کردی کرمانشاهی
| کردی کرمانشاهی کوردی کرماشانی |
||
|---|---|---|
| تلفظ: | Kirmaşanî | |
| گویشگاه‌ها: |  ایران |
|
| شمار گویشوران: | ۸۰۰٬۰۰۰ | |
| خانواده: | هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی شمال غربی زبان کردی کردی جنوبی کردی کرمانشاهی |
|
| کد زبان | ||
| ISO 639-1: | هیچ | |
| ISO 639-2: | – | |
| ISO 639-3: | sdh | |
| یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد. | ||
کردی کرمانشاهی، نام گویشی از کردی جنوبی است[۱] که در شهر کرمانشاه در باختر ایران رواج دارد. البته این لهجه با توجه به خصوصیات مشترکی که با لهجهٔ قصری دارد در کل به عنوان لهجهٔ قصری - کرماشانی شناخته می‌شود.[۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]
زبان کردی، یکی از زبان‌های غربی ایران است که به سه شاخهٔ اصلی شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شود. شاخهٔ شمالی، کرمانجی و شاخهٔ مرکزی، سورانی نامیده می‌شود. کردی جنوبی که از زیرمجموعه‌های مهم این زبان است، خود به گویش‌هایی مانند کرمانشاهی، کلهری و لکی تکلم می‌شود.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶] کردی کرماشانی در شهر کرماشان تکلم می‌شود. بسیاری کردی کرمانشاهی را با کردی کلهری یکی می‌دانند، به هر روی لهجهٔ کردی کرمانشاهی هر چند دچار برخی تغییرات و دستکاری‌ها شده و هنوز اصالت کردی خود را حفظ کرده است. لهجهٔ کرمانشاهی با تغییراتی که در طول تاریخ متحمل شده‌است باز هم دارای اصول گوناگون و معنای صحیح، زیبا و پرمعنی می‌باشد.
محتویات
تبارشناسی زبانی[ویرایش]
نمونه یک متن ادبی[ویرایش]
ئەو چێشتەگ چۊ زانست له دیرووک توومار کریاێه ڕا و ئەنیشەێ ڕچەشکنەیل فەڵسەفه له سەدان ساڵ وەرجه زاین بۊیه. فەڵسەفه وەرجه سۆقرات، چاودێر زانستەیل سرووشتی بۊیه و کارێگەو کردار، باوەڕ، دین و ئاین خەڵک نێاشتێیه. وه سەر ئێ بێ باێەخی‌یەوه له سەرەتاێ دامەزریان کوومەڵگایل شاری و ژیار بەشەری زۊنه، تەنانەت وەرجه وه دی هاتن دینەیل گەورا، بەشەر پەێ وه قۊلی و گرانی خێ (ئەخڵاق) و فەرهەنگ و ئەدەبیات واوەسە و پەێوەندارێ بردۊد و ئاگا بۊ له ڕەوڵ گران ئێ فاکتۆرە له ژیان خوەێ. وەێ جووره تۊەنیم بۊشیم، پەند پێشەنان وەرجە دەسەبەنی ئەڕا زانستەیل و تەنانەت بۊن فیلسووفەیل، بۊە و ژیاێە. بەشەر خاوەن ژیار تۊەنسێیه خاس و گەن له یەکەو بکەێد و له رۊ ئەزموون و خاوەنداری له ئۆستووره و مەتەڵەیل زۊنه، واتە و دەستەواژەێ ئەخڵاقی بسازێد. وە پاێەێ پەخشانەیل دیرووکی ئەڕا یەکم جار ئەرەستوو دەس کردە کوو کردن واتەێ پێشەنان، گ هۊچ لاپەڕەێگ لە لێ وە دەس کەس نەڕەسیە. ئوو هەرسەێ فرە له فیلسووفەیل و هەڵبەستوانەیل ئەو سەردەمە چۊ: ئەفڵاتۊن، ئاپۆلۆنیووس، ئۆرپیدس و... له ناو کارهیلێان چۊ بەشێگ لە ئەدەبیات، لەێ واتەیلە بردیانە کار، هۊچکامێان کارێگ تایبەت لەسەر ئێ گەپە نەکردن.[۱۷]
