شیخ محمد بستکی
شیخ محمد خان بستکی فرزند عبدالقادر (۱۱۱۳–۱۱۹۷). نام کامل وی (شیخ محمد بن شیخ عبدالقادر بستکی بن شیخ حسن بستکی العباسی). شیخ محمد هم‌زمان با حکومت برادرش شیخ محمد سعید بستکی در لار او نیز در بستک که از ابتداء در آنجا ساکن بوده بساط فرمانروائی به پا کرد. ایشان در منطقه به شیخ محمد دیده بان مشهور بودند.
محتویات
زندگی[ویرایش]
شیخ محمد که بعدها به «شیخ محمد خان بزرگ» بستکی معروف شده در سال ۱۱۱۳ هجری قمری در قصبهٔ بستک زاده شد. تحصیلاتش در بستک ودار العلم شیراز بوده از خط خوب وفصاحت زبان فارسی و عربی ونفوذ کلام بر خوردار بوده چون به تیر اندازی و شکار و اسب سواری علاقه داشت از تعقیب طریقت پدر وطی مراحل تصوف و دراویش صرف نظر نموده وگویا در برابر نفوذ تشیع از شهر بستک قیام می‌کند.
چون پس از فوت برادرش شیخ محمد سعید بستکی که حاکم لار بود آرامش لارستان و بستک وجهانگیریه به هم می‌خورد، شیخ محمد خان بلا فاصله دست بکار می‌شود او ابتداء شهر بستک را که از سه محله تشکیل می‌شد دور هریک از محلات دیواری بارتفاع چهارمتر وپهنای یک متر ونیم می‌کشد وبرج وباروها می‌سازد در این هنگام که به سال ۱۱۶۱ هجری بود حفاظت ودفاع از شهر را بعهده فرزندش شیخ محمد صادق خان وپسر عموهایش سپرده وخود با عده‌ای از سواران وتجهیزات کامل به قلعه دیده بان می‌رود. دیده بان قلعه ایست با موقعیت بسیار عالی در بالای کوه انزره انجیره واقع است.
حمله نصیر خان به گوده[ویرایش]
در این هنگام نصیرخان لاری که بدستور شیخ محمد سعید به کلانتری لار گمارده شده بود با آنکه تبعیت خود را از شیخ محمد خان اعلام می‌کند، پس از گرفتن حکم حکومتی لارستان از والی فارس حقوق دیوانی بستک و جهانگیریه را از شیخ محمد خان مطالبه نمود وبلا فاصله به طرف گوده و صحرای باغ حمله کرد، چون شیخ محمد خان در قلعه دیده بان بود، هادی خان پسر عموی نصیر خان قلعه تدرویه را گرفته ودهات گوده را اشغال می‌کند. شیخ محمد خان پس از اطلاع پسر عموی خود حسن خان را با پانصد تفنگچی برای مقابله با نصیرخان می‌فرستد، حسن خان با حمله شدیدی قلعه‌های تدرویه وسپس صحرای باغ را گرفته وتفنگچیان نصیر خان را به سمت لار فراری داده هادی خان پسر عموی نصیرخان را دستگیر وبه قلعه دیده بان نزد شیخ محمد خان بزرگ فرستاده وخود به بستک مراجعت می‌کند.
تاخت وتاز محمد خان بزرگ در منطقه[ویرایش]
- در سال ۱۱۶۵ هجری قمری شیخ محمد خان بزرگ با شیخ علی خلفان حاکم چارک می‌جنگد، شیخ علی خلفان که پانصد نفر از تفنگچیان نصیر خان لاری را در اختیار داشت شکست می‌خورد وخودش نیز مقتول می‌شود، شیخ محمد خان تفنگچیان وی را آزاد می‌کند.
- در سال ۱۱۶۶ هجری قمری حسن خان بدستور شیخ محمد خان به قلعه گراش از توابع لار که بسیار مستحکم بود حمله می‌کند و آن را گشوده نیروی نصیرخان را در اینجا هم شکست داده وقلعه را تسخیر واسلحه ومهمات زیادی را به بستک می‌رساند.
- در همین سال عده‌ای از شیوخ قواسم یا (القاسمی) که در رأس‌الخیمه کنونی اقامت داشتند شروع به غارت کشتی‌ها در عرض دریا وتصرف جزایر قشم می‌نمایند. شیخ محمد خان باستمداد حسن بنی معین شتافته وبا کوشش وتاکتیک خاص شیوخ متجاوزین را از جزایر قشم اخراج وآنها را به حکومت خود در می‌آورد، بدین ترتیب حدود حکومت خود را از جهانگیریه وبستک واطراف لار به بندرعباس می‌رساند.
- در سال ۱۱۶۸ هجری قمری شیخ محمد خان بزرگ بحضور کریم خان زند رفته ودر رکاب وی برای فتح لار وسرکوبی نصیرخان لاری که یاغی شده بود از خود شهامت زیاد نشان می‌دهد ومورد توجه پادشاد زند قرار می‌گیرد.
