مردم فیلی

«فیلی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر استفاده‌ها، فیلی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

فیلی

جغرافیای سکونتگاه مردم فیلی بر روی نقشه گویش‌های جنوبی کردی
مناطق با جمعیت قابل توجه
ایران، استان‌های لرستان، ایلام، قزوین و خوزستان عراق، استان‌های میسان، دیاله و واسط
زبان‌ها
گویش های متعدد زبان لری فیلی شامل (شوهانی، فیلی، مهکی، مکی)
دین
شیعه ، یارسان
گروه‌های قومی مرتبط
کردها و دیگر اقوام ایرانی تبار

فِیلی گروهی از لرها هستند که عمدتاً در لرستان، در باختر ایران و جنوب خاور کردستان عراق سکونت دارند. در ایران بیشتر در استان‌های لرستان و همدان و ایلام، زندگی می‌کنند. دو طایفه اصلی فیلی عبارت‌اند از ایل کرد و محکی. در لغت نامه دهخدا فیلی طایفه‌ای از لُران لُرستان یعنی طوایف اطراف خرم‌آباد فیلی ذکر شده است در برهه‌ای از تاریخ به دلیل تسلط ایل فیلی بر مناطق لر کوچک که از لرستان و ایلام و نیز بخشهایی از جنوب شرق کشور عراق متشکل بود، به همگی ساکنان این منطقه فِیلی گفته می‌شد.
عشایر لر ایران به چهار دسته، لک و زند و ممسنی و فیلی تقسیم می‌شود. عشایر فیلی در نزدیکی خرم‌آباد، که بخشهایی از آن به طور فصلی به جایی با فاصله سه روز پیاده‌روی تا بغداد مهاجرت کردند.

زبان

فیلی ها به گویش های متفاوتی سخن می گویند که معروفترین آنها گویش خرم‌آبادی،گویش چگنی یا چگنیونه و گویش لری شوهانی است.

جغرافیا

در ایران فیلی‌ها ساکن شهرهای اسلام آباد غرب، گیلانغرب، کرمانشاه، ملکشاهی، ایلام، ایوان، شیروان و چرداول، صالح آباد، موسیان، بدره؛ دهلران ، آبدانان، الشتر، کوهدشت، دلفان، اندیمشک و دو طرف کبیرکوه می‌باشند.

در عراق فیلیها ساکن مناطق بغداد؛ استان دیاله، شهربان (مقدادیه فعلی)؛ بدره؛ زرباطیه؛ جاسن؛ کوت، عزیزیه، زهایرات، بعقوبه و هم چنین شهرهای شیخ سعد؛ علی شرقی؛ علی غربی و کوفه هستند. از آغاز بنیان‌گذاری دولت عراق تا به امروز، امور ثبت احوال و شناسنامه به ویژه در شهرهای مرکزی و جنوب عراق و در شمال بغداد و برخی از استانهای تحت سیطره اداره ثبت احوال از مهمترین امور می‌باشند. برای نمونه؛ اگر فرزندان خانواده‌ای فیلی، تحصیلات متوسطه خود را به پایان برسانند و خواهان ورود به دانشگاه باشند. بدون تردید باید خانوادهٔ او از صفر شروع می‌نمودند و هرچه سند قدیمی را از دوران عثمانی در دست داشتند، جمع می‌نمودند و همراه با آن فیش پرداخت آب بها و برق را همانند اسنادی به آن دانشگاه ارایه می‌دادند تا فرزند آنان را برای ادامه تحصیل بپذیرند. هنوز هزاران فیلی در ایران و دولتهای دیگر و صدها هزار از آنان در داخل عراق، شناسنامه دریافت نکرده‌اند. در میان آنان کسانی وجود دارد که رژیم صدام چندین بار او را تاراج نموده‌است. و هنوز حقوق بازگشت را ندارند.

