سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
کشور	ایران
موقعیت	ایران، تهران، بزرگراه شهید حقانی
مختصات
وب‌گاه	http://nlai.ir

سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران مؤسسه‌ای آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی است که اساسنامه آن به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است و ریاست کل آن با رئیس جمهور ایران است.

شکل‌گیری رسمی کتابخانه ملی به سال ۱۳۱۶ بازمی‌گردد. در سال ۱۳۵۸ مرکز خدمات کتابداری، و در سال ۱۳۷۸ سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی در کتابخانه ملی ادغام شدند و سرانجام در سال ۱۳۸۱ با تصویب شورای عالی اداری، کتابخانه ملی و سازمان اسناد ملی با هم ادغام شدند و سازمان فعلی شکل گرفت. اکنون این سازمان در دو ساختمان مستقل کتابخانه ملی ایران و گنجینه اسناد ملی ایران فعالیت دارد. ساختمان کتابخانه ملی در بزرگراه شهید حقانی و ساختمان گنجینه اسناد ملی ایران در خیابان میرداماد تهران واقع شده است.

امکانات

نمونک ساختمان کتابخانه ملی

کتابخانهٔ ملی ایران دارای ۹۷۰۰ مترمربع زیربناست دارد که در ۸ طبقه از بتن‌هایی استفاده شده که در برابر ۹ ریشتر زلزله مقاومت می‌کند

بیشتر کتاب‌ها و اسناد خطی کتابخانه ملی، نوشته‌های بزرگان ایرانی در حوزه‌های ادبیات، تاریخ، فلسفه و عرفان، فقه و اصول، طب و نجوم، و مجموعه‌ای از نخستین ترجمه‌های فارسی کتاب‌های فرنگی و قطعه‌های خوشنویسی استادان بزرگ است.

تعداد منابع

براساس آمار اعلام شده توسط معاونت کتابخانه ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی در سال ۱۳۸۸ منابع کتابخانه ملی ایران به شرح زیر است:

• یک میلیون و ۸۶۱ هزار و پانصد جلد منابع کتابی
• یک میلیون ماده از ۷۰ نوع منابع غیر کتابی از جمله عکس و پایان‌نامه
• چهار میلیون شماره نشریه در ۱۴۰ هزار و ۶۱۹ مجلد که از این تعداد، ۲۴ هزار و ۹۹۷ جلد انواع نشریات لاتین و عربی است.
• صد و پنج هزار جلد منابع کودک و نوجوان که تعداد ۱۱۶۳ نسخه منابع سمعی و بصری مختص کودکان از جمله آنها است.
• شانزده هزار عنوان کتاب گویا برای نابینایان که شامل نوار کاست و لوح فشرده و حدود هزار عنوان کتاب بریل و ۷۷۵ جلد نشریه برای استفاده نابینایان و کم بینایان
• پنجاه و پنج هزار جلد کتاب قدیمی که از این تعداد ۲۸ هزار و ۱۵۸ نسخه خطی و بیش از ۲۶ هزار نسخه چاپ سنگی و چاپ سربی قدیمی است.
• شصت هزار جلد کتاب و ۲۳۰۰ عنوان پایان‌نامه و۶۰۰۰ جلد نشریه در بخش ایران شناسی و اسلام‌شناسی موجود است؛ که در مجموع بیش از هفت میلیون آیتم کتابداری در آن نگهداری می‌شود.

کتابخانه دارای ۱۱ تالارهای با ۱۵ میلیون آیتم کتابداری است و قدیمی‌ترین نسخهٔ خطی این کتابخانه فرهنگ لغت الاخلاص از عربی به فارسی است.

تالارها

میان‌تالار ساختمان کتابخانه ملی

فهرست تالارها به شرح زیر است:

• تالار خوارزمی (اسناد و کتابهای خطی و نادر)
• تالار خواجه نصیرالدین طوسی (پیایندها)
• تالار کمال الملک (منابع غیرکتابی)
• تالار ابن ندیم (مرجع و کتابشناسی)
• تالار رازی (علوم و فنون)
• تالار ابن سینا (علوم انسانی)
• تالار و مخزن علوم اجتماعی و هنر
• تالار سهروردی (ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی)
• قسمت ویژه نابینایان و معلولان
• کتابخانه عمومی
• کتابخانه کودکان

قانون سازمان اسناد ملی ایران

در دوران قاجار به خصوص از زمان 'فتحعلی شاه'، اسناد به صورت آرشیو اداره بیوتات در دربار، نگهداری و در زمان 'ناصرالدین شاه'، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه و اسناد مالی در دفتر 'میرزا یوسف خان مستوفی الممالک' گردآوری می‌شد. وزارت خارجه ایران در سال ۱۲۷۸ توانست با پیروی از روش بایگانی کشورهای اروپایی، بایگانی خود را با رعایت اصول صحیح حفظ و نگهداری اسناد انسجام بخشد. در سال ۱۳۴۵، لایحه تأسیس 'سازمان اسناد ملی ایران' ارائه شد، در روز هفدهم اردیبهشت ماه، سال ۱۳۴۹، مجلس شورای ملی، قانون تأسیس این سازمان را تصویب کرد. اسناد ملی عبارت است از: «کلیه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکسها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و سایر اسنادی که در دستگاه دولت تهیه شده و یا به دستگاه دولت رسیده‌است و بطور مداوم در تصرف دولت بوده از لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی به تشخیص سازمان اسناد ملی ایران ارزش نگهداری داشته باشد.» [۱] [۲]

کتابخانه ملی ایران به طور رسمی و با همین عنوان در سال ۱۳۱۶، پس از یک دوره نسبتاً طولانی تغییر نام و مکان (از ۱۲۴۰ و با تأسیس کتابخانه دارالفنون) آغاز به کار کرد.

تاریخچهٔ تشکیل مجموعهٔ کتابخانه به آغاز دهه ۱۲۴۰ بازمی‌گردد. در سال ۱۲۳۰، مدرسهٔ دارالفنون در تهران کار خود را آغاز کرد. کتابخانه کوچکی در آن مدرسه تأسیس شد که سنگ بنای کتابخانه ملی گردید.

در اواخر سال ۱۳۱۳، مهدی بیانی که به ریاست کتابخانه عمومی معارف منصوب شده بود، در تلاش و مکاتبات خود برای رفع مشکل جا و فضای کتابخانه عمومی معارف، از فرصت استفاده کرد و تأسیس «کتابخانه ملّی ایران» را به علی اصغر حکمت، وزیر معارف آن دوران، پیشنهاد کرد که مورد قبول قرار گرفت و با اقبال روبه‌رو شد.

سپس از آندره گدار، باستان‌شناس و معمار فرانسوی، که نقشهٔ موزه ایران باستان را تهیه کرده بود، خواسته شد تا نقشه‌ای برای کتابخانه ارائه دهد تا سبک دو ساختمان بسیار به هم شبیه شود و کتابخانه در قسمت شمالی ساختمان موزه ایران باستان در قطعه زمینی بایر به مساحت حدود ۳۵۰۰ متر مربع بنا شود.

از سال ۲۰۰۴ تا کنون، کتابخانه ملی ایران با کتابخانه کنگره آمریکا روابط مفیدی داشته‌است.

ساختمان نوین (کنونی)

نمایی از درون تالار ساختمان کنونی کتابخانه ملی ایران

ساختمان سازمان اسناد در سمت راست تصویر دیده می‌شود

ساختمان جدید کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، یا به عبارت دیگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران واقع در اراضی عباس‌آباد تهران، یازده اسفند ۱۳۸۳ توسط یوسف شریعت زاده طراحی و با حضور رئیس جمهور وقت (سیدمحمد خاتمی)، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و جمعی از نویسندگان و ناشران و سفرای کشورهای خارجی افتتاح شد.

رؤسای کتابخانه ملی ایران

رؤسای کتابخانه ملی ایران

نام	سِمَت	تاریخ
مهدی بیانی	بنیانگذار و رئیس	۳ شهریور ۱۳۱۶–۱۳ خرداد ۱۳۴۰
علی اصغر شمیم	رئیس	۱۳۱۹–۱۳۲۱
ناصر شریفی	مدیر کل	۱۳۴۰–۱۳۴۱
ایرج افشار	رئیس	خرداد تا دی ۱۳۴۱
ابراهیم صفا	مدیر کل	۱۳۴۲–۱۳۴۵
جمشید بهروش	سرپرست	۱۳۴۶–۱۳۵۳
یحیی ذکاء	رئیس	۱۳۴۷
ناصر مظاهری تهرانی	کفیل و رئیس	۱۳۴۸–۱۳۵۳
علی حق ازلی	سرپرست	۱۳۵۳–۱۳۵۴
جلال طباطبایی	مدیر کل	اوایل ۱۳۵۴–۲۸ مرداد ۱۳۵۴
ایرج زندپور	سرپرست	مرداد و آبان ۱۳۵۴
عبدالعلی سیاوشی	مدیر کل	۱۳۵۴–۱۳۵۶
عبدالله لک مظاهری	مدیر کل	۱۳۵۶–۱۳۵۸
فریدون بدره‌ای	مدیر کل	۱۳۵۸–۱۳۵۹
مصطفی محمدی عراقی	مدیر کل	۱۳۵۹–۱۳۶۰
حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای	مدیر کل	۱۳۶۰–۱۳۶۱
محمد کاظم زرکشان	مدیر کل	۱۳۶۱–۱۳۶۲
عباس نورصالحی	مدیر کل	۱۳۶۲–۱۳۶۳
احمد فخاری	سرپرست	۱۳۶۳–۱۳۶۴
سید حسن شهرستانی	رئیس	۱۳۶۴–۱۳۶۶
محمد رجبی	رئیس	۱۳۶۶–۱۳۷۱
سید محمد خاتمی	رئیس	۱۳۷۱–۱۳۷۶
سید کاظم موسوی بجنوردی	سرپرست	۱۳۷۶–۱۳۸۴
علی اکبر اشعری	رئیس	۱۳۸۴–۱۳۸۹
اسحاق صلاحی	رئیس	۱۳۹۰–۱۳۹۲
رضا صالحی امیری	رئیس	۱۳۹۲-اکنون

پیوند به بیرون

• وب‌گاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
• تاریخچه سازمان در وب‌گاه رسمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران