تشمال

توشمال از مناصب حکومتی ایران از دوره مغول تا اواخر دوره صفوی است که با عنوان امیر نیز آمده است.

توشمال در ایلام و لرستان به رئیس ایل اطلاق می‌گردد. از وظایف عمده توشمال افزون بر حفظ امنیت و نظارت بر امور مختلف ایل که از طریق پلیس وانتظامات صورت می‌گرفت وهمچنین جمع‌آوری مالیات مرسوم بود. عنوان کریم خان زند، توشمال بود و او را توشمال کریم می‌خواندند که در آن دوره به معنای «کدخدا» و «بزرگتر قوم» بود.الگو:مدرک مشکوک

سازها

آلات موسیقی تشمال‌ها بسیار ساده و شامل کَرنا (سُرنا) و دُهُل (طبل) است. دهل از پوست گوسفند و توسط خود آنها ساخته می‌شود. تشمالها دو نوع کرنا دارند. از نوع بزرگ در عروسیها و از نوع کوچک آن که به ساز چپی مشهور است،

گذران زندگی

تشمال‌ها بجز نوازندگی، کارهای خدماتی مانند کمک در برگزاری مراسم عزاداری و عروسی، ختنه کردن، آرایشگری، و کشیدن دندان را نیز انجام می‌دادند. در هنگام برگزاری عروسی و عزا علاوه بر ساززدن، از مهمانها پذیرایی می‌کردند. آنها علاوه بر عروسی و عزاداری در مراسمی مانند ختنه سوران ساز هم می‌زدند.

تشمال‌ها اگرچه زمین برای کشاورزی در اختیار نداشتند ولی با کار و شغل خود در خدمت ایل بودند. برخلاف امروز برای انجام مراسم مختلف، دستمزدی نمی‌گرفتند و درآمد آنها تنها سهمی بود که در آخر سال از محصول نصیبشان می‌شد و یا آنچه تحت عنوان شاباش و انعام از مدعوین می‌گرفتند. در زمان ختنه کردن پسربچه‌ها هم گاهی در مقابل سیلی که از بچه می‌خوردند، هدیه‌ای از پدرش می‌گرفتند. در گذشته تشمال‌های هر طایفه دارای سهمی از محصول بودند که به آن بُری (bori) گفته می‌شد. بری در لغت به معنی حقوق و مستمری است. بخشی از گندم و جو برداشتی، سهم آنها بود و بختیاری‌ها با میل و رغبت تمام آن را پرداخت می‌کردند. بسیاری از تشمالهای قدیمی هنوز هم عادت خود را ترک نکرده و برای گرفتن کمک یا بُریِ خود به خانهٔ افراد طایفه مراجعه می‌کنند.

وضعیت اجتماعی

افراد طایفه با نوعی تحقیر به تشمال‌ها نگاه کرده و معمولاً بی ارزشترین چیزها را به آنان نسبت می‌دادند. تشمالها تنها می‌توانستند با افراد همگروه خود ازدواج کنند و هیچ فرد دیگری از طایفه تمایلی به ازدواج با آنها نداشت. هیچکس به تشمالها دختر نمی‌داد و پسران طایفه هم به علت دیدی که نسبت به آنها وجود داشت، مایل به ازدواج با دختران تشمالها نبودند. برخی معتقدند که تشمالها طایفه‌ای از ایل بختیاری هستند ولی از آنجا که هر طایفه، تشمال مخصوص خود داشتند که سالانه سهمی هم از محصول به آنها داده می‌شد، این عقیده درست به نظر نمی‌رسد.

تشمال در ایل بختیاری

نوشتار اصلی: تشمال (بختیاری)

برای مردم کولی که در میان بختیاری‌ها با نام توشمال معروفند به نوشتار کولی‌ها رجوع کنید.

در بختیاری‌ها هر طایفه‌ای نوازندگان مخصوص دارد که به آنها تُشمال گفته می‌شود. تشمالها گرچه در کنار بقیهٔ طایفه زندگی می‌کنند ولی دارای زندگی جداگانه هستند. این واژه به شکل توشمال هم نوشته می‌شود.

واژهٔ تشمال در زبان بختیاری به دو معنی به کار رفته‌است. یکی از این دو نام یکی از طوایف بختیاری است ولی کاربرد مصطلح آن به معنی نوازندهٔ محلی است. در برخی مناطق به تشمال‌ها خطیر، مهتر و میشکال هم می‌گویند.

منابع

• [۱]
• رقص در ایل بختیاری
• گاگریوه‌های مردانه
• [۲]
• موسیقی مجالس غروسی و شادی
• توشمال‌ها
• حاجت پور، موسی. بختیاری و تحول زمان. چاپ اول. اهواز: انتشارات معتبر (وابسته به مؤسسه فرهنگی هنری آداب)، ۱۳۸۶. شابک ‎۹-۷۸-۸۷۳۵-۹۶۴-۹۷۸. 
• خسروی، عبدالعلی. تاریخ و فرهنگ بختیاری ج ۲. چاپ اول. اصفهان: نشر حجت، ۱۳۷۲. 
• مددی، ظهراب. واژه نامهٔ زبان بختیاری. چاپ اول. انتشارات آیات، ۱۳۷۵.