گورانی دستهای از زبانهای ایرانی غربی است که گویشورانش گروهی از کردها [۲][۳] در غرب ایران و شمال شرق عراق اند. گویشوران به گویشهای گورانی همچنین از زبان کردی سورانی، کردی جنوبی، کردی کرمانجی و همچنین زبان های رسمی کشورهایی که در آن زندگی می کنند، مانند فارسی، عربی و ترکی نیز استفاده میکنند.[۴][۵] این زبان به علت تعداد کم گویشوران آن توسط یونسکو یکی از زبانهای در خطر نابودی اعلام شده است.[۶] گویشوران آن در ایران ۲۳ هزار نفر و در عراق ۲۱ هزار نفر برآورد شدهاند.[۷]. زبان گورانی (که شامل اورامی میشود) اغلب به عنوان بخشی از شاخه زازا-گورانی زبانهای هندوایرانی و ایرانی طبقهبندی میشود.[۸] زبان زازاکی که در قسمتهای شمالی کردستان گویش میشود، هم از نظر دستوری و هم از نظر واژگان متفاوت است و به طور کلی توسط گویشوران گورانی قابل فهم نیست اما مرتبط با گورانی در نظر گرفته میشود.
گویشهای گورانی از شاخه زازا-گورانی زبانهای ایرانی هستند و نزدیکی آنها بیشتر با زبانهای کناره دریای خزر است.[۹] گورانی با زبانهای کردی مانند سورانی و کرمانجی که در همسایگی آن قرار دارند متمایز است و کردی شمرده نمی شود[۹].
این گویش در نواحی جنوبی کردستان که بین ایران و عراق تقسیم شدهاست تلفظ میشود. در این مناطق به آواز گورانی و به آواز خوان گورانی بیژ گفته میشود. در عراق در خانقین، مندلی، شرق سلیمانیه، نزدیکی حلبچه و در ایران در جنوب و غرب ایران (کنار مرز عراق)، اورامانات، شرق سنندج، شمال و شمال غربی کرمانشاه به این گویش سخن میگویند.[۵]
↑J. N. Postgate, Languages of Iraq, ancient and modern, British School of Archaeology in Iraq, [Iraq]: British School of Archaeology in Iraq, 2007, p. 138.
↑ ۹٫۰۹٫۱J N Postgate, Languages of Iraq, ancient and modern, British School of Archaeology in Iraq, [Iraq] : British School of Archaeology in Iraq, 2007, p.138.