سنگ‌نبشته‌های هخامنشیان
خط سنگ‌نبشته‌ها[ویرایش]
بیشتر سنگ‌نبشته‌های هخامنشیان همانند سنگ‌نبشته پی‌بنای دیوار جنوبی تخت جمشید و سنگ‌نبشته کاخ دروازه کشورها به سه خط میخی پارسی باستان، ایلامی و بابلی و در نزدیکی یکدیگر حک شده‌اند.[۱]
تخت جمشید[ویرایش]
کتیبه‌های پی‌بنای کاخ آپادانا تخت جمشید[ویرایش]
کتیبه‌های پی‌بنای کاخ آپادانا تخت جمشید هشت کتیبه باستانی است که از دوران زمامداری داریوش بزرگ به جا مانده است. این کتیبه‌ها از زیر ستون‌های کاخ آپادانا تخت جمشید کشف شده‌است. چهار کتیبه از این کتیبه‌ها از جنس طلا و چهار کتیبه دیگر از جنس نقره می‌باشند. بزرگترین و باشکوهترین کاخ داریوش اول، آپادانا بوده‌است. بنای این کاخ در تاریخ ۵۱۵ پیش از میلاد آغاز شد و تکمیل آن سی سال طول کشید. ساختمان این کاخ بزرگ و با شکوه، کاری ماندنی محسوب می‌شد، به همین سبب داریوش بزرگ فرمان داد تا نام و نشان و ویژگی‌های ایرانشهر (ایران) را بر چهار کتیبه (خشت) طلایی و چهار کتیبه نقره‌ای، به سه زبان و خط پارسی باستان، بابلی و عیلامی حک کنند و چهار جعبه سنگی که هر کدام ۴۵ سانی‌متر طول و عرض و ۱۵ سانتی‌متر بلندی داشت، ساختند و در هر جعبه، یک کتیبه طلایی و یک کتیبه نقره‌ای به همراه چند سکه، از نوع سکه‌های ایونیه و لودیه و یونان، که در آن روزگار رواج داشت (در سال ۵۱۵ پیش از میلاد هنوز سکه‌های داریوش، موسوم به داریک یا داریوشی، ضرب نشده بود) قرار دادند و در چهار گوشه تالار کاخ، زیر پی دیوار آپادانا، با تخته سنگ‌هایی گران مدفون ساختند.[۲]
کتیبه پی‌بنای دیوار جنوبی[ویرایش]
| پرونده:160 | پرونده:160 | |
کتیبه پی‌بنای دیوار جنوبی تخت جمشید از کتیبه‌های موجود در تخت جمشید است که در ضلع جنوبی پارسه قرار دارد. این کتیبه توسط داریوش بزرگ و هنگامی که درب جنوبی محل آمد و شد در تخت جمشید بود به مناسبت پی‌بنای کاخ تخت جمشید حک شده است. این کتیبه بر روی تخته سنگی در ابعاد ۷۲۰ در ۲۰۵ سانتی‌متر که در جبهه جنوبی کار گذاشته است، نوشته شده‌است. این کتیبه به چهار قسمت تقسیم شده‌است و در هر قسمت کتیبه‌ای به خط میخی کنده شده‌است. دو کتیبه سمت چپ (غربی) به خط و زبان فارسی باستان نوشته شده‌است. دو کتیبه سمت راست (شرقی) از چپ به راست به ترتیب به خط میخی عیلامی و خط میخی بابلی نوشته شده‌است.[۳]
کتیبه اردشیر یکم[ویرایش]
کتیبه اردشیر یکم در تخت جمشید یکی از چندین کتیبه موجود در تخت جمشید است که از دوران هخامنشیان به جا مانده‌است. این کتیبه نشان می‌دهد که او نیز از پدر خود خشایارشا و نیایش داریوش بزرگ در دین پیروی کرده و پیرو کیش اهورایی بوده‌است.[۴]
کاخ آپادانای شوش[ویرایش]
کتیبه داریوش بزرگ[ویرایش]
کتیبه داریوش بزرگ در کاخ آپادانای شوش، یکی از الواح ارزشمندی است که متعلق به دوران هخامنشیان می‌باشد. این لوح در یکی از دروازه‌های کاخ آپادانا شوش کشف شده‌است. در سال ۱۹۱۱ (میلادی) ژاک دو مورگان و رولاند دو مکوئنم با حفاری در کاخ آپادانای شوش موفق به این اکتشاف شدند. این لوحه تاریخی که از خاک رس می‌باشد، در موزه لوور نگهداری می‌شود. کتیبه داریوش بزرگ، دارای ابعاد ۴۲ در ۴۲ سانتی‌متر است و قسمتی از آن از بین رفته‌است. کتیبه داریوش بزرگ در کاخ آپادانای شوش به خط پارسی کهن است و یکی از نخستین متون به جا مانده از این پادشاه هخامنشی در آستانه به دست گرفتن قدرت می‌باشد. این کتیبه علاوه بر اینکه مجوز و فرمان‌نامه ساخت بنای کاخ آپادانای شوش را بیان کرده‌است، اطلاعات گرانقدری را در مورد داریوش اول و هخامنشیان به باستان شناسان ارائه داده‌است.[۵]
بیستون[ویرایش]