- در اواخر همین سال بود که خبر حمله شیوخ قواسم به بندر لنگه واطراف آن به کریم خان زند می‌رسد، کریم خان طی فرمانی که صادر می‌کند حکومت بندرعباس و بندر لنگه وجزایر وجهانگیریه را رسماً به شیخ محمد خان بزرگ واگذار کرده ومأموریت دفع قواسم را هم به وی می‌دهد. شیخ محمد به مقابله آنها شتافه پس از تسلیم آنان با اخذ تعهداتی در اطاعت فرمان کریم خان زند بندر لنگه ولشتان را برای سکونت وزندگی به شیخ صقر وشیخ راشد قاسمی واگذار می‌کند وتمام حدود بنادر را از بندر عباس تا گاوبندی بازدید و تعهد فرمانبرداری وپرداخت حقوق دیوانی وعدم تعرض به یکدیگر از شیوخ سواحل گرفته وبرای رفع اختلافان حدود هریک را تعیین می‌کند.
- در سال ۱۱۷۴ هجری قمری بموجب فرمان کریم خان زند یک بار دگر شیخ محمد خان برای دفع یاغی گری مجدد نصیر خان با اعزام قواء خود شرکت نموده وپیروز گردید.
- در سال ۱۱۷۵ هجری قمری بدستور شیخ محمد خان حسن خان را به مقابله جانی خان افشار که تا عماده ده آمده بود فرستاده می‌شود، جانی خان افشار یکی از سران افشاریه بود که پس از شکست در کرمان به لار ونزد نصیر خان پناه آورده بود.
- در سال ۱۱۷۶ هجری محمد ولی خان زند بدستور کریم خان زند باسپاهی گران برای قلع وقمع کامل خان لار از شیراز حرکت کرد، نصیرخان متوحش شده وبا شیخ محمد خان بناچار از در دوستی در آمد وصلح سیاسی نمود و برادرش جعفر خان را با پیام خصوصی نزد شیخ محمد خان بزرگ فرستاد، شیخ محمد پیشنهاد نصیر خان را پذیرفته ودو پسر خود حسن خان و هادی خان بستکی را باعدهٔ زیادی از تفنگداران خود به لار و به کمک نصیر خان فرستاد. در این ماجرا پس از چند زد وخورد شدید بین طرفین سردار زند با آنکه ابتداء شهر لار را محاصره کرده بود بر اثر مقاومت خوانین لار و بستک وزیادی تلفات مجبور به عقب‌نشینی ومراجعت به شیراز گردید، نصیرخان هم به پاس این همکاری هزار بار شتر هدایا برای شیخ محمد خان فرستاد پس از این پیروزی دوران صلح بین خان لار وخان بستک طولی نکشید ونصیرخان استرداد روئیدر و فداغ و صحرای باغ را از شیخ محمد خان خواستار شده وعهد وپیمان خودرا شکست.
- این بار شیخ محمد خان با اعزام حسن خان با نیروی جدید کریم خان زند که به سرکردگی محمد صادق خان ظهیر الدوله با تجهیزات وتوبخانه عظیم همراه بود به محاصره لارستان آمده بود بر علیه نصیرخان وارد جنگ شد، در این نزاع حسن خان باتفاق یکی دیگر از تفنگداران خود بنام فقیه احمد کمشکی از خود گذشتگی بزرگی نموده وبا نردبان از دیوار وارد قلعه اژدها پیکر شدند.
خان زند با پیروزی کامل نصیرخان را تسلیم نموده وباتفاق خانواده اش به شیراز برد، حسن خان هم به نمایندگی شیخ محمد خان بزرگ که عنوان حکومت بستک وجهانگیریه وبندرعباس را داشت همراه اردوی زند به شیراز رفته وبحضور کریم خان زند رسید. این واقعه در سال ۱۱۸۹ هجری قمری روی داده‌است.
