دوران طلایی اسلام
لحن یا سبک این مقاله بازتابدهندهٔ لحن دانشنامهای استفادهشده در ویکیپدیا نیست. |
دوره طلایی اسلام یا عصر شکوفایی و ترقی اسلامی، بنا بر آثار برجای مانده و نوشتههای کهن، قرن چهارم و پنجم هجری (بین میانه قرن هشتم میلادی تا میانه قرن سیزدهم میلادی) تعریف میشود.[۱][۲] هنرمندان، صنعت گران، فیلسوفان، دانش پژوهان، شاعران، جغرافی دانان، مهندسان، نویسندگان، شیمیدانان، فیزیکدانان، پزشکان، بازرگانان و دیگر دانشمندان جهان اسلام، نقش به سزایی در رشد، پیشرفت و تکامل دانشها و فنونی از قبیل کشاورزی، هنر، اقتصاد، صنعت، حقوق، ادبیات، دریانوردی، فلسفه، شیمی، فیزیک، جامعه شناسی، پزشکی و غیره ایفا کردند.[۳]
دانشمندان مسلمان در دوران طلایی اسلام پایهگذار علم نجوم و ستارهشناسی در جهان بودند.[۴]
یکی از دلایل رشد و شکوفایی اروپا در قرون وسطی، بهرهگیری آنان از کتابهای دوران طلایی اسلام بود.[۵][۶][۷]
محتویات
سخن ترنر درباره تاثیر گذاری تمدن اسلامی[ویرایش]
[۸] هووارد آر ترنر در این باره میگوید:[۸]
هنرمندان، دانشمندان، پادشاهان و رعایای مسلمان دست به دست هم، فرهنگ و تمدن بی همتایی را به وجود آوردهاند، که تمام جوامع و انسانهای دیگر کشورها، به شکلی مستقیم و غیر مستقیم، تحت تأثیر آن قرار گرفتهاند.
دیدگاه ذبیحالله صفا[ویرایش]
ذبیحالله صفا مینویسد «تمدن اسلامی به درجهای از عظمت و در مرتبتی از کمال و پهناوری است که آگهی از همه ابواب و احاطه بر همه انحاء آن به واقع دشوار است و اگر کسی یافته شود که درصدد این ادعا برآید باید به قلت اطلاع و گستاخی وی حکم کرد. مهمترین عنصر از عناصر این تمدن، علوم شرعی و عقلی و ادبی آن است که به زبانهای عربی و فارسی تألیف و تدوین شده است»[۹]
دیدگاه سیدحسن تقی زاده[ویرایش]
حسن تقی زاده درباره تمدن اسلامی می نویسد: «بعد از تمدن یونانی تا ظهور تمدن جدید اروپایی در چند قرن اخیر، بزرگترین و عالیترین و پرمایه ترین تمدن های عالم، تمدن اسلامی بین قرن دوم تا هفتم(هجری) بود که رونق علوم و فنون عقلی در آن....به بالاترین درجۀ کمال رسید و...اساس تمدن اروپایی هم تا آنجا که به علوم و فنون است به وسیلۀ ترجمۀ کتب علمی عربی از قرن یازدهم و دوازدهم مسیحی...پیدا شده»[۱۰]
دیدگاه مرتضی مطهری[ویرایش]
مرتضی مطهری می نویسد: «پس از ظهور اسلام و تشکیل حکومت اسلامی و گرد آمدن ملل گوناگون در زیر یک پرچم به نام پرچم اسلام تمدنی عظیم و شکوهمند و بسیار کم نظیر به وجود آمد که جامعه شناسی و تاریخ آن را به نام تمدن اسلامی میشناسد.»[۱۱][منبع نامعتبر؟]
شالوده و دگرگونیهای آغازین[ویرایش]
در خلال پیروزیهای مسلمانان در آغاز قرن هفتم و نهم میلادی، سپاه اسلام، امپراطوری یا خلافت اسلام را که یکی از بزرگترین امپراطوریهای تاریخ به شمار میرود، تأسیس کرد و آن را به تدریج گسترش داد. در قرن هشتم میلادی یعنی اوج حکومت خلفای عباسی، مرکز امپراطوری اسلامی از دمشق به شهر تازه تأسیس بغداد منتقل شد. دانشگاههای بغداد آغازگر دوره طلایی اسلام میباشند. خلفای عباسی تحت تأثیر احکام قرآن و احادیث و گفتاوردهای اسلامی بودند. در طول این دوره طلایی، جهان اسلام تبدیل به قطب دانش، پژوهش و روشنفکری گردید و علوم و فنونی نظیر زراعت، هنر، اقتصاد، موسیقی، معماری، صنعت، حقوق، تاریخ، جامعه شناسی، زیست شناسی، ریاضیات، ادبیات، دریانوردی، فلسفه، شیمی، فیزیک، پزشکی، نجوم، علوم دینی، اخلاق، منطق و غیره گسترش داده شد. شهر بغداد در دوره هارون الرشید خلیفه عباسی، به اوج پیشرفت و شکوفایی خود رسد.
