مورگان شوستر
ویلیام مورگان شوستر (به انگلیسی: William Morgan Shuster) (۱۸۷۷ - ۱۹۶۰) حقوقدان، ناشر و کارشناس مالی اهل ایالات متحده آمریکا که در سال ۱۹۱۱ (زمان قاجاریان) برای اصلاح مالیه به استخدام دولت ایران درآمد.
او اهل واشینگتن دی.سی بود و در سال ۱۸۹۹ مسئول گمرک کوبا شد. در ۱۹۰۱ به فیلیپین رفت و در خدمت دولت آمریکا مسئول گمرک آن کشور و عضو هیئت عالی حاکم (آمریکائی) فیلیپین گردید.
در سال ۱۹۱۰ وزیرمختار ایران در آمریکا از دولت آمریکا خواست که کارشناسی برای استخدام در دولت ایران به منظور اصلاح امور مالی دولت نوپای مشروطه معرفی کند. شوستر با پیشنهاد دولت آمریکا در ۱۹۱۱ به ایران رفت و به کار پرداخت.
شوستر در ایران[ویرایش]
پس از پیروزی انقلاب مشروطه، تحول مهمی در روابط ایران و آمریکا روی می‌دهد، و در سال ۱۹۱۰ میلادی دولت ایران برای نخستین بار از دولت آمریکا درخواست اعزام یک هیئت مستشاری در امور اقتصادی و مالی می‌نماید. دولت آمریکا با این درخواست موافقت می‌کند و پس از تصویب لایحه استخدام مستّشران مذکور در مجلس شورای ملی هیئتی به ریاست مورگان شوستر عازم ایران می‌گردد.
مورگان شوستر که به عنوان خزانه‌دار کل به استخدام دولت ایران درآمده بود، در اواسط ماه مه سال ۱۹۱۱ شروع به کار کرد و به فاصله یک ماه با تصویب قانونی از طرف مجلس کلیه اختیارات امور مالی ایران را به دست گرفت. تسلط یک آمریکایی بر امور مالیه ایران با مخالفت شدید روسها و انگلیسها مواجه شد، ولی مورگان شوستر بی‌اعتنا به این مخالفتها به کار خود ادامه می‌داد تا اینکه ماجرای قیام شعاع السلطنه برادر محمد علی شاه مخلوع برای اعاده وی به مقام سلطنت و اقدام دولت برای ضبط اموال وی بهانه‌ای به دست روسها داد تا برای انفصال و اخراج مورگان شوستر از ایران، دولت ایران را تحت فشار قرار دهند. ماجرا از این قرار بود که شوستر پس از ابلاغ حکم دولت دربارهٔ توقیف و ضبط املاک شعاع السلطنه عده‌ای از مأمورین ژاندارم خزانه را برای ضبط پارک شعاع السلطنه و اثاثیه گرانبهای آن به پارک و عمارت مجلل نامبرده، واقع در نزدیکی پارک اتابک (محل فعلی سفارت روس) می‌فرستد و در آنجا با مقاومت قزاقان روسی و ایرانی که تحت فرمان افسران روسی بودند، مواجه می‌شود. شوستر در اجرای حکم دولت سرسختی نشان می‌دهد و روز بعد تعداد بیشتری ژاندارم به پارک شعاع السلطنه فرستاده و به زور پارک را متصرف می‌شود. دولت روسیه بلافاصله عکس العمل نشان می‌دهد و به این عنوان که شعاع السلطنه به بانک روس مقروض است و اموال وی تا تصفیه حساب با بانک، باید در اختیار دولت روسیه باشد، به دولت ایران اولتیماتوم می‌دهد که فوراً پارک شعاع السلطنه از ژاندارمهای خزانه تخلیه شود و معذرت رسمی از سفارت روس برای هتک حیثیت صاحب منصبان روسی به عمل آید. دولت ایران به این اولتیماتوم اعتناء نمی‌کند و در نتیجه روز نوزدهم نوامبر ۱۹۱۱ سفارت روس مأموری به وزارت خارجه ایران فرستاده، و اعلام می‌کند که در صورت خودداری از تخلیه پارک شعاع السلطنه و عذرخواهی رسمی از دولت روسیه، روابط دیپلماتیک روسیه با ایران قطع، و قشون به ایران اعزام خواهد شد. دولت ایران در مقابل این تهدید به دولت انگلیس متوسل می‌شود و سر ادواردگری وزیر خارجه وقت انگلستان در پاسخ تلگراف سر جرج بارگلی سفیر انگلیس، حق را به روسها داده و می‌نویسد «به دولت ایران ابلاغ نمایید که در تمکین به تقاضاهای روس دفع وقت را جایز ندانند!»