- در تمام این اوضاع واحوال که از سال ۱۱۶۱ هجری قمری شروع شده شیخ محمد خان بزرگ بیست سال تمام مرکز حکمرانی خود را قلعه دیده بان قرار داده بود وهرگز آنجا را ترک نمی‌کرد، ونقشه‌ها وحملات خود را به‌وسیله پسرانش حسن خان و هادی خان بستکی که در بستک مستقر بودند اجرا می‌کرد، حتی یک بار از فرمان کریم خان زند که اورا به ترک قلعه دیده بان و آمدن به شیراز دعوت کرده سرپیچی کرد ومدت هشت ماه در محاصرهٔ زکی خان زند ونصیر خان لاری مانده وتسلیم نشد، ولی بر اثر سفارش فرزندش حسن خان یک شب مخفیانه از قلعه پائین آمده ومستقیما به شیراز رفته وبه‌وسیله محمد ابراهیم خان اعتماد الدوله بیگلربیگی بحضور کریم خان زند رسید. کریم خان که شیخ را بدید اورا مورد نوازش وعنایت قرار داده ومجدداً فرمان حکومتی خطهٔ لارستان و بندر عباس و جهانگیریه را بنامش صادر نمود ومأموریت داد که در دفع غائلهٔ شیخ عبدالله بنی معین واعراب ونجات زکی خان سردار زند که در جزیرهٔ هرمز زندانی شده بود اقدام کند، شیخ این مأموریت خود را بخوبی در سال ۱۱۸۲ انجام داد. در این هنگام چون با از بین رفتن حکومت خوانین لار، منطقهٔ لارستان امن شده وحدود بندر عباس وجزایر هم باشکست اعراب آرام شد شده بود، شیخ محمد خان بزرگ که بین مردم به « شیخ محمد دیده بان » معروف شده بود پس از ۲۴ سال سال قلعه دیده بان واستحکامات آنرا ترک گفته وخانواده واتباع وذخائر خود را به بستک انتقال داده و بموجب فرمان کریم خان زند بنام حاکم لارستان وبنادر وسواحل جنوب در بستک مقیم شد.
عمران وآبادانی بستک[ویرایش]
شیخ محمد خان از این پس به عمران وتعمیر قلاع بستک ودهات آن که در جریان لشکر کشی‌های زکی خان ونصیرخان لاری در موقع محاصره قلعه دیده بان خراب شده بود پرداخته ومساجد وآب انبارها (برکه‌ها) وچاه‌های آبیاری کشاورزی را احداث نمود وصنایع دستی وتجارت بستک برای اولین بار از این تاریخ یعنی سال ۱۱۸۲ شروع می‌شود. شیخ حقوق دیوانی را به‌وسیله ضابطین خود از کلانتران لار وشیوخ بنادر شیبکوه و بندر لنگه و بندرعباس وصول کرده به خزانهٔ کریم خان ارسال می‌دارد.
بدرود زندگی[ویرایش]
شیخ محمد خان بزرگ ۸۴ سال زندگی نموده و۴۷ سال از عمر خودرا برخلاف اجدادش که در زاویه‌ها گذراندند، در جنگ وحکومت بسر برده‌است. فوتش به سال ۱۱۹۷ هجری قمری در قصبهٔ بستک اتفاق افتاده وجسدش به گچویه منتقل ودر بارگاه شیخ عبدالقادر بستکی مدفون شده‌است.
شیخ محمد خان بزرگ نخستین فردی بود که بلقب خان از طرف پاشاه زند سر افراز گشته‌است، وبهمین ترتیب بعدها اخلافش که حکومت وی را تعقیب می‌کردند به جای کلمهٔ « شیخ » با عنوان « خان » ملقب شدند.
گسترده فرمانروایی[ویرایش]
حوزه وشهرستانهای قلمرو فرمانروائی شیخ محمد خان بستکی
۱- ناحیه جهانگیره
- بستک و حومه.
- انجیره قلعه دیده بان
- دهستان کوخرد.
- دهستان فرامرزان.
- دهستان گوده.
- دهستان جناح.
- دهستان بیخهٔ فال و اشکنان.
- دهستان دژگان.
- دهستان خمیر.
- دهستان رویدرات «روئیدر»
- دهستان کهورستان.
- دهستان صحرای باغ و عماده ده.
- دهستان بیرم وبیخه جات تابعه.
- تراکمه جات.
- وراوی.
- زنگه.
- علامرودشت.
- دهستان گاوبندی وبومستان.
- دهستان تمیمی ومالکی.
- دهستان حرمی وبندر عسلویه بچیر یا (بوچیر) و هشنیز.
- لشتان و کنگ.
- منطقه مرزوقی.
- منطقه چارک وصداق.
- منطقه بشیری و طاحونه.
- منطقه عبیدلی وبندر چیرو.
- منطقه مدنی و مرباغ.
- منطقه حمادی و کلات.
- منطقه نخیلوه و مقام.
۳- جزایر
- شیخ شعیب (لاوان).
جزیره هندرابی
۵ - لارستان
منابع[ویرایش]
- بنی عباسیان، بستکی، محمد اعظم، «تاریخ جهانگیریه» چاپ تهران، سال ۱۳۳۹ خورشیدی.
- العباسی، مصطفی محمد زمان، «نادر البیان فی ذکر انساب بنی عباسیان» چاپ قطر: ۱۹۷۷ میلادی (به عربی).
- محمدیان، کوخردی، محمد. «شهرستان بستک و بخش کوخرد» ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
- مهندس: موحد، جمیل. (بستک و خلیج فارس) چاپ اول، تهران: سال انتشار ۱۳۴۳ خورشیدی.
- بالود، محمد. (فرهنگ عامه در منطقه بستک) ناشر همسایه، چاپ زیتون، انتشار سال ۱۳۸۴ خورشیدی.
