ابوعلی مسکویه

ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب مَسکَوَیه رازی(۳۲۰یا۳۲۶ - ۴۲۱ هجری) از اهالی ری بود (بخشِ آخرِ این نام، مانند آخرِ نام‌های سیبویه و ابن بابویه تلفظ می‌شود، اما در عربی مسکَوَیه Maskawaih گفته می‌شود).وی در دربارِ آل بویه در بغداد، ری، شیراز و اصفهان خدمت کرد و در اصفهان درگذشت. نگارش کتابهای «الفوز الاکبر»، «تجارب الامم»، «انس الفرید»، «ترتیب السعادات»، «جاوذان خرذ» و «الجامع» را به او نسبت داده‌اند. وی علاوه بر فلسفه، طب و کیمیا به شاعری نیز گرایش داشت، و تعدادی از شعرهایِ وی را ثعالبی نقل کرده است.

زندگی

ابن مسکویه در حدود ۳۲۰ یا ۳۲۶ هجری در شهر باستانی مشکویه متولد شد. در همان کودکی علومِ مقدماتی را فراگرفت، و به سرعت در طبیعیات و الهیات و ریاضیات و طب عالمی سرشناس شد. از تحقیقات چنین برمی‌آید که ابن مسکویه تاریخ طبری را نزد ابو احمد علی بن کامل قاضی آموخته. وی در آغاز زردشتی و بعد اسلام آورد و مدتی در استخدام محمدبن‌المهلبی وزیر معزالدوله بود و سپس نزد ابن العمید، وزیرِ رکن‌الدوله دیلمی، بهسمت کلیددارِ کتاب‌خانهٔ وی بود. اما پس از کشته‌شدنِ وی، به خدمتِ عضدالدوله رسید. او در دربارِ دیلمیان صاحبِ مقام و منزلت والایی بود، چنان‌که خود را از صاحب بن عباد کم‌تر نمی‌دانست. ابن مسکویه در ۴۲۱ هجری درگذشت و وی را در تخت فولاد اصفهان به خاک سپردند.

دیدگاهها

ابن مسکویه در این موضوع پیرویِ ارسطو کرد. چنان‌که می‌گفت جنبش و حرکت که همان تغییر می‌باشد، در تمامیِ چیزها وجود دارد. اما این حرکت، ذاتیِ چیزها نیست، چون این که اندامِ انسان نیز به خودیِ خود حرکتی ندارد.

پس باید حرکت از ذاتی والاتر به اجسام داده شود. ذاتی که یکی باشد و خود متحرک نباشد. چراکه اگر متحرک باشد، لازم می‌آید که خود نیر حرکتش را از جایی دیگر بگیرد، و اگر دو تا باشد، لازم است که این دو ذات از جهاتی مشابه باشند، و هم به این دلیل که می‌توانیم آن‌ها را از هم بازشناسیم، وجه اختلافاتی نیز می‌بایست داشته باشند. و این چیزی ست که باعث می‌شود این ذات، ذاتی مرکب باشد، و ذاتِ مرکب نیز دارای تغییر و حرکت است، و این با فرضِ ما از جنبانندهٔ نخستین هم‌خوان نیست.

اخلاق

ابن مسکویه در اخلاق، هم دنباله‌روِ افلاطون است، و هم ارسطو. وی با برقراریِ تعادل میانِ قوایِ روح و فضائلِ اخلاقی، اعتقاداتش را در تحذیب الاخلاق چنین بیان می‌کند که: روان، دارای سه قوه است: قوهٔ عاقله، قوهٔ سبعیه، قوهٔ بهیمه که به ترتیب فضایلِ: حکمت، شجاعت و عفت را دارا می‌باشند. فضیلتِ چهارم که عدالت نام دارد از ایجاد تعادل میانِ سه فضیلتِ پیشین بوجود می‌آید.

همچنین او مانندِ ارسطو معتقد است که خیر چیزی است که همهٔ چیزها به سویِ آن در حالِ حرکت‌اند.

آثار

از ابن مسکویه، حدودِ بیست کتاب به جا مانده است که از این قرارند:

• الطهاره فی علم‌الاخلاق
• فی جواب‌المسایل الثلث
• الفوز الاصغر
• احوال‌المتقدمین و صفات انبیااسافلین و احوالهم
• تجارب‌الامم
• کتاب‌السعاده
• دفع‌الهم عند وقوع‌الموت
• الفوزالاکبر
• انس‌الفرید
• کتاب‌الجامع
• کتاب‌السیر
• آداب‌العرب و الفرس
• کتاب‌السیاسه
• کتاب مختارالاشعار
• کتاب مجموعه‌الخواطر
• کتاب‌المستوفی
• ادب‌ادنیا و الدین
• الحکمةالخالدة (جاویدان خرد)
• احوال‌الحکماالسلف
• کتاب‌الاشربه
• تهذیب‌الاخلاق و تطهیرالاعراق
• الرساله‌المسعده
• ترتیب‌السعادات و منازل‌العلوم

جستارهای وابسته

• گای لو استرنج

منابع

• «ابن مسکویه». کانون ایرانی پژوهش‌گران فلسفه و حکمت. بازبینی‌شده در ۳۱ شهریورماه ۱۳۹۱. 
• اقبال لاهوری، محمد. سیر فلسفه در ایران. انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۷. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۰۹۰۹-۳. 
• صفی‌زاده، دکتر صدیق. تاریخ فلاسفهٔ ایران. اندیشهٔ اخلاق، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۶۱۱۴-۱۰-۴. 
• کوربن، هانری. تاریخ فلسفهٔ اسلامی. انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۸. شابک ‎۹۶۴-۶۱۴۴-۱۹-۵. 
• صفا، ذبیح‌الله، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، جلداول، ص۲۰۰