دولت ایران در برابر این فشار چاره‌ای جز تسلیم نمی‌بیند و وثوق الدوله وزیر خارجه وقت ایران با لباس تمام رسمی به سفارت روسیه رفته، ضمن عرض معذرت، تصمیم دولت را به تخلیه پارک شعاع السلطنه از ژاندارمهای خزانه به اطلاع وزیرمختار روس می‌رساند؛ ولی روسها دیگر به تخلیه پارک شعاع السلطنه و عذرخواهی رسمی دولت ایران قانع نمی‌شوند و وزیرمختار روس ضمن اعلام این مطلب که قشون روس به طرف ایران حرکت کرده، شرایط زیر را برای حل اختلاف ابلاغ می‌نماید: ۱- انفصال مستر شوستر و همکاران او. ۲- تعهد دولت ایران مبنی بر اینکه منبعد بدون رضایت سفرای روس و انگلیس، مأمورین اجنبی را برای خدمات خود انتخاب نکند ۳- تأمین خسارت و هزینه لشکرکشی روسیه به ایران وزیرمختار روس اولتیماتوم می‌دهد که اگر تا چهل و هشت ساعت دیگر دولت ایران این شرایط را نپذیرد، قشون روس از رشت به ولایات دیگر ایران اعزام خواهد شد، و پرداخت تمام هزینه‌های این لشکرکشی هم به‌عهده دولت ایران خواهد بود. دولت اولتیماتوم روسیه را به اطلاع مجلس شورای ملی می‌رسانید و مجلس به اتفاق آراء آن را رد کرد، ولی رئیس و اعضای دولت که تهدید روسها را جدی می‌دانستند، برخلاف قانون، مجلس را تعطیل کردند و اولتیماتوم روسیه را که انفصال و اخراج مورگان شوستر از ایران یکی از شرایط آن بود، پذیرفتند.
حکم انفصال مورگان شوستر از خزانه‌داری کل ایران، شب کریسمس سال ۱۹۱۱ به وی ابلاغ شد و شوستر در اوایل سال ۱۹۱۲ ایران را ترک گفت. مورگان شوستر خاطرات مأموریت خود را در ایران در کتابی تحت عنوان اختناق ایران به رشته تحریر درآورده است.[۱]
عارف قزوینی، شاعر ملی‌گرا و مشروطه خواه قطعه‌ای در این باره سرود:
| ننگ آن خانه که مهمان ز سر خوان برود | جان نثارش کن و مگذار که مهمان برود | |
| گر رود شوستر از ایران، رود ایران بر باد | ای جوانان مگذارید که ایران برود |
شوستر پس از اینکه در بهمن ۱۲۹۰ ایران را ترک کرد به آمریکا بازگشت و در کتابی بنام اختناق ایران شرح مفصل این ماجرا و تجربه خود در ایران را نوشت.[۲]
او نوشت:
فرار ایرانیان از پرداخت مالیات، برای آنان بصورت یک عادت درآمده است و مجبور ساختنشان به ترک این عادت آسان نخواهد بود و تا مسئله مالیات‌گیری دقیق در ایران حل نشود و در این مورد دقت لازم به عمل نیاید هیچ‌یک از مشکلات این کشور برطرف نخواهد شد. قدرت دولت‌ها از مالیات رونق می‌گیرد همان‌طور که در بررسی تاریخ ملل، اضمحلال زمامداری‌ها نیز با مالیات مرتبط بوده.
سه دهه بعد آرتور میلسپو (مستشار و مشاور مالیاتی) نیز همین مطالب را عنوان کرد.
واکنش کمیته مجازات به اخراج شوستر[ویرایش]
کمیته مجازات که متشکل از عده‌ای وطن پرست افراطی بود در یکی از بیانیه‌ها با اشاره به اخراج مورگان شوستر، این کار را محکوم و آن را دسیسه وطن فروشان دانست.
در این بیانیه آمده است:
... چه کنیم که دست خارجی و طمع مال، یک عده مردمی را که خواهی نخواهی هم وطن ما هستند بدبخت و ننگین نمود و بدبختانه اصرار می‌کنند که بدبخت‌تر بشوند. بالجمله (شوستر) رفت، یک مستشار وظیفه شناسی را که با یک روح پاک و نیت مقدس در صدد ایفای مأموریت بود از ایران بیرون کردند، هنوز از خاطره‌ها فراموش نشده که بیرون کنندگان شوستر با چه قدرت غیرمحدودی یک نفر دیگر را به نام (مرنار) در مسند خزانه‌داری برقرار و با اختیارات مطلقه مقدرات ایران را به عهده او محول داشتند. مرنار که بود(؟) متعاقب او چه کردند(؟) از موضوع خارج و مقصود ما منتخب الدوله است که صرف نظر از تاریخ گذشته او می‌خواهیم بگوییم این آدم چه کرد و این حوادث در وجود او چه اثری تولید کرد! ...
پانویس[ویرایش]
منابع[ویرایش]
برپایه داده‌هایی در کتابخانه دیجیتالی دید
- غنی، سیروس، رضا شاه، انتشارات نیلوفر، چاپ یکم
- حق شناس، سید علی، کمیته مجازات؛ محفل عدالت خواهی یا گروه تروریستی. خبرگزاری اوج نیوز، آذر ۱۳۹۰.
- مستوفی، حمدالله. تاریخ گزیده. امیرکبیر، ۱۳۶۴.
پیوند به بیرون[ویرایش]
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