یک نمونه شعر از شاعر معروف کرمانشاه، شامی کرماشانی[ویرایش]
وڵم کە
| شەرەف کوشیا و وژدان جوانەمەرگ بی | وە بێ وژدانی ھەێرانم وڵم که | |
| وە ئەرواێ شەرەف سەوگەند، دائم | مەلوول مەرگ وژدانم وڵم که | |
| نەکرد کەس دەئوەتم، خوەم بیمه مێمان | وە کار خوەم پەشێمانم وڵم کە | |
| وڵم کە تا نەوەێ کەس پەێ وە دەردم | دۆ سێ رووژێ ک مێمانم وڵم کە | |
| وڵم کەی، یا نیەکەی رەھمی وە حاڵم | تەنم کردیدە زندانم وڵم کە |
نمونه یک شعر به کردی کرمانشاهی[ویرایش]
بێستۊن[ویرایش]
| ئەر هەێ بێستۊن سەر بەرز بێ باک | قامەت کەشیدە تا ئەوج ئەفڵاک | |
| ئەڕاخەمینی؟ پەێ کی خەمباری؟ | داخ کام ئەزیز له سینە داری؟ | |
| تْ مەھرەم راز کام دەردەداری؟ | له هجران کی وەێ تەور خەمباری؟ | |
| راز کام ئاشق ها سینەێ پاکد؟ | ئاود چۊ زەم‌زەم، کیمیاس خاکد | |
| سینەد جاێ تیشەێ کام دڵنەوازە؟ | له جاێ هەر تێشەش یەێ دنیا رازە؟ | |
| وە زاەر بێ خەم وە دڵ ناڵانێ | فەرسوودە وە زام ئقدەێ ساڵانێ | |
| نیشانەێ دیرین تاریخ مادی | رازدار ئەشق شیرین فەرهادی | |
| ئەو د ناکامە لە لاێ ت مردن | راز ئەشقبازی وە ت سپڕدن | |
| شاهد رەنجەیل فەرهاد پاکی | وه زەرب تێشه، سینە سەد چاکی | |
| لەوھ ئفتخار گەنجینەێ رازی | ئستوار قامەت سینه فەرازی | |
| قەرارگاێ شیرین شەودێز سواری | ماواێ ئاشقان دڵ بێ‌قەراری | |
| جاێ سەێر و شکار نوو نەهاڵانێ | بەهەیشت بەرین کوردە ماڵانێ | |
| سینه خراشیاێ تیشەێ فەرهادێ | سرووشت ئەنەخورد ختەێ ئابادێ | |
| ئەێ قولـلەێ سەربەرز ئەڕام ئەزیزی | جاێ دەسەڵات خەسرو پەرویزی | |
| سەراود ئەسرین گریانە چەود | وه لای گاماسیاو چۊ بەیدەو خەود | |
| هێمان تووز خەم ها بان شاند | هەور دڵتەنگی وارێد لە باند | |
| توای تا وە کێ خەمین بنیشێ | پەێ مرگ فەرهاد هەر ئاخ بکیشێ | |
| سەربەرز خەمین خوەم شەریکدم | هاوراز شەوەیل دڵ خەریکدم | |
| هەم تْ خەمینی هەم مْ خەمبارم | تْ زەخمی تیشه مْ زەخمێ یارم |
تفاوت لهجهٔ کردی کرمانشاهی با لهجهٔ اردلانی (سنندجی)[ویرایش]
در اینجا سعی شده به برخی تغییرات بوجود آمده و تفاوتهای لهجهٔ کردی کرمانشاهی در مقابل لهجهٔ کردی اردلانی (سنندجی) اشاره شود که در جدول زیر با چند نمونه از آنها آشنا می‌شویم.
| کرمانشاهی | سنندجی | فارسی |
|---|---|---|
| هلوو | هەشتاڵوو | هُلو |
| بچیم | بچین | برویم |
| خوەیشک | خوەیشک | خواهر |
| ئیوه | ئێوه | شما |
| تیوڵ | ته‌وێڵ | پیشانی |
| بچوو | بچۆ | برو |
| مناڵ | مناڵ | بچه |
| خەرووشک | که‌ورێشک | خرگوش |
| ڕوی | ڕێوی | روباه |
| چه ئۊشی | چه ئه‌یژێت | چه می‌گوید |
البته بسیاری اوقات کرمانشاهی‌ها تمایل به استفاده از واژه‌های اصیل‌تر دارند.
