سنجاب

سنجاب محدوده زمانی: Late ائوسن—Recent PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Various members of the family Sciuridae زیباسنجاب‌ها سمورچه سیبری سنجاب قرمز آمریکایی سنجاب روباهی سنجاب زمینی کلمبیا سنجاب زمینی دماغه سگ دشتی دم‌سیاه
طبقه‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پستانداران
راسته:	جوندگان
زیرراسته:	سنجاب‌شکلان
تیره:	Sciuridae گتهلف فیشر فن والدهایم, ۱۸۱۷
Subfamilies و تبارها
زیرخانواده سنجاب غول‌پیکر زیرخانواده سنجاب کوتوله نوگرمسیری زیرخانواده Sciurinae Tribe Sciurini Tribe سنجاب پرنده زیرخانواده زیباسنجابیان Tribe Callosciurini Tribe سنجاب نخلی زیرخانواده خشکی‌سنجابیان Tribe خشکی‌سنجاب‌ها Tribe سنجاب درختی آفریقایی Tribe سنجاب زمینی

سَنجاب یکی از انواع جوندگان است از خانواده سنجابان (Sciuridae) و جنس آن جنس سنجاب‌ها (Sciurus) نام دارد. این حیوان معمولاً بر بالای درختان زندگی می‌کند و از مشخصات آن داشتن دم بلند و پر پشت و دستهای کوتاه و پاهای قوی و تنومند و موی ظریف بدن و گوشهای برجسته احاطه شده با پشم و چشمهای بزرگ است. سنجاب در قاره آسیا، آمریکا، اروپا و آفریقا وجود دارد و گونه‌های مختلفی دارد و در طبیعت از گردو، فندق، بلوط، میوه‌جات و دانه‌ها تغذیه نموده و در صورت دسترسی به لانه پرندگان بر تخم و جوجه پرندگان نیز تغذیه می‌کند. این حیوان ممکن است که توسط مار، پرندگان شکاری و روباه صید شود. از صفات مشهور سنجاب ذخیره سازی گردو و فندق در شکاف درختان و یا در زیر زمین جهت مصرف آن‌ها در زمستان‌ها است و بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهند که این حیوان حافظه‌ای بسیار قوی دارد و به راحتی می‌تواند محل دفن گردو و فندق را یافته و در زمستان که به دست آوردن غذا دشوار می‌شود از ذخیره غذای خود تغذیه نماید. این حیوان در زبان انگلیسی «Squirrel» و در زبان آلمانی «eichhornchen» و در زبان فرانسوی «ecureuil» و در زبان ترکی «sincap» و در زبان عربی «السنجاب» و در زبان فارسی سنجاب نامیده می‌شود که این نام ظاهراً از زبان فارسی به زبان عربی راه یافته و برخی افراد به آن «خز موش» و «موش خرما» نیز می‌گویند که واژه موش خرما به غلط بر این حیوان اطلاق شده‌است و به نظر می‌رسد که واژه خز موش واژه‌ای اصیل و فارسی است که در دوره قبل از اسلام، بر این جانور اطلاق می‌شده‌است. در گذشته‌های دور صید سنجاب در سرزمین خوارزم و جمهوری آذربایجان که بخشی از ایران بوده رایج و متداول بوده‌است و پوست‌های سنجاب خزری و خوارزمی از شهرت خوبی برخوردار بوده‌است. نام دیگر سنجاب در فارسی وَروَره است که ریشه آن به ریشه هندواروپایی ‎*(o)wer-‏ برمی‌گردد.

سنجاب زمینی

اگر یک سنجاب زمینی با یک مار زنگی که در کمین او نشسته‌است مواجه شود، سنجاب سعی می‌کند که از خود دفاع کند و پاسخ دفاعی اش نیز بسیار خارق العاده و شگفت انگیز است. سنجاب زمینی معمولاً با مشاهده مار، آرام و بی سر و صدا سر جای خود ایستاده و در مقابل شروع به تکان دادن دم خود می‌کند، با پاهای خود شروع به پرتاب سنگ کرده و حتی ممکن است گاز نیز بگیرد. دم سنجاب زمینی به هنگام نبرد با مار زنگی بسیار گرم می‌شود و از خود امواج مادون قرمزی ساطع می‌کند که موجب به هم خوردن تعادل مار زنگی شده و باعث لغزیدن و لیز خوردن آن می‌شود. سنجاب‌های زمینی که در زبان انگلیسی پریری داگ نامیده می‌شوند در دالان‌های زیرزمینی که خود حفر می‌کنند زندگی می‌کنند. شکل ظاهری آن‌ها شباهت چندانی به سنجاب‌های درختی نداشته و بیشتر شبیه به سگ آبی است. آن‌ها بیشتر در علفزارهای آمریکای شمالی زندگی می‌کنند. به دالان‌های زیرزمینی آن‌ها شهر می‌گویند که در هر شهر بیش از هزار پریری داگ زندگی می‌کند.

نژادهای سنجاب

گونه‌ای از سنجاب در هند

سنجاب‌ها در سال ۱۸۱۷ میلادی توسط دانشمند المانی «جان فیشر ون والدهایم» در رده بندی علمی قرار گرفتند. خانواده سنجاب‌ها، پنج زیر خانواده دارد که این زیر خانواده‌ها به شرح زیر می‌باشند:

۱. زیر خانواده سنجاب‌های بزرگ

این زیر خانواده یک جنس به نام «سنجاب بزرگ آسیایی» دارد که نام علمی آن Ratufa است.

۲. زیر خانواده سنجاب‌های کوتوله

این زیر خانواده یک جنس به نام «سنجاب کوتوله آمریکای جنوبی» دارد که نام علمی آن Sciurillus است.

۳. زیر خانواده سنجاب‌های آمریکایی

این زیر خانواده پنج جنس به نام‌های زیر دارد:

۱. سنجاب کوچک آمریکایی: که نام علمی آن Sciurillus است.

۲. سنجاب زمینی کاکل دار برونیو: که نام علمی آن Rheithrosciurus است.

۳. سنجاب درختی آمریکایی و اروپا آسیایی: که نام علمی آن Sciurus است.

۴. سنجاب کوهستان مرکزی آمریکا: که نام علمی آن Syntheosciurus است.

۵. سنجاب سرخ آمریکایی: که نام علمی آن Tamiasciurus است.

۴. زیر خانواده سنجاب‌های درختی آسیایی

این زیر خانواده نه جنس دارد که عبارتند از:

۱. سنجاب درختی شرقی: که نام علمی آن Callosciurus است.

۲. سنجاب کوتوله آسیایی: که نام علمی آن Exilisciurus است.

۳. سنجاب نخل آسیایی: که نام علمی آن Funambulus است.

۴. سنجاب تراش گر: که نام علمی آن Glyphotes است.

۵. سنجاب کوچک آسیایی: که نام علمی آن Nannosciurus است.

۶. سنجاب کوچک سولاوسی: که نام علمی آن Prosciurillus است.

۷. سنجاب بزرگ سولاوسی: که نام علمی آن Rubrisciurus است.

۸. سنجاب سوندا: که نام علمی آن Sundasciurus است.

۹. سنجاب راه راه آسیایی: که نام علمی آن Tamiops است.

۵. زیر خانواده سنجاب‌های درختی آفریقایی

این زیر خانواده شش جنس دارد که عبارتند از:

۱. سنجاب نخل آفریقایی: که نام علمی آن Epixerus است.

۲. سنجاب کمند: که نام علمی آن Funisciurus است.

۳. سنجاب خورشیدی: که نام علمی آن Heliosciurus است.

۴. سنجاب کوتوله آفریقایی: که نام علمی آن Myosciurus است.

۵. سنجاب فرچه‌ای: که نام علمی آن Paraxerus است.

۶. سنجاب بزرگ آفریقایی: که نام علمی آن Protoxerus است.

تولید مثل سنجاب

سنجاب‌ها معمولاً دو مرتبه در سال جفت‌گیری و تولید مثل می‌کنند. یکی اواخر زمستان که دمای هوا رو به اعتدال می‌رود و دیگری اوایل بهار قبل از این که هوا گرم شود. در واقع می‌توان گفت که بهار مناسب‌ترین فصل برای این امر است که ایده‌آل‌ترین دما را داراست. سنجاب‌ها در هر مرتبه ۳ تا ۵ بچه به دنیا می‌آورند. حاملگی سنجاب ۳۰ تا ۴۵ روز طول می‌کشد. بچه‌ها با بدنی عاری از مو و با چشم و گوش بسته به دنیا می‌آیند. در ۱۵ روزگی بدن آن‌ها مو در می‌آورد و در ۲۵ تا ۳۰ روزگی چشم باز می‌کنند. همچنین تا ۸ الی ۱۰ هفتگی از شیر مادر تغذیه می‌کنند. تولید مثل سنجاب‌ها از نوع جنسی و لقاح آن‌ها داخلی است.

پراکندگی سنجاب

سنجاب‌ها در مناطق وسیعی از زیستگاه‌های دنیا از جنگل‌های استوایی تا بیابان‌های نیمه خشک یافت می‌گردند این حیوانات را می‌توان در تمامی کشورها مشاهده کرد. سنجاب در محیط‌های زیست متنوعی از جنگل‌های استوایی گرفته تا صحراهای نیمه خشک سوزان زندگی می‌کنند. آن‌ها فقط در مناطق قطبی و صحراهای بسیار خشک قادر به زندگی نیستند. سنجاب‌ها در قاره استرالیا، جزیره ماداگاسکار و آمریکای جنوبی یافت نمی‌شوند. سنجاب معمولاً در درجه اول گیاه خوارند و بر میوه و بذر گیاهان و فندق تغذیه می‌کنند. آن‌ها همچنین از حشرات، خزندگان کوچک نیز تغذیه می‌کنند.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 
• 

منابع

۱. پرورش، نگهداری وبیماری‌های سنجاب، تالیف دکتر احسان مقدس، انتشارات نیلوبرگ، تهران، چاپ اول، زمستان ۱۳۹۰.