دلایلی که مشوق رژیم حزب بعث عراق بودند تا با بغض و کینه با کردهای فیلی برخورد نماید عبارتند از:

• دلایل سیاسی، دینی، اقتصادی: پس از پیمان‌نامهٔ مارس (آذار) سال ۱۹۷۰ میان دولت بعث عراق و کردها، دولت حزب بعث وعده‌های خود را بجای نیاورد، دولت حزب بعث اهدافی را دنبال نمود تا بنیاد و شالوده‌های جمعیت شناسی و حتی شمار جمیعت مردم کرد را کاهش دهد. به ویژه آن که کردهای فیلی در صفوف مبارزاتی جنبش کرد قرارگرفته بودند و از رهبران این جنبش بودند. این نیز بی‌شک، تأثیر فراوانی در رژیم بعث داشت و تهدید بزرگی بر روان و روحیهٔ حزب بعث عراق به شمار می‌آمد. به همین دلیل، آغاز به بیرون راندن کردهای فیلی نمودند. در کنار آن، مسألهٔ دین، نقش مهمی را در اخراج نمودن و نابودی این قشر داشت. چون که اقلب کردهای فیلی دارای مذهب شیعه بودند و صدام نیز از شیعیان متنفر بود. یکی دیگر دلایل اقتصادی بود. پس از آن که یهودیان و ارمنیان در کشور عراق نماندند، اقتصاد کشور به تمامی در دست تجار و بازرگانان کرد فیلی بود. این بود که حزب بعث عراق از همان آغاز قبضه نمودن قدرت، نیتش را به اجرا در آورد و شروع به اخراج و نابود نمودن بازرگانان کرد فیلی نمود و همه داراییها و اموال آنان را نیز مصادره نمود.

دادگاه عالی جنایی عراق جنایتهای رژیم بعث در دهه ۸۰ میلادی در مورد کردهای فیلی نظیر کشتار جمعی و کوچ اجباری کردهای فیلی در دهه ۸۰ میلادی را نسل‌کشی (ژنوساید) اعلام کردند.

پهلوان

پهلوان واژه‌ای است در معنی منتسب به پهلی/پهلو: پهلو+ان یعنی از تبار پَهل/پار/فَیل. کاربرد این واژه امروزه به شکلی گسترده درباره ساکنان ایلام و هم تبارانشان در فلات ایران هم چون بدره در همسایگی ایلام در استان واسط است. فیلی تلفظ عربی پهلی (پهلوی و پاری) می‌باشد.

تاریخ

معاصر

گروهی از فیلی‌ها در زمان کریم‌خان زند او را تا فارس همراهی کردند و در همانجا ساکن شدند. پس از کریم خان عدّه زیادی از این طایفه به همراه لطفعلی‌خان زند در بمِ کرمان کشته شده و بقیّه از بیم کینه آغامحمّدخان قاجار به مرور در ایل قشقایی ادغام گردیدند و تدریجاً به زبان ترکی قشقایی تکلّم کردند. تا شروع حکومت ناصرالدّین شاه که از زندگی عشایری دست کشیده، به شیراز مراجعت و در محلّ کنونی دروازه سعدی ساکن می‌شوند و در زمان مشروطه با آزادی خواهان هم صدا می‌گردند. دستگاه حاکم زمان به بریدن سر دو نفر از بزرگان فیلی به نام حسنقلی خان و امامقلی خان مبادرت می‌نمایند که شرح این ماجرا در کتاب فارس و جنگ بین‌الملل نوشته آدمیت به تفصیل آمده‌است واین فامیل بزرگ از آن زمان تاکنون در شیراز و خارج ازکشور با شهرت‌های فامیلی: فیلی، فیلی زاده، فیلی قشقایی، فیلی شیرازی و فیلی صفایی معروف می‌باشند.

منطقه‌ای

در دوران دویست سال حکومت والیان فیلی بویژه حسین‌خان سولویزی، تمامی ایل‌های منطقه به نام فیلی معروف بودند ولی پس از اینکه ناحیه پیشکوه به دست محمدعلی میرزا دولتشاه (حاکم کرمانشاه و پسر بزرگ فتح‌علی‌شاه قاجار) افتاد، تنها منطقه پشتکوه در دست والی محلی ماند و از آنجا که نام فیلی با نام خاندان سولویزی گره خورده بود نام فیلی پس از آن تنها به ناحیه پشتکوه اطلاق شد.

پیوند به بیرون

نگاهی به جایگاه کردهای فیلی در تاریخ ایران زمین