مسجد جامع اصفهان
مختصات: ۳۲°۴۰′۱۰″ شمالی ۵۱°۴۱′۰۶″ شرقی / ۳۲.۶۶۹۴۴۴° شمالی ۵۱.۶۸۵° شرقی
| مسجد جامع اصفهان | |
|---|---|
 |
|
| اطلاعات اثر | |
| کشور |  ایران |
| نوع | فرهنگی |
| معیار ثبت | i, v, vi |
| شمارهٔ ثبت | ۱۳۹۷ |
| منطقه | آسیا |
| تاریخچه | |
| تاریخچهٔ ثبت | ۲۰۱۲ (طی نشست سی و ششم) |
| اطلاعات ثبت ملی | |
| شماره ثبت ملی | ۹۵ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۵ دی ۱۳۱۰ |
| دیرینگی | قبل از اسلام |
| † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو | |
مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است. این مسجد مجموعه تاریخی وسیعی را به ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر در شمال شرقی اصفهان و کنار میدان کهنه نشان می‌دهد و امروز شامل قسمت‌های مختلفی است از قبیل گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، حیاط چهار ایوانی و شبستان‌های گرد آن، مدرسه مظفری، محراب الجایتو که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند. بنا بر شواهد تاریخی، مسجد جامع اصفهان بر روی ویرانه‌های مسجد قدیمی تری ساخته شده که اعراب ساکن قریه طهران در اصفهان در قرن دوم هجری در یهودیه بنا کرده بودند. مسجد اولی بر خرابه‌های ابنیه‌ای مربوط به اواخر دوره ساسانی برپا شده بود (دهباشی،۱۳۰:۱۳۸۳)[۱].
مهم‌ترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته‌اند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است.
مسجد جامع اصفهان منعکس کننده هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی و اسلامی است.[۲]
محتویات
تاریخچه[ویرایش]
کاوشهای باستانشناسی نشان از آن دارد که احتمالا این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده و بصورت یکی از آتشکده‌های شهر اصفهان کاربری داشته‌است. کشف یک پا ستون، با تزیینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد، وجود بنایی قبل از اسلام را تایید می‌کند. درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می‌آید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شده‌است.
بخش‌های گوناگون آن در طول نزدیک به هزار سال شکل گرفته‌اند و طی این سالها همواره در حال مرمت و بازسازی بوده‌است که آخرین آنها بازسازی بخش تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال جنگ ایران و عراق بوده‌است.
سنگابهای مسجد جامع[ویرایش]
در مسجد جامع اصفهان چهار سنگاب قراردارند.[۳]
۱- سنگاب ایوان درویش: در ایوان شمالی مسجد جامع که ایوان درویش نام دارد، سنگابی از جنس سنگ پارسی قرار گرفته‌است. این سنگاب ابتدا در مجاورت مقبره علامه مجلسی قرار داشته و بعد به محلّ کنونی منتقل شده‌است. قطر دهانه سنگاب ۱۱۵ سانتیمتر است، ولی نیمی از آن به علّت شکستگی از بین رفته‌است. کتیبه بدنه این سنگاب به زبان‌های فارسی و عربی و به خطّ ثلث است. آن چه از متن کتیبه بجا مانده به شرح زیر است:
... و صل علی زین العباد علی و الباقر محمد و الصادق جعفر و الکاظم موسی و الرضا علی و التقی محمد و النقی...
| کرد وقف شاه مظلومان حسین ابن علی | هرکه نوشد آب گوید لعن بر ابن زیاد | |
| شد تمام این جام در عهد شه ایران صفی | ...... |
لبه این سنگاب دارای پنج جامگاه بوده‌است که شکستگی نیمی از سنگاب باعث شده که تنها دوتا از آنها باقی‌بمانند. نقشهای بدنه این سنگاب هم در اثر فرسایش تا حدودی از بین رفته‌اند.
۲- سنگاب ایوان صاحب: ایوان جنوبی مسجد جامع، ایوان صاحب نام دارد و سنگابی ساده در رو به روی آن قرار گرفته‌است. این سنگاب در میان حوضچه‌ای از سنگ چهارگوش قرار گرفته و روی لبه آن پنج جامگاه طرّاحی شده‌است. سطح خارجی سنگاب در بالا شامل کتیبه صلوات بر چهارده معصوم (ع) به خطّ ثلث و نقشهای کنگره‌دار کوچک، و در قسمت پایین سنگاب، نقشهای کنگره‌دار بزرگ است. همچنین بر روی بدنه سنگاب، کتیبه‌ای به این مضمون نقش بسته‌است:
وقف شرعی نمود توفیق... استاد امین ولد اسمعیل... فی ۱۱۰۲
۳ و ۴ - دو سنگاب کوچک دیگر هم در مسجد جامع اصفهان وجود دارند که یکی در کنار حوض میان حیاط مسجد، و دیگری در برابر ایوان استاد (ایوان غربی) قرار گرفته‌اند.
خواندنی درباره مدفونان[ویرایش]
محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی فقیه شیعه در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفویه که معروفترین اثر او بحارالانوار است در این مسجد دفن شده.
آرتور پوپ (باستان شناس) می‌نویسد: «من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجّه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است؛ چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فنا ناپذیر و خلّاقهٔ ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقهٔ خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از این که دیده برهم نهادم، جسدم را را در این خاک مقدّس دفن کنند.»
محراب‌ها[ویرایش]
مسجد جامع اصفهان از مساجدی است که محراب‌های متعددی دارد. بلندآوازه ترین محراب آن در ضلع شمالی ایوان غربی آن، در شبستانی که بوسیله اولجایتو ساخته شد قرار دارد. این محراب نمونه نفیسی از تزئین گچبری است با گل و بته و شکل‌های هندسی. هشت محراب دیگر در این مسجد وجود دارند که تدریجا ساخته شده است (پیرنیا، ۱۳۸۳)[۴]
ثبت در میراث جهانی[ویرایش]
این اثر در اجلاس سی و ششم یونسکو در زمره میراث جهانی ثبت گردید.[۵]
نگارخانه[ویرایش]
-
ایوان شمالی
-
ایوان شمالی
-
نمای ایوان جنوبی از درون ایوان شمالی
-
ایوان جنوبی
-
ایوان غربی
-
محراب اولجایتو
-
نمای بیرونی گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان
-
شبستان شمالی مسجد جامع اصفهان
-
منظره درونی گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان
-
شبستان مسجد
-
گنبد مسجد جامع
منابع[ویرایش]
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مسجد جامع اصفهان در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- ↑ دهباشی، ع.(١٣٨٣) اصفهان، تهران، خانه فرهنگ گویا
- ↑ کریمی، ف. (1386) جهانی - محلی شدن و معماری ایرانی-اسلامی: نگاهی به مسجد جامع اصفهان، مجله جهانی رسانه- نسخه فارسی، شماره 4، پاییز 1386، ٍ ص 8.
- ↑ سقاخانه‌ها و سنگابهای اصفهان. منصور دادمهر. انتشارات گلها. ۱۳۷۸.
- ↑ پیرنیا، م(١٣٨٣) سبک شناسی معماری ایرانی، تهران، نشر معمار، ١٣٨٣
- ↑ بی‌بی‌سی
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مسجد جامع اصفهان موجود است. |
- مسجد جمعه اصفهان. اوجینو گالدیری. مترجم حسینعلی سلطانزاده پسیان. انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران
- کتاب فارسی سال دوم دبیرستان
|
||||||||||||||||||||||||||||||