هارون الرشید علاوه بر دعوت از دانشمندان و محققین، به گردآوری و برگردان کتابهای خطی از زبان سریانی، یونانی و پهلوی به عربی فرمان داد. پس از هارون، پسرش مامون، بیتالحکمه (خانهٔ دانش) بغداد را بنیان نهاد و دستور ساخت رصدخانهای را صادر کرد. این اقدامات باعث مهاجرت دانشمندان از جایجای جهان به سوی بغداد و رونق آموزش و پژوهش شد. این اقدام به جنبش و نهضت ترجمه نیز مشهور است. بسیاری از آثار عهد عتیق و روزگار باستان که به دست فراموشی سپرده شده بودند، به زبان عربی و بعدها به زبانهای فارسی، سندی، عبری، ترکی و لاتین ترجمه شدند. علوم گوناگون و عهد باستان میانرودان (بین النهرین)، روم، یونان، چین، هند، ایران زمین، مصر، شمال آفریقا و تمدن بیزانس در آمیخته شدند. در دوران خلافت امویان در آندولوس و حکمرانی فاطمیان در مصر، شهرهای کوردبا و قاهره به عنوان مراکز علمی و دانشگاهی در حوزههای متعدد فعالیت پژوهشی داشتند.[۱۲] برنارد لوئیس درباره این مراکز علمی و دانشجویان آنها میگوید:[۱۳]
در دوران طلایی اسلام، خلیفه به عنوان شخص اول روشن بین و متمدن، برای نخستین بار، دانشجویان و محققین مختلف را از سرتاسر دنیا مثل چین، هند، خاورمیانه، شمال آفریقا، اروپا و آسیای میانه گرد هم جمع نمود.
یکی از بزرگ ترین ابداعات در این دوره مهم کاغذ بود. کالایی که رمز و راز تولید آن سالها در نزد چینیها پنهان مانده بود. فوت و فن صنعت کاغذ سازی را اسیران جنگ تالاس (۷۵۱ میلادی) به مسلمانان آموختند که بعداً این صنعت به سمرقند و بغداد روانه شد. اعراب با گسترش شیوههای چینی و استفاده از پوست درخت توت این صنعت را کامل کردند. مسلمانان با استفاده از نشاسته و آهار کتابها را صحافی میکردند. حدود سال ۹۰۰ میلادی، صدها مغازه کتاب فروشی که کتابهایی با نسخ خطی میفروختند در بغداد وجود داشت. همچنین کتابخانههای عمومی، شامل کتب متنوعی در زمینههای گوناگون بودند. در قرن سیزدهم میلادی، حرفه کاغذ سازی از ممالک مسلمان به فز و از آنجا به آندولوس و اروپا گسترش پیدا کرد.[۱۴]
دانش نقشه برداری و مکان نگاری، کمک بسیاری در توسعه و پیشرفت مسلمانان ایفا کرد. حتی پیش از ظهور اسلام، شهر مکه به عنوان مرکز بازرگانی دنیای عرب محسوب میشد. رسم و سنت زیارت کعبه، این شهر را به مرکز تبادل افکار و کالا تبدیل کرده بود. بازرگانان مسلمان تأثیر شگرفی بر تجارت و شاه راههای بازرگانی عربی آفریقایی و عربی آسیایی گذاشتند. بر عکس مسیحیان، هندیان و چینیان که جوامع شان بر مزرعه داری خانوادگی و کشاورزی اجدادی پایه ریزی شده بود، در جهان اسلام، تاجران مسلمان با تجارت و بازاریابی در دوران طلایی اسلام، نقش اساسی را در تشکیل، رشد و گسترش مدنیت و تمدن اسلامی، بازی کردند. بازرگانان با آوردن کالا و انجام تجارت صادقانه، اعتماد چینیها، هندیها، مردم غرب آفریقا و جنوب شرق آسیا را به خود جلب کردند و در عوض ابداعات و اختراعات آنها را به سرزمینهای اسلامی به ارمغان آوردند. تجار مسلمان با سرمایه گذاری در صنعت نساجی و کشاورزی گامهای نخستین را در ایجاد دوران طلایی اسلام برداشتند. جدا از بازرگانان مسلمان، مبلغان مذهبی اسلام نیز نقش عمدهای را در ارسال پیام اسلام به نقاط متفاوت جهان بازی کردند. عمده ترین این سرزمینها، میان رودان باستان (بین النهرین)، ایران زمین، آسیای مرکزی و شمال آفریقا بودند. همچنین عارفین و سالکان مذهبی نفوذ قابل توجهای در قسمتهای متعددی از شرق آفریقا، آناتولی باستانی (ترکیه)، جنوب آسیا، جنوب شرق آسیا و شرق آسیا داشتند.[۱۵][۱۶]
