل شده‌اند از جمله کلیا به معنی شخار است که قلیا باشد و بیشتر صابون پزان به کار برندو قلیا معرب آن است اسم فارسی قلی است کلیا: آلتی که در مازندران با ان شیرهٔ نیشکر را استخراج می‌کنند (دهخدا، لغت نامه{کلمبیا –کمعه} ص ۱۲۷، با استناد به مخزن الدویه، برهان و فرهنگ انجمن آرا) کلیایی: منطقه شمال غربی و غرب سنقر را کلیایی می‌گویند. کل: ده، روستا (ناظم الطبا) و (برهان قاطع) کلی: نسوب به ده: به معنی دهی (دهاتی) و روستایی، چنان که گویند کلی و شهری چون تو صنم و چو ما شمن نیست (سنایی به نقل آنندراج)

این شهرستان از شمال به شهرستان قروه، از جنوب به شهرستان صحنه، از شرق به شهرستان اسدآباد واز غرب به شهرستان کامیاران محدود می‌شود.

شهرستان سنقر در سال ۸۳ بالغ بر ۹۸۸۵۰ نفر جمعیت داشته‌است.

در دوره صفویه اسدآباد جزء منطقه سنقر شمرده می‌شده‌است. در زمان شاه عباس صفوی، فرماندار سنقر عثمانیان را از مرز بیرون راند. در دوره افشاریه و زندیه سران ایل کلیایی که خود را از اعقاب صفی خان از خانهای دوره صفوی می‌دانند به حکومت سنقر منصوب بوده‌اند. بنابر نظر بزرگان وریش سفیدان منطقه کلیایی این مردمان از ایل کلهر ایوان غرب و از هفت ماله بان سیری می‌باشند. نام قسمت کردنشین این ناحیه از اسم ایل کلیایی ماخوذ و به کلیایی معروف شد. چون دو قسمت سنقر و کلیایی شهرستان را تشکیل دادند این شهرستان سنقر و کلیایی نامیده شد.

شهرستان سنقر و کلیایی در جلگه همواری واقع شده و اطراف آن را رودخانه، سبزه زار، باغات و بیشه‌زار فرا گرفته‌است و قله‌های کوه‌های آن تا اواخر تابستان از برف زمستانی پوشیده‌است.

بقعه مالک، امامزاده احمد در سنقر واقع شده‌اند. از مکان‌های دیدنی می‌توان سراب گزنهله را نام برد. مادیان کوه از نظر تاریخی و باستان شناسی محل بسیار مناسبی برای تحقیق و کاوش می‌باشد. کوه‌های اطراف روستاهای ورمقان در این شهرستان از نظر زیبایی طبیعی و تنوع گیاهان دارویی دارای اهمیت بسیار است. تیر ماه بهترین زمان دیدن این کوه است. سد روستای قمام در این شهرستان محل مناسبی برای ماهیگیری است.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی
• روستای سهنله
  • دهستان آب باریک
  • دهستان باوله
  • دهستان هزارخانی
  • دهستان سراب
  • دهستان گاورود
  • دهستان پارسینه (فارسینج)

شهرها: سنقر

• بخش کلیائی
  • دهستان آگاهان
  • دهستان سطر
  • دهستان کیونانات

شهرها: سطر که در زمانهای گذشته اقوامی به نام آزادبخت بر نواحی شهری و روستایی سنقر حکومت داشته‌اند.

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳.