رهبر ایران

رهبر جمهوری اسلامی ایران
نشان دولتی جمهوری اسلامی ایران
متصدی کنونی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای از ۱۳ خرداد ۱۳۶۸
لقب	ولی امر (مسلمین جهان) امام (امت) رهبر (معظم) انقلاب (اسلامی) مقام معظم رهبری (حضرتِ) آقا
اقامت‌گاه	بیت رهبری، تهران، ایران
نامزدکننده	مجلس خبرگان رهبری
درازی دوره	نامحدود
دارندهٔ افتتاحی	آیت‌الله سید روح‌الله خمینی
بنیادگذاری	۱۳ آذر ۱۳۵۸ (رسمی) ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ (غیررسمی)
نخستین دارنده	آیت‌الله سید روح‌الله خمینی
وب‌گاه	leader.ir/langs/fa/

جمهوری اسلامی ایران
سیاست و حکومت ایران
ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران قانون اساسی مجلس خبرگان مقام رهبری دادگاه ویژه روحانیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ستاد اجرایی فرمان امام (ره) کمیته امداد امام خمینی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی سازمان تبلیغات اسلامی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی سازمان اوقاف و امور خیریه آستان قدس رضوی رئیس‌جمهور قوه مجریه مجمع تشخیص مصلحت نظام قوه مقننه شورای نگهبان مجلس شورای اسلامی کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دیوان محاسبات کشور قوه قضائیه دیوان عالی کشور دیوان عدالت اداری دادستانی کل کشور سازمان بازرسی کل کشور سازمان قضایی نیروهای مسلح سازمان ثبت اسناد و املاک کشور قوای نظامی ارتش جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران شوراهای عالی هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه شورای عالی انقلاب فرهنگی شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران شورای عالی استان‌ها شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی شورای عالی فضای مجازی هیئت دولت رئیس جمهور حسن روحانی معاون اول رئیس جمهور اسحاق جهانگیری وزارتخانه‌ها وزارت امور اقتصادی و دارایی علی طیب‌نیا وزارت کشور عبدالرضا رحمانی فضلی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات محمود واعظی وزارت امور خارجه محمدجواد ظریف وزارت اطلاعات سید محمود علوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سید حسن قاضی‌زاده هاشمی وزارت آموزش و پرورش علی‌اصغر فانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری محمد فرهادی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح حسین دهقان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی علی جنتی وزارت دادگستری مصطفی پورمحمدی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی علی ربیعی وزارت جهاد کشاورزی محمود حجتی وزارت راه و شهرسازی عباس آخوندی وزارت صنعت، معدن و تجارت محمدرضا نعمت‌زاده وزارت نفت بیژن نامدار زنگنه وزارت نیرو حمید چیت‌چیان وزارت ورزش و جوانان محمود گودرزی معاونت‌ها ریاست سازمان انرژی اتمی علی‌اکبر صالحی ریاست بنیاد شهید و امور ایثارگران سید محمدعلی شهیدی محلاتی ریاست سازمان حفاظت محیط زیست معصومه ابتکار ریاست سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور محمدباقر نوبخت ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مسعود سلطانی‌فر معاونت اجرایی رئیس جمهور محمد شریعتمداری معاونت پارلمانی رئیس جمهور مجید انصاری معاونت حقوقی رئیس جمهور الهام امین‌زاده معاونت امور زنان و خانواده رئیس جمهور شهیندخت مولاوردی معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور سورنا ستاری در سطح هیئت دولت ریاست بانک مرکزی ولی‌الله سیف دبیر شورای عالی امنیت ملی علی شمخانی ریاست جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران امیرمحسن ضیایی استرآبادی رهبران سید روح‌الله خمینی حسینعلی منتظری (قائم‌مقام) سیدعلی خامنه‌ای (روند برگزیدگی) رئیس‌جمهوران ابوالحسن بنی‌صدر محمدعلی رجایی سید علی خامنه‌ای اکبر هاشمی رفسنجانی سید محمد خاتمی محمود احمدی‌نژاد حسن روحانی نخست‌وزیران مهدی بازرگان محمدعلی رجایی محمدجواد باهنر محمدرضا مهدوی کنی میرحسین موسوی تغییر سمت به معاون اول معاونان اول حسن حبیبی محمدرضا عارف پرویز داوودی محمدرضا رحیمی اسحاق جهانگیری رئیسان مجلس خبرگان حسینعلی منتظری (خبرگان قانون اساسی) علی مشکینی (دورهٔ اول تا چهارم) اکبر هاشمی رفسنجانی (دورهٔ چهارم) محمدرضا مهدوی کنی (دورهٔ چهارم) محمد یزدی (دورهٔ چهارم) رئیسان مجلس اکبر هاشمی رفسنجانی(دوره اول و دوم) مهدی کروبی(دوره سوم) علی اکبر ناطق نوری(دوره چهارم و پنجم) مهدی کروبی(دوره ششم) غلامعلی حدادعادل (دوره هفتم) علی اردشیرلاریجانی(دوره هشتم و نهم) رئیسان قوه قضائیه سید محمد حسینی بهشتی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی محمد یزدی سیدمحمود هاشمی شاهرودی صادق لاریجانی رئیسان سازمان صدا و سیما صادق قطب زاده محمد هاشمی رفسنجانی علی لاریجانی عزت الله ضرغامی محمد سرافراز انتخابات‌ آخرین: انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۹۲) انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا (۱۳۹۲) پیش‌رو: انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی (۱۳۹۴-۱۳۹۵) انتخابات پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری (۱۳۹۴) انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۶) انتخابات پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا (۱۳۹۶)

رهبر جمهوری اسلامی ایران بالاترین مقام رسمی در جمهوری اسلامی ایران است که اغلب با عنوان «رهبر انقلاب (اسلامی)» یا «مقام معظم رهبری» و یا «ولی امر مسلمین» از او یاد می‌کنند. رهبر ولی فقیه است.

بر طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رهبر که ولی امر و امام امت است این منصب را عهده‌دار است که با رأی دوسوم نمایندگان مجلس خبرگان رهبری به‌مدت نامحدود برگزیده می‌شود؛ اما براساس اصل صد و یازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، درصورتی‌که رهبر از انجام وظایف خود ناتوان شود و یا یکی از ویژگی‌های رهبری را از دست دهد، مجلس خبرگان رهبری می‌تواند وی را از مقام خود برکنار یا خلع کند.

رهبر که ولایت مطلق دارد، سیاست‌های کلیِ نظام و نظارت بر اجرای آن را بر عهده دارد و از جمله وظیفه‌های او گماشتن برخی سمت‌های اساسی کشور است.

شرایط و صفات رهبری

اصل ۱۰۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:

• صلاحیت علمی لازم برای افتاء در ابواب مختلف فقه.
• عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلام.
• بینش صحیح سیاسی و اجتماعی، تدبیر، شجاعت، مدیریت و قدرت کافی برای رهبری.
• درصورت تعدد واجدین شرایط فوق، شخصی که دارای بینش فقهی و سیاسی قوی‌تر باشد مقدم است.

اصل سابق:

شرایط و صفات رهبر یا اعضای شورای رهبری:

• صلاحیت علمی و تقوایی لازم برای افتاء و مرجعیت.
• بینش سیاسی و اجتماعی و شجاعت و قدرت و مدیریت کافی برای رهبری

وظایف و اختیارات رهبری

اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:

• تعیین سیاستها کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام.
• نظارت بر حسن اجرای سیاستهای کلی نظام.
• فرمان همه‌پرسی.
• فرماندهی کل نیروهای مسلح.
• اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروهای مردمی.
• نصب و عزل و قبول استعفای: مسئولان کشور.
• تعیین فقهای شورای نگهبان.
• تعیین رئیس قوه قضاییه.
• تعیین رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
• تعیین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران.
• تعیین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
• تعیین فرماندهان عالی نیروهای نظامی و انتظامی.
• حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه.
• حل معضلات نظام که از طرق عادی قابل حل نیست، از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام.
• امضاء حکم ریاست‌جمهوری پس از انتخاب مردم صلاحیت داوطلبان ریاست‌جمهوری ازجهت دارا بودن شرایطی که در این قانون می‌آید، باید قبل از انتخابات به تأیید شورای نگهبان و در دورهٔ اول به تأیید رهبری برسد.
• عزل رئیس‌جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی، یا رأی مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت وی بر اساس اصل هشتاد و نهم.
• عفو یا تخفیف مجازات محکومیت در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه.

رهبر می‌تواند بعضی از وظایف و اختیارات خود را به شخص دیگری تفویض کند.

اصل سابق وظایف و اختیارات رهبری:

• تعیین فقهای شورای نگهبان.
• نصب عالیترین مقام قضایی کشور.
• فرماندهی کلی نیروهای مسلح به ترتیب زیر:
• نصب و عزل رئیس ستاد مشترک.
• نصب و عزل فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
• تشکیل شورای عالی دفاع ملی، مرکب از هفت نفر از اعضای زیر:

رئیس‌جمهور.

نخست‌وزیر.

وزیر دفاع.

رئیس ستاد مشترک.

فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

دو مشاور به تعیین رهبر.

• تعیین فرماندهان عالی نیروهای سه‌گانه به پیشنهاد شورای عالی دفاع.
• اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروهای به پیشنهاد شورای عالی دفاع.
• امضای حکم ریاست‌جمهور پس از انتخاب مردم صلاحیت داوطلبان ریاست‌جمهوری ازجهت دارا بودن شرایطی که در این قانون می‌آید باید قبل از انتخابات به تأیید شورای نگهبان و در دورهٔ اول به تأیید رهبری برسد.
• عزل رئیس‌جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور، پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی یا رأی مجلس شورای ملی به عدم کفایت سیاسی او.
• عفو یا تخفیف مجازات محکومیت، در حدود موازین اسلامی، پس از پیشنهاد دیوان عالی کشور.

رهبر

انتخاب رهبری

نوشتار(های) وابسته: برگزیدگی سید علی خامنه‌ای به مقام رهبری

اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:

و رهبر کبیر انقلاب جهانی اسلام و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی «قدس سره الشریف» که از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شدند، تعیین رهبر به‌عهده خبرگان منتخب مردم است. خبرگان رهبری دربارهٔ همه فقها واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم بررسی و مشورت می‌کنند هر گاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسایل سیاسی و اجتماعی یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یکصد و نهم تشخیص دهند او را به رهبری انتخاب می‌کنند و در غیر این صورت یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی می‌نمایند. رهبر منتخب خبرگان، ولایت امر و همه مسئولیت‌های ناشی از آن را برعهده خواهد داشت. رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.

در اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده‌بود:

هر گاه یکی از فقهای واجد شرایط مذکور در اصل پنجم این قانون از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شده باشد، همانگونه که در مورد مرجع عالیقدر تقلید و رهبر انقلاب آیت‌الله العظمی امام خمینی چنین شده است، این رهبر، ولایت امر و همه مسئولیتهای ناشی از آن را بر عهده دارد، در غیر این صورت خبرگان منتخب مردم دربارهٔ همه کسانی که صلاحیت مرجعیت و رهبری دارند بررسی و مشورت می‌کنند، هر گاه یک مرجع را دارای برجستگی خاص برای رهبری بیابند او را به عنوان رهبر به مردم معرفی می‌نمایند، وگرنه سه یا پنج مرجع واجد شرایط رهبری را به عنوان اعضاءی شورای رهبری تعیین و به مردم معرفی می‌کنند.

برکناری رهبر

اصل ۱۱۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:

هر گاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود. یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد، یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده‌است، از مقام خود بر کنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم است. در صورت فوت یا کناره‌گیری یا عزل رهبر، خبرگان موظفند، در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند. تا هنگام معرفی رهبر، شورایی مرکب از رئیس‌جمهور، رئیس قوهٔ قضائیه و یکی از فقهای شورای نگهبان انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام، همه وظایف رهبری را به طور موقت به عهده می‌گیرد و چنانچه در این مدت یکی از آنان به هر دلیل نتواند انجام وظیفه نماید، فرد درگیر به انتخاب مجمع، با حفظ اکثریت فقهاء، در شورا به جای وی منصوب می‌گردد. این شورا در خصوص وظایف بندهای ۱ و ۳ و ۵ و ۱۰ و قسمت‌های (د) و (ه) و (و) بند ۶ اصل یکصد و دهم، پس از تصویب سه چهارم اعضاء مجمع تشخیص مصلحت نظام اقدام می‌کند. هر گاه رهبر بر اثر بیماری یا حداکثر دیگری موقتاً از انجام وظایف رهبری ناتوان شود، در این مدت شورای مذکور در این اصل وظایف او را عهده‌دار خواهد بود.

اصل سابق:

هر گاه رهبر یا یکی از اعضای شورای رهبر یا یکی از اعضای شورای رهبری از انجام وظایف قانونی رهبری ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصل یکصد و نهم گردد از مقام خود بر کنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم است.

مقررات تشکیل خبرگان برای رسیدگی و عمل به این اصل در اولین اجلاسیه خبرگان تعیین می‌شود.

رهبران جمهوری اسلامی ایران

نخستین رهبر یا ولی فقیه ایران بعد از انقلاب ایران (۱۳۵۷) در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹ میلادی) سید روح‌الله خمینی بود. وی رهبر انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ نام گرفت و اولین مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۶۴ حسین‌علی منتظری را به‌عنوان قائم مقام رهبری برگزید. اما اختلافات شدید او با خمینی موجب شد تا وی در فروردین ۱۳۶۸ از این مقام برکنار شود.

پس از درگذشت سید روح‌الله خمینی، در جلسه مجلس خبرگان رهبری، سید علی خامنه‌ای به رهبری انتخاب گردید. به گفته هاشمی رفسنجانی مهمترین موافق رهبری جمعی در این مجلس خود آیت‌الله خامنه‌ای بود و حتی اعلام کرده بود که چون ولایت فرد را قبول ندارم، کاندیدای رهبری نمی‌شوم. اما در مرحله اول رأی گیری بیش از بیست نفر به شورای رهبری رأی دادند و ۴۵ نفر با رهبری فرد موافق بودند. سپس برای انتخاب رهبر بین خامنه‌ای و سید محمدرضا گلپایگانی که اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم او را پیشنهاد می‌کردند، رأی‌گیری شد. خامنه‌ای ۶۸ رأی، گلپایگانی ۱۳ رأی آورد و حدود ۱۳ نفر هم رأی ندادند. نقل قول هاشمی از روح‌الله خمینی که توانایی سید علی خامنه‌ای را برای رهبری تأیید کرده بود، نقش مهمی در اعتماد خبرگان به سید علی خامنه‌ای داشت.

مسئله مهم در این انتخاب شرط مرجعیت بود؛ چراکه سید علی خامنه‌ای مرجع تقلید نبود. طبق اولین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رهبر باید مرجع تقلید می‌بود و «شورای بازنگری قانون اساسی» هنوز کار بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی را به پایان نرسانده بود؛ و عملاً در این انتخاب قانون اساسی و شرایط رهبری در نظر گرفته نشد.

نام	تصویر	زادروز-مرگ	دریافت سمت	پایان سمت
سید روح‌الله خمینی		۳۰ شهریور ۱۲۸۱–۱۳ خرداد ۱۳۶۸	۱۲ آذر ۱۳۵۸ (۳ دسامبر ۱۹۷۹)	۱۳ خرداد ۱۳۶۸ (۳ ژوئن ۱۹۸۹)
سید علی خامنه‌ای		تیر ۱۳۱۸ - تاکنون	۱۴ خرداد ۱۳۶۸ (۴ ژوئن ۱۹۸۹)	رهبر فعلی