اصول و مبنا[ویرایش]
تعداد زیادی از اندیشمندان مسلمان علاوه بر اصول ارزشی دین خود، عقاید و دانش اخلاق متفکرین گذشته را که بر پایه اصول بشر دوستانه عقلانی و مباحثات علمی مستدل بنا شده بود، پی گیری کرده و آنها را مبنای پژوهشهای خودشان قرار دادند. آثار زیادی از نوشته جات و کتابهای اسلامی از قرون میانه اسلامی (دوره طلایی اسلام) بر جای ماندهاست که به موضوعاتی نظیر شعر، عشق، تاریخ، فلسفه، ادبیات، خداشناسی و غیره پرداختهاند. مروری بر این آثار، آزادی اندیشههای متفاوت را در آن عصر بازگو میکند.[۱۷][۱۸] وجود آزادی دینی، اگرچه که هنوز جوامع جهان اسلام در کنترل ارزشهای اسلامی بودند، کمک بزرگی در توسعه ارتباطات ادیان و اختلاط فرهنگ و خرد مسیحی، یهودی و اسلام کرد و این آغازگر یک دوره جدید فلسفی و فکری در سدههای میانی یعنی قرن هشتم تا سیزدهم میلادی بود.[۱۲] دلیل دیگری که باعث رشد جهان اسلام در این برهه زمانی شد، آزادی بیان و سخنوری بود.[۱۹]
نخستین رسالهها و دانش نویسهها، درباره علم محیط زیست و دانشمندان علوم محیط زیست، که مخصوصاً در رابطه با آلودگی زیست محیطی مطرح شد، توسط ابویوسف کندی، محمد زکریای رازی، ابن الجزار القیروانی، بنی تمیم، ابوسهل مسیحی جرجانی، ابن سینا، علی بن رضوان، عبداللطیف البغدادی و ابن النفیس به رشته تحریر در آمد. مقالات آنها همچنین موضوعات مختلفی را از قبیل آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی خاک و سوء مدیریت شهری تشریح کرده بود.[۲۰] شهرهای کوردوبا و آندولوس که جزء ممالک اسلامی محسوب میشدند، دارای سطلهای زباله بودند.[۲۱]
مؤسسات آموزشی و نهادها[ویرایش]
تعدادی از مراکز علمی و آموزشی که سابقاً در دنیای قدیم گمنام بودند، خاستگاهشان از سالهای نخستین عصر طلایی اسلام نشأت میگیرد. بارزترین مثالی که در این زمینه میتوان گفت، بیمارستانهای عمومی است که به جای معابد شفاء و معابد خواب و استراحت، تأسیس گردید.[۲۲] هچنین بیمارستانهای مربوط به بیماریهای روانی نیز در آن دوره ساخته شد.[۲۳] از دیگر مراکز علمی پژوهشی که در دوران طلایی اسلام بنیان نهاده شد، کتابخانههای عمومی (با قابلیت امانت دهی کتاب)، دانشگاهها (با اعطاء درجههای علمی به دانشجویان) و رصدخانههای نجوم به عنوان مراکز پژوهشی را میتوان نام برد.[۲۲] تفاوت آشکاری که رصدخانههای عصر شکوفایی اسلام با رصد خانههای کهن داشتند، غیر خصوصی بودن این گونه مراکز بود.[۲۴] در دوران طلایی اسلام حدود قرن نهم میلادی، نخستین دانشگاههایی که به دانشجویان خود مدرک تحصیلی پزشکی اعطاء میکردند تحت عنوان بیمارستان بر پا شدند. این مراکز دو منظوره بوده و حالت دانشگاه-بیمارستان داشتند.[۲۵] کتاب گینس که رکوردهای دنیا در آن ثبت میشود، دانشگاه قرویین (تأسیس ۸۵۹ میلادی) واقع در شهر فز مراکش را به عنوان کهن ترین دانشگاهی که مدرک تحصیلی به دانشجویان خود اعطاء میکرد، معرفی نمود.[۲۶] دانشگاه الازهر که در سال ۹۷۵ میلادی در قاهره بنا شد، در رشتههای گوناگون دانشگاهی، مدارک تحصیلی به دانشجویان خود اعطاء میکرد. این مدارک شامل مدارک تخصص تری و ارشد (کارشناسی ارشد امروزی) نیز میشد. دانشگاه الازهر به عنوان یک دانشگاه کامل در دنیا شناخته شدهاست. خاستگاه و اصل درجه و مدرک دکترا به مجوز و مدرکی با نام اجازه (به عربی: الإِجازَة) بر میگردد. دانش آموختگانی که این مدرک را اخذ میکردند اجازه داشتند در مدارس اسلامی به نشر آراء و افکار خود و همچنین تدریس علوم مربوطه به پردازند.[۲۷]
گفته شدهاست کتابخانه طرابلس در لبنان تا قبل از جنگهای صلیبی حدود ۳ میلیون کتاب داشتهاست. این کتابخانه در جریان جنگهای صلیبی ویران شد. در این میان آثار بسیار مهمی به زبان عربی درباره علوم ریاضیات وجود داشت که تعدادشان به طور قابل ملاحظهای از مجموع کتابهای لاتین و یونانی قرون وسطی بیشتر بود. البته تعداد کمی از این کتابها در دانشگاههای عصر حاضر تدریس میشود.[۲۸] به عنوان مثال جمیل رجب کارشناس تاریخ علوم دانشگاه مک گیل در این زمینه میگوید: «کمتر از پنج درصد از کتابهای موجود قرون وسطی اسلامی در حال تدریس میباشند.»[۲۹] سهیم الحسنی پروفسور و مهندس مکانیک اماراتی دانشگاه منچستر در این باره میگوید: «تعداد پنجاه هزار نسخه خطی به جا مانده مورد بازبینی قرار گرفتهاند و هنوز پنج میلیون نسخه در نوبت بازبینی قرار دارد.»[۳۰] در جریان جنگهای صلیبی یک صد هزار جلد از کتابهای دارالعلم غارت شده و یا به آتش کشیده میشود.[۳۱] نخستین بیمارستان مسلمانان در سال ۸۸ هجری قمری در زمان خلافت امویان تأسیس شد، طی این دوران بیش از ۶۰ بیمارستان در بغداد و ۳۳ بیمارستان در قاهره ساخته شد.[۳۲] در دوران طلایی اسلام مراکز حقوقی ویژهای تأسیس شدند که به امور خیریه، وقف و امور حقوقی میپرداختند. همچنین مراکز حواله پول، حل اختلاف و دادخواهی نیز بنا شدند.[۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]
دریاهای دانش و حکیمان چند علمی[ویرایش]
از دیگر ویژگیهای دوران طلایی اسلام، وجود دانشمندان، حکیمان و دانش پژوهانی است که در چندین دانش متفاوت سر رشته داشته و در آن سرآمد روزگار خویش بودند. این حکیمان هم در علوم مادی و فیزیکی و هم در علوم دینی و متافیزیکی، در شاخههای متعدد، دخیل بوده و پژوهشهای ارزندهای میکردند. مثالی که در این زمینه در دنیای غرب، در دوره رنسانس می توان نام برد، لئوناردو داوینچی میباشد.[۳۷][۳۸] در خلال دوران طلایی اسلام، تعداد حکیمان و پژوهشگرانی که در چند زمینه علمی فعالیت داشتند بسیار بیشتر از دانشمندانی بودند که تنها در یک رشته تخصصی تحقیق و مطالعه میکردند.[۳۷] از این میان می توان ابوریحان بیرونی، جاحظ، ابویوسف کندی، ابن سینا، شریف ادریسی، ابن باجه، ابن زهر، ابن طفیل، ابن رشد، جلالالدین سیوطی،[۳۹] جابر بن حیان،[۴۰] عباس ابن فرناس،[۴۱] ابن هیثم،[۴۲] ابن نفیس،[۴۳] ابن خلدون،[۴۴] محمد بن موسی خوارزمی، علی بن حسین مسعودی، مقدسی، بدیعالزمان جزری فخر رازی، محمد بن جریر طبری و خواجه نصیر طوسی[۳۷] را نام برد.
اقتصاد[ویرایش]
دوران اکتشاف[ویرایش]
امپراطوری اسلامی در طول دوران طلایی اسلام نقش بسیار کلیدی را در جهانی سازی بازی کردهاست. بازرگانان و جهانگردان مسلمان، به وسیله اقتصاد، دانش و تجارت، کشورها و تمدنهای گوناگون و جداافتاده را از سر تا سر دنیا به هم پیوند زدند.[۴۵] گستره شبکه جهانی تجارت مسلمانان از سواحل شرقی اقیانوس اطلس آغاز و پس از گذشتن از دریای مدیترانه و میان رودان (خاورمیانه) تا هند و چین ادامه داشت.[۴۶] این شبکه بازرگانی جهانی نقش مهم و کلیدی را در برقراری و حفظ امپراطوریهای اسلامی ایفا کرد. تجارت مسلمین به عنوان یک قدرت اقتصادی پیشرو در طول قرون هفتم تا سیزدهم میلادی، ابزار بسیار مهم و عامل کلیدی شد تا به کمک آن امپراطوریهای اسلامی عباسی، اموی و فاطمی بنا شده و به سهولت بیشتری به اهداف سیاسی و حکومتی خود برسند.[۴۵]
انقلاب و دگرگونیهای کشاورزی[ویرایش]
در دوران طلایی اسلام، دگرگونیهای بزرگ کشاورزی تحت عنوان "انقلاب کشاورزی اعراب" رخ داد.[۴۷] بازرگانان مسلمان با گسترش و انتشار روشها و تکنیکهای صنعت کشاورزی و همچنین انتشار بذرهای گوناگون کشاورزی انقلابی را در نشر محصولات کشاورزی ایفا کردند. تجار مسلمان با خرید بذرهای سورقوم از سرزمینهای آفریقایی، مرکبات از چین، نیشکر، پنبه و برنج از هند و با فروش و پخش آن در سرزمینهای اسلامی که قبلاً" این محصولات کشت نمیشد، محصولات زراعتی را در دیگر بلاد اسلام منتشر کردند.[۴۸] این تغییرات بزرگ کشاورزی، علاوه بر گسترش زراعت و محصولات کشاورزی، موجب گسترش و توسعه اقتصاد، پراکندگی و افزایش جمعیت، تغییر در پوششهای گیاهی،[۴۹] افزایش تولید و درآمد کشاورزی، رشد زندگی شهری، گسترش و قوت نیروی کارگری، توسعه آشپزی و تنوع غذایی، گسترش صنعت نساجی و پوشاک و بهبود و بالاتر رفتن سطح زندگی در جهان اسلام گردید.[۴۸] در قرن هشتم میلادی، در خلال انقلاب کشاورزی، صنعت تصفیه نی شکر و چغندرقند توسعه پیدا کرد و این دو محصول به صورت شکر تجاری در آمدند. اعراب صنعت تولید شکر را توسعه دادند و با گسترش مزارع نی شکر و چغندر قند، صنعت تولید شکر و محصولات تابعه آن را در جهان اسلام انتشار دادند.[۲] برای نخستین بار مسلمانان "کشاورزی تجاری" را مرسوم کردند و محصولات زراعی را علاوه بر احتیاجات خانوادگی، به منظور کالایی برای فروش، تولید کردند.[۵۰] کشاورزان چندین بار در سال و به صورت چهار فصل از مزارع محصولاتی نظیر اسفناج، بادمجان و غیره به دست میآوردند. در یمن گندم و در عراق برنج، دو بار در سال از یک مزرعه درو میشد.[۴۸] مسلمانان یک روش علمی را در کشاورزی توسعه دادند که این روش بر سه عامل اصلی و بنیادی بنا شده بود. نخستین عامل، سامانه پیچیده و تخصصی گردش سالانه کشت محصولات است، دومین عامل، روش کاملاً" توسعه یافته آبیاری است و سومین عامل، ارائه تنوع زیادی از محصولات کشاورزی است. مسلمانان زراعت را با علم به اینکه چه محصولی را در چه فصلی، در چه زمینی و با چه میزان آبی آبیاری کنند، انجام میدادند. در دانشنامهها، موارد بی شماری به تفصیل در رابطه با کشاورزی و گیاه شناسی ارائه شدهاست.