سنگ‌نبشته بیستون[ویرایش]
سنگ‌نبشته بیستون بزرگترین سنگنبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است. سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. محوطه بیستون از آثار ملی ایران است و خود این اثر هم از سال ۲۰۰۶ یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.[۶][۷]
ترکیه[ویرایش]
کتیبه سه زبانه خشایارشا در نزدیکی دریاچه وان ترکیه، بر فراز صخره‌ای و در ارتفاع ۲۰ متری از سطح زمین و در نزدیکی یک قلعه واقع شده‌است. این کتیبه در اصل توسط داریوش بزرگ آماده‌سازی شده‌است اما به دلائلی تکمیل نشده و خالی رها شده‌است، اما خشایارشا پسر داریوش بزرگ، در دوران زمامداری خود آن را به سه زبان پارسی باستان، بابلی و عیلامی تکمیل کرده و به یادگار گذاشته‌است. این کتیبه ۲۷ سطر و ۳ ستون دارد و از چپ به راست، به سه زبان پارسی باستان، بابلی و عیلامی نوشته شده‌است. این کتیبه تنها کتیبه شاهنشاهی هخامنشی است که در خارج از مرزهای کنونی ایران قرار دارد.[۸]
گنجنامه[ویرایش]
سنگ‌نبشته‌های گنجنامه نوشتارهایی از دوران داریوش و خشایارشای هخامنشی است که بر دل یکی از صخره‌های کوه الوند در فاصله ۵ کیلومتری غرب همدان و در انتهای درهٔ عباس‌آباد حکاکی شده‌است. کتیبه‌ها هر کدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبان‌های پارسی باستان، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده‌اند. متن پارسی باستان در سمت چپ هر دو لوح جای گرفته‌است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی‌متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قراردارد.
منشور حقوق بشر کورش[ویرایش]
منشور حقوق بشر کوروش یا استوانهٔ کوروش بزرگ لوحی از گل پخته‌است که در سال ۵۳۸ پیش از میلاد به فرمان کوروش بزرگ هخامنشی پادشاه و بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی نگاشته شده‌است. نیمهٔ نخست این لوح از زبان رویدادنگاران بابلی و نیمهٔ پایانی آن سخنان و دستورهای کورش به زبان و خط میخی اکدی (بابلی نو) نوشته شده‌است. این استوانه در سال ۱۲۵۸ خورشیدی/ ۱۸۷۹ میلادی در نیایشگاه اِسَگیله (معبد مردوک، خدای بزرگ بابلی) در شهر بابل باستانی پیدا شده و در موزه بریتانیا در شهر لندن نگهداری می‌شود. این منشور یکی از بزرگترین نشانه‌های روحیهٔ بردباری در فرهنگ ایرانی است.[۹]
جزیره خارک[ویرایش]
سنگ‌نبشته هخامنشی در جزیره خارک در سال ۱۳۸۶ در پی احداث جاده‌ای در جزیره خارک کشف شده‌است که به خط میخی ایران باستان و با طول و عرض تقریبی یک متر می‌باشد که بر روی سنگی مرجانی نوشته شده‌است. طبق تاریخ‌گذاری این کتیبه، قدمت آن به ۲۴۰۰ سال پیش و زمان هخامنشیان بازمی‌گردد.[۱۰]
فهرست سنگ‌نبشته‌های هخامنشی[ویرایش]
در کتاب کتیبه‌های هخامنشی، نوشتهٔ پیر لوکوک (Pier Lokok) فهرست سنگ‌نبشته‌های هخامنشی این گونه آمده است:[۱۱]
- سنگنبشتهٔ کوروش بزرگ در پاسارگاد (CMa)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در بیستون
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در پارسه (DPa)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در شوش (DSe)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در شوش (DSf)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در شوش (DSj)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در شوش (DSs)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در نقش رستم (DNa)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در نقش رستم (DNb)
- سنگنبشتهٔ داریوش بزرگ در سو اِز (DZc)
