خط سیاق

سیاههٔ عروسی که در آن، اعداد و ارقام اجناس به خط سیاق نوشته شده، لالجین حدود سال۱۳۴۰

خط سیاق یا سیاقت یا سیاقی نوعی از خط و روش نگارش است که با آن اهل دفتر و دیوان، اعداد، مقادیر و اوزان را می‌نوشتند.

حساب سیاق روشی است در حسابداری قدیمی و دانشی است در ثبت و ضبط ارقام و اعداد محاسبات دیوانی و شخصی. تا پایان دورهٔ قاجار کلیهٔ امور محاسبات دولتی و شخصی با اعداد سیاق نوشته می‌شد و مردم عادی به‌ویژه کسبه تا حدود بیست سی سال پیش نیز محاسبات خویش را با اعداد سیاق ثبت می‌کردند. کاتبان این خط برای اعداد و کلمات اختصاری علائمی ویژه داشتند که خواندن آن برای بسیاری آسان نبود.

خظ سیاق معادلهایی هم در فرهنگهای دیگر دارد، که آنها نیز عملاً منسوخ شده‌اند. گونه‌هایی از این خط در جهان عرب (معروف به خط «دیوانی»)، جنوب آسیا (هند، پاکستان، و بنگلادش، معروف به خط «رقم»)، و امپراتوری عثمانی (معروف به «سیاقات») استفاده می‌شده است. نام این خط از واژهٔ عربی «سیاق» به معنی «ترتیب» گرفته شده است. شکل بسیاری از علائم مورد استفاده در این خط نیز مبتنی بر شکل نوشتن اعداد به زبان عربی است. این شکلها احتمالاً در دوران خلافت هشام بن عبدالملک (حدود ۱۰۵ تا ۱۲۵ هجری قمری) برای جایگزین کردن سیستمی که مبتنی بر سیستم حسابداری ساسانیان بوده است ابداع شده است. عده ای نیز بر این عقیده اند که این خط در زمان سلجوقیان وارد جهان اسلام شده است. کلمه سایماق در زبان ترکی به معنای شمارش می باشد. امر مفرد از این مصدر "سای" بعلاوه پسوند "اق" یعنی "سایاق" باعث بوجود آمدن اسم وسیله می شود که به معنی وسیله شمردن می باشد و عده ای نیز سیاق را معرب سیاگ یا سیاک پارسی به معنای رنگ سیاه و یا سیاهه به معنای چرکنویس می دانند.

منابع

• لغت‌نامه دهخدا
• مهدی صدری فصلنامهٔ تاریخ معاصر ایران، شمارهٔ ۲۲
• «عناصر فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی و تعاریف آن». بانک نسخ خطی ایران. بازبینی‌شده در ۱ مهر ۱۳۸۹. 

پیوند به بیرون

• کوششی در آموزش خط سیاق اثر جواد صفی‌نژاد