تفاوت مردمی[ویرایش]
تفاوتهای بسیاری در کردهای کرمانشاهی با استفاده از منابع بیشتر و بهتر، دسترسی بیشتر به روش‌های کسب درآمد، داشتن موقعیت اجتماعی و همچنین میزان امکانات قابل توجه برای رشد و قرار گرفتن در بین کلانشهرهای ایران بعنوان عامل یک برنامه برای رشد و شکوفایی کلانشهر کرمانشاه و زبان کردی کرمانشاهی ایجاد شده‌است که می‌توان بازتاب آن را در فرهنگ کرمانشاهی دید.[۱۹][۲۰]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ I. Kamandar Fattah, Les Dialectes kurdes méridionaux: étude linguistique et dialectologique. Louvain, Peeters, 2000, p. 55-62
- ↑ بهادر، م. (1390). نحو کردی قصری بر مبنای دستور زایشی[۱]
- ↑ فرهنگ کردی کرمانشاهی، علی اشرف درویشیان، (کردی به فارسی)، نشر سهند، تهران، ۱۳۷۵
- ↑ رنجبر چقاکبودی، وحید. دستور زبان کردی کرمانشاهی. کرمانشاه: طاق‌بستان، ۱۳۸۸. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۱۰-۱۴۷-۱.
- ↑ دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران ۱۳۸۰، س. ۵۴۸-۵۴۹
- ↑ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) ۲۰۰۰,.
- ↑ Rüdiger Schmitt (Hg.): Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden (Reichert) ۱۹۸۹,
- ↑ Kurdish language
- ↑ Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia
- ↑ بلو، ژویس (1387الف). «کردی». ویراستار رودریگر اشمیت. راهنمای زبان‌های ایرانی. سرپرست مترجمان حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس. جلد دوم صفحات 541-554
- ↑ بلو، ژویس؛ باراک، ویسی (1387ب). دستور زبان کردی کرمانجی. ترجمهٔ علی بلخکانلو. تهران: ناشر مترجم
- ↑ رضایی باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی
- ↑ ویندفور، گرنوت ل.؛ آربور، ان (1387). «ایرانی نوی غربی». ویراستار رودریگر اشمیت. راهنمای زبان‌های ایرانی. سرپرست مترجمان حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس. جلد دوم صفحات 417-433
- ↑ Asatrian, Garnik (2009). Prolegomena to the Study of the Kurds. Yerevan: Yerevan State University,BRILL
- ↑ Haig, Geoffrey & Matras, Yaron (2002). Kurdish Linguistics: a brief overview. Berlin: Sprachtypol. Uni. Forsch. (STUF)
- ↑ رنجبر چقاکبودی، وحید. دستور زبان کردی کرمانشاهی. کرمانشاه: طاق‌بستان، ۱۳۸۸. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۱۰-۱۴۷-۱.
- ↑ بخشی از مقدمه کتاب «واتەێ پێشەنان» نوشته "اکبر رضایی" نویسنده کرمانشاهی
- ↑ شعر "بیستون" از مجموعه شعر «هەسارەگەێ خێاڵ» سرودهٔ کرمرضا فتاحیان شاعر کرمانشاهی
- ↑ دستور زبان کردی کرمانشاهی، وحید رنجبر، انتشارات تاق بستان، چاپ ۱۳۸۸، مقدمه کتاب
- ↑ آهنگرنژاد، جلیل. گلستان شعر و ادب کردی جنوبی
پیوند به بیرون[ویرایش]
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||