اقتصاد و بازار[ویرایش]
نخستین شکل نظام سرمایه داری و بازار آزاد در زمان سلسلههای اسلامی و دوران طلایی اسلام شکل گرفت.[۵۱] در خلال قرن هشتم تا دوازدهم میلادی، ممالک اسلامی جایی برای نخستین بازارهای تجاری، دادوستد و سرمایه داری در آمدند، که از آن به عنوان " سرمایه داری اسلامی" یاد میشود.[۵۲] در دوران طلایی اسلام یک اقتصاد پولی قدرتمند بر پایه چرخش پولی (دینار) حکمفرما بود. ممالک و قلمروهای مختلف اسلامی که قبلاً خودمختار و مستقل بودند دارای یک سیستم یکپارچه اقتصادی و پولی با واحد پولی مشترک شدند.
رشد صنعتی[ویرایش]
در دوران طلایی اسلام انرژی آبی، انرژی بادی و انرژی جزر و مدی، انواع انرژیهای گوناگون جهت استفاده برای انواع آسیاب و کارخانههای متعدد بودند.[۵۳] در خلال سده یازدهم میلادی استفاده از آسیابهای آبی و بادی در جای جای سرزمینهای اسلامی مثل شمال آفریقا، اندلس، آسیای مرکزی و میانرودان کاربرد فراوانی پیدا کرده بود.[۵۴] مهندسان مسلمان در این برهه زمانی موفق به اختراع توربین آبی و میللنگ شدند. آنان از چرخدندهها در اقسام آسیاب و دستگاههای بالابرنده آب استفاده کردند. مهندسین دوران طلایی اسلام در استفاده از سدهای آبی به عنوان تامینکننده انرژی آبی پیشرو بودند و برای انواع آسیاب و دستگاههای بالابرنده آب، انرژی افزوده تولید کردند.[۵۵]
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ دوران طلایی اسلام موجود است. |
نگارخانه[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱۲۵۸ sack of Baghdad by Hulagu, the grand-son of Gengis-Khan. Matthew E. Falagas, Effie A. Zarkadoulia, George Samonis (۲۰۰۶). «Arab science in the golden age (۷۵۰–۱۲۵۸ C.E.) and today», The FASEB Journal ۲۰, pp. ۱۵۸۱–۱۵۸۶.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Ahmad Y Hassan, Transfer Of Islamic Technology To The West, Part II: Transmission Of Islamic Engineering
- ↑ موسی نجفی. انقلاب فرامدرن و تمدن اسلامی(موج چهارم بیداری اسلامی). چاپ دوم. موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۸. ۲۴۹. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۸۳۴-۱۳-۶.
- ↑ اطلس تاریخ جهان برای دانشآموز، سیمون آدامز، مرجان نگهی، جمشید نوروزی؛ انتشارات افق صفحه ۶۶
- ↑ Farmer, Henry George (1988), Historical facts for the Arabian Musical Influence, Ayer Publishing, ISBN 0-405-08496-X, OCLC 220811631
- ↑ Frieder, Braden K. Chivalry & the perfect prince: tournaments, art, and armor at the Spanish Habsburg court Truman State University, 2008 ISBN 1-931112-69-X, ISBN 978-1-931112-69-7
- ↑ Grierson, Philip Medieval European Coinage Cambridge University Press, 2007 ISBN 0-521-03177-X, ISBN 978-0-521-03177-6
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Howard R. Turner (۱۹۹۷), Science in Medieval Islam, p. ۲۷۰ (book cover, last page), University of Texas Press, ISBN ۰-۲۹۲-۷۸۱۴۹-۰
- ↑ تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، ذبیحالله صفا، ص هـ، دانشگاه تهران، ۱۳۷۱
- ↑ اخذ تمدن خارجی، سید حسن تقی زاده، ص46، تهران، انتشارات فردوس، 1379
- ↑ خدمات متقابل اسلام و ایران، مرتضی مطهری، نشر صدرا، ص146
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Vartan Gregorian, «Islam: A Mosaic, Not a Monolith», Brookings Institution Press, ۲۰۰۳, pp. ۲۶–۳۸ ISBN ۰-۸۱۵۷-۳۲۸۳-X
- ↑ Bernard Lewis (2003), "From Race and Slavery in the Middle East: An Historical Enquiry", in Kevin Reilly, Stephen Kaufman, Angela Bodino, Racism: A Global Reader, M.E. Sharpe, pp. 52–8, ISBN 0765610604
- ↑ Arnold Pacey, «Technology in World Civilization: A Thousand-Year History», MIT Press, ۱۹۹۰, ISBN ۰-۲۶۲-۶۶۰۷۲-۵ pp. ۴۱–۴۲
- ↑ Bülent Þenay, Sufism, retrieved 2007-06-26
- ↑ Muslim History and the Spread of Islam from the 7th to the 21st century, The Islam Project, retrieved 2007-06-26
- ↑ Lenn Evan Goodman (۲۰۰۳), Islamic Humanism, p. ۱۵۵, Oxford University Press, ISBN ۰-۱۹-۵۱۳۵۸۰-۶.
- ↑ Joel L. Kraemer (۱۹۹۲), Humanism in the Renaissance of Islam, Brill Publishers, ISBN ۹۰-۰۴-۰۷۲۵۹-۴.
- ↑ Ahmad, I. A. (June 3, 2002), "The Rise and Fall of Islamic Science: The Calendar as a Case Study", Faith and Reason: Convergence and Complementarity (PDF), Al Akhawayn University, retrieved 2008-01-31
- ↑ L. Gari (۲۰۰۲), «Arabic Treatises on Environmental Pollution up to the End of the Thirteenth Century», Environment and History ۸ (۴), pp. ۴۷۵–۴۸۸.
- ↑ S. P. Scott (۱۹۰۴), History of the Moorish Empire in Europe, 3 vols, J. B. Lippincott Company, Philadelphia and London.
F. B. Artz (۱۹۸۰), The Mind of the Middle Ages, Third edition revised, University of Chicago Press, pp. ۱۴۸–۵۰.
(cf. References, ۱۰۰۱ Inventions) - ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ Peter Barrett (۲۰۰۴), Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding, p. ۱۸, Continuum International Publishing Group, ISBN ۰-۵۶۷-۰۸۹۶۹-X.
- ↑ Ibrahim B. Syed PhD, «Islamic Medicine: ۱۰۰۰ years ahead of its times», The Islamic Medical Association of North America|Journal of the Islamic Medical Association, ۲۰۰۲ (۲), pp. ۲–۹ [۷–۸].
- ↑ Micheau, Françoise, "The Scientific Institutions in the Medieval Near East", pp. 992–3 Missing or empty
|title=
(help), in Harv|Morelon|Rashed|۱۹۹۶|pp=۹۸۵–۱۰۰۷ - ↑ John Bagot Glubb (cf. Quotations on Islamic Civilization)
- ↑ The Guinness Book Of Records, Published ۱۹۹۸, ISBN ۰-۵۵۳-۵۷۸۹۵-۲, P.۲۴۲
- ↑ Makdisi, George (April–June 1989), "Scholasticism and Humanism in Classical Islam and the Christian West", Journal of the American Oriental Society (American Oriental Society) 109 (2): 175–182 175–77, doi:10٫2307/604423 Check
|doi=
value (help) Check date values in:|date=
(help) - ↑ N. M. Swerdlow (۱۹۹۳). «Montucla's Legacy: The History of the Exact Sciences», Journal of the History of Ideas ۵۴ (۲), pp. ۲۹۹–۳۲۸ [۳۲۰].
- ↑ Jamil Ragep (۲۰۰۸). «When did Islamic science die (and who cares)?», The British Society for the History of Science|Viewpoint (BJHS) ۸۵, pp. ۱–۴ [۲].
- ↑ Arwa Aburawa (December 14, 2009). "1001 Inventions by Muslims Awarded". IslamOnline. p. 2. Retrieved 2010-01-30.
- ↑ «جنگهای صلیبی». سایت آفتاب. بازبینیشده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «زکریای رازی؛ پیشتاز علم طبابت در عصر طلایی اسلام». سایت آفتاب. بازبینیشده در ۱۳ دسامبر.
- ↑ (Gaudiosi 1988)
- ↑ (Hudson 2003, p. 32)
- ↑ Badr, Gamal Moursi (Spring, 1978), "Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems", The American Journal of Comparative Law (American Society of Comparative Law) 26 (2 – Proceedings of an International Conference on Comparative Law, Salt Lake City, Utah, February 24–25, 1977): 187–198 [196–8], doi:10٫2307/839667 Check
|doi=
value (help) Check date values in:|date=
(help) - ↑ Ray Spier (2002), "The history of the peer-review process", Trends in Biotechnology 20 (8), pp. 357–358 [357].
- ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ ۳۷٫۲ Karima Alavi, Tapestry of Travel, Center for Contemporary Arab Studies, Georgetown University.
- ↑ Howard R. Turner (1997), Science in Medieval Islam, p. 21, University of Texas Press, ISBN 0-292-78149-0
- ↑ Sardar, Ziauddin (1998), "Science in Islamic philosophy", Islamic Philosophy, [Routledge Encyclopedia of Philosophy], retrieved 2008-02-03 More than one of
|author=
and|last=
specified (help) - ↑ Bio-Bibliographies, United States National Library of Medicine.
- ↑ [Lynn Townsend White, Jr.] (Spring, 1961). "Eilmer of Malmesbury, an Eleventh Century Aviator: A Case Study of Technological Innovation, Its Context and Tradition", Technology and Culture 2 (2), pp. 97–111 [100–101].
- ↑ Sami Hamarneh (March 1972), "Review: Hakim Mohammed Said, Ibn al-Haitham", Isis 63 (1), pp. 118–119.
- ↑ Dr. Abu Shadi Al-Roubi, Ibnul-Nafees As a Philosopher, Encyclopedia of Islamic World.
- ↑ Marvin E. Gettleman and Stuart Schaar (2003), The Middle East and Islamic World Reader, p. 54, [Grove Press], ISBN 0-8021-3936-1.
- ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ John M. Hobson (2004), The Eastern Origins of Western Civilisation, pp. 29–30, Cambridge University Press, ISBN 0-521-54724-5.
- ↑ Subhi Y. Labib (1969), "Capitalism in Medieval Islam", The Journal of Economic History 29 (1), pp. 79–96 [92–93].
- ↑ Thomas F. Glick (1977), "Noria Pots in Spain", Technology and Culture 18 (4), pp. 644–650.
- ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ ۴۸٫۲ Andrew M. Watson (1974), "The Arab Agricultural Revolution and Its Diffusion, 700–1100", The Journal of Economic History 34 (1), pp. 8–35.
- ↑ Andrew M. Watson (1983), Agricultural Innovation in the Early Islamic World, Cambridge University Press, ISBN 0-521-24711-X.
- ↑ Jairus Banaji (2007), "Islam, the Mediterranean and the rise of capitalism", Historical Materialism (journal)|Historical Materialism 15 (1), pp. 47–74, Brill Publishers.
- ↑ The Cambridge economic history of Europe, p. 437. Cambridge University Press, ISBN 0-521-08709-0.
- ↑ Subhi Y. Labib (1969), "Capitalism in Medieval Islam", The Journal of Economic History 29 (1), pp. 79–96 [81, 83, 85, 90, 93, 96].
- ↑ Ahmad Y Hassan (1976). Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering, pp. 34–35. Institute for the History of Arabic Science, University of Aleppo.
- ↑ Adam Robert Lucas (2005), "Industrial Milling in the Ancient and Medieval Worlds: A Survey of the Evidence for an Industrial Revolution in Medieval Europe", Technology and Culture 46 (1), pp. 1–30 [10].
- ↑ Ahmad Y Hassan, Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century
مطالعات بیشتر[ویرایش]
- Abdullahi Y., Embi M. R. B (2015). Evolution Of Abstract Vegetal Ornaments On Islamic Architecture. International Journal of Architectural Research: Archnet-IJAR.
- Yahya Abdullahi, Mohamed Rashid Bin Embi (2013). Evolution of Islamic geometric patterns. Frontiers of Architectural Research: Elsevier.
|
|
|
|