- کتیبه داریوش بزرگ در کاخ آپادانای شوش
- سنگنبشتهٔ اردشیر در شوش (A2Sa)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPa)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPb)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPc)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPd)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPe)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPf)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPg)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در پارسه (XPh)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در شوش (xsb)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در شوش (xsc)
- سنگنبشتهٔ خشایارشا در شوش (xsd)
- کتیبه سه زبانه خشایارشا در ترکیه
- کتیبه داریوش دوم در شوش (D2sa)
- کتیبه داریوش دوم در شوش (D2sb)
- کتیبه داریوش دوم در شوش (D2sc)
- کتیبه اردشیر دوم در همدان (A2Ha)
- کتیبه اردشیر دوم در همدان (A2Hb)
- کتیبه اردشیر دوم در همدان (A2Hc)
- کتیبه اردشیر دوم در تخت جمشید (A2Pa)
- کتیبه اردشیر دوم در شوش (A2sa)
- کتیبه اردشیر دوم در شوش (A2sb)
- کتیبه اردشیر دوم در شوش (A2sc)
- کتیبه اردشیر دوم در شوش (A2sd)
- کتیبه اردشیر سوم در تخت جمشید (A3pa)
پانویس[ویرایش]
- ↑ علیرضا شاپور شهبازی. راهنمای مستند تخت جمشید. سفیران. شیراز: بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد. ISBN 4964-91960-6-4.
- ↑ شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۸۹ الی ۹۴.
- ↑ شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۴۰ و ۴۱.
- ↑ shahannameh.ir، وبگاه ایران باستان، شاهنامه.
- ↑ louvre.fr، وبگاه موزه لوور.
- ↑ chn .ir، وبگاه خبرگزاری میراث فرهنگی (متن بیستون).
- ↑ ghiasabadi.com، وبگاه پژوهش‌های ایرانی.
- ↑ chn .ir، وبگاه خبرگزاری میراث فرهنگی (کتیبه خشایارشا).
- ↑ رضاییان، هفت رخ فرخ ایران، ۵۲.
- ↑ chn .ir، وبگاه خبرگزاری میراث فرهنگی (سنگ‌نبشته جزیره خارک).
- ↑ لوکوک، کتیبه‌های هخامنشی، 205-329.
منابع اینترنتی[ویرایش]
- «کتیبه اردشیر اول». www.shahannameh.ir. بازبینی‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۰.
- «کتیبه گمشده خشایارشا در دریاچه وان ترکیه بازیابی شد» (فارسی). خبرگزاری میراث فرهنگی. بازبینی‌شده در ۲۰ فروردین ۱۳۹۰.
- «Foundation charter of the palace of Darius I, in Old Persian» (انگلیسی). وبگاه موزه لوور.
- «دربارهٔ سنگ‌نوشته داریوش بزرگ در بیستون». وبگاه پژوهش‌های ایرانی، سه شنبه ۲۰ تیر ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۱.
- «متن کامل کتیبه بیستون» (فارسی). خبرگزاری میراث فرهنگی. بازبینی‌شده در ۱ اسفند ۱۳۹۰.
- «کتیبه هخامنشی خارک نامنظم و در ۵ سطر نوشته شده است» (فارسی). خبرگزاری میراث فرهنگی. بازبینی‌شده در ۱ اسفند ۱۳۹۰.
منابع کتاب[ویرایش]
- لوکوک، پیر. کتیبه‌های هخامنشی. ترجمهٔ نازیلا خلخالی. چاپ ۳. تهران: نشر فرزان، ۱۳۸۹. شابک ۹۶۴-۳۲۱-۱۳۳-۹.
- رضایی همدانی، عمادالدین. سیمای همدان. تهران: انتشارات انوشه، ۱۳۷۹. شابک ۹۶۴-۹۲۹۲۵-۵-۱.
- علیرضا شاپور شهبازی. راهنمای مستند تخت جمشید. سفیران. شیراز: بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد، ۱۳۸۴. ISBN 4964-91960-6-4.
- رضاییان، فرزین و کابلی، یدالله. هفت رخ فرخ ایران. تهران: شرکت طلوع ابتکارات تصویری، ۱۳۸۷. ISBN 978-964-04-0569-7.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
