علی شایگان

علی شایگان

شناسنامه
نام کامل	سید علی شایگان
زادروز	۱۲۸۰ ۱ مارس ۱۹۰۳
زادگاه	شیراز، فارس، ایران
تاریخ مرگ	۱۳۶۰ ۱ مارس ۱۹۸۱ میلادی (۷۷ سال)
محل مرگ	وست وود، نیوجرسی، ایالات متحده آمریکا
فرزندان	احمد، مریم، لیلا، حمید
دین	اسلام
اطلاعات سیاسی
حزب سیاسی	جبهه ملی
فعالیت‌ها	نماینده مجلس شورای ملی رهبر جبهه ملی ایران استاد دانشگاه تهران

سید علی شایگان (۱۲۸۰ (۱۹۰۳) در شیراز) روزنامه‌نگار و حقوق‌دان ایرانی از رهبران سیاسی طراز اول ایران و از همکاران محمد مصدق، از رهبران جبهه ملی ایران بود که پس از کودتای ۲۸ مرداد توسط حکومت پهلوی محکوم به زندان شد و تا سال ۱۳۳۴ در زندان ماند. دکتر علی شایگان مورد احترام در کشور و از بنیاد گذاران نهضت مقاومت ملی پس از کودتای ۲۸ مرداد بود. دکتر علی شایگان را همراه با دکتر فاطمی چهره‌های برجسته جناح چپ دولت مصدق می‌نامیدند.

زمانی که پس از چند ماه فاطمی به عنوان آخرین بازمانده مبارزان نهضت ملی دستگیر شد، سید علی شایگان دوران اسارت را می‌گذراند. در شب اعدام دکتر فاطمی با تقاضای ملاقات دکتر فاطمی با شایگان موافقت شد.

زندگینامه

او که یکی از رهبران جبهه ملی ایران به شمار می‌آید، از همکاران مصدق در روند ملی شدن صنعت نفت و استاد برجسته حقوق بین‌الملل بود. سید علی شایگان فرزند سید هاشم مولی رهی شیرازی بود که در سال ۱۲۸۰ در شیراز به دنبا آمد و پس از پایان تحصیلات متوسطه مدتی به آموزگاری پرداخت. علی یک دوره کامل فقه و اصول و حکمت زا نیز نزد اساتید گذرانید و بعدها پس از گذراندن دوره مدرسه عالی حقوق به فرانسه رفت. او در سال ۱۳۱۳ با اخذ درجه دکترای حقوق به ایران بازگشت و به سمت دانشیاری دانشکده حقوق دانشگاه تهران رسید.

فعالیت‌های سیاسی

سید علی شایگان در دولت قوام به معاونت وزیر فرهنگ نیز رسید و مناسبات حکومتی او باعث شد پس از مدتی روابط نزدیکی با مصدق پیدا کند. از این روزها تا پایان عمر همگان علی شایگان را یار وفادار مصدق می‌شناختند. در مهر ۱۳۲۸ همراه مصدق در تحصن شرکت کرد و بعد از تشکیل جبهه ملی نیز دبیر جبهه شد. شایگان در دانشگاه نیز فعالیت‌های گسترده‌ای داشت و آنگاه که هژیر تلاش می‌کرد تعهدنامه‌ای از دانشجویان بگیرد تا در سیاست دخالت نکنند، او نامه سرگشاده آیزنهاور خطاب به دانشجویان آمریکا را ترجمه و چاپ کرد تا تشویق دانشجویان برای مشارکت های سیاسی باشد.

شایگان و حسن صدر و اصغر پارسا در تهیه لایحه دفاعیه ایران در جریان پرونده ایران در مقابل شرکت نفت ایران و انگلیس در دیوان دادگستری بین‌المللی همکاری کردند. از اعضای هیئت نمایندگی ایران در دیوان دادگستری بین‌المللی، آقایان حسین نواب، وزیرمختار ایران در هلند، نصرالله انتظام، اللهیار صالح، علی شایگان، کاظم حسیبی، کریم سنجابی، مظفر بقائی و محمدحسین علی‌آبادی بودند.

کودتای ۲۸ امرداد

سرانجام کودتای ۲۸ مرداد پیروز شد و دولتی که بیشترین حجم تحصیلکردگان و متخصصان آن دوران را حول یکدیگر جمع کرده بود، سقوط کرد. دولت مصدق در اثر خیانتهای بقایی و فعالیت‌های حزب زحمتکشان ملت ایران و دو سازمان سیا و سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا سرنگون شد. اما این امر ذره‌ای از جایگاه شایگان به عنوان یکی از رهبران سیاسی طراز اول ایران نکاست و او برای همیشه مورد احترام ملت باقی ماند.

شایگان را همراه با حسین فاطمی چهره‌های برجسته چپ دولت مصدق می‌نامیدند که پس از کودتای ۲۵ مرداد در سخنرانی میدان بهارستان شاه را کالایی نامید که قرار بود به تهران بیاید اما به بغداد رفت. هنگامی که شایگان همراه با دستگیری مصدق خود را تسلیم مقامات کرد، همین جمله مستمسکی برای محکومیت او در دادگاه شد.

طی مراسم دادرسی با کمال افتخار از همکاری خود با مصدق یاد کرد و تا سال ۱۳۳۴ در زندان ماند. زمانیکه پس از چند ماه فاطمی به عنوان آخرین بازمانده مبارزان نهضت ملی دستگیر شد، علی شایگان دوران اسارت را می‌گذراند. در شب اعدام دکتر فاطمی با تقاضای ملاقات او با شایگان موافقت شد. شایگان به سلول فاطمی رفت و از نزدیک مشاهده کرد که فاطمی مردانه اماده شهادت است. سالهای بعد نشر خاطرات شایگان که در دوران اسارت به رشته تحریر درآورد، منبع غنی برای روشن شدن زوایای ملی شدن نفت در اختیار محققان قرار داد. شایگان از رهبران سیاسی طراز اول ایران و مورد احترام در کشور و از بنیاد گذاران نهضت مقاومت ملی پس از کودتای ۲۸ مرداد بود و از وی به عنوان یکی از بنیان گذاران لایحه‌های دیوان قضائی بین‌الملل یاد می‌شود.

دوران تبعید

پس از سپری کردن دوران زندان شایگان ناگزیر شد، به اجبار ایران را به سوی آمریکا ترک گوید. اما در آن سرزمین آزاد نیز با تهمت کمونیست بودن مواجه شد. علی‌رغم این وقایع تا زمان پیروزی انقلاب رهبری جبهه ملی در آمریکا را بر عهده گرفت. در اسفند ۵۷ نیز به ایران بازگشت و به لحاظ جایگاه علمی و ادبی او به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری از سوی برخی گروه‌ها انتخاب شد. اما ترجیح داد این پیشنهاد را مسکوت بگذارد و به فعالیت‌های دانشگاهی بپردازد.

سخنرانی او در سال روز یکصدمین زادروز مصدق در اردیبهشت ۵۸ و سخنان او در گردهمایی کانون وکلا که خرداد ۵۸ شکل گرفت را باید آخرین فعالیت او برشمرد.

بیماری و فوت

پس از آن با قصد معالجه برای مدتی نامعلوم تهران را به مقصد آمریکا ترک کرد و در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۶۰ در حالی که شش روز از بیهوشی کامل او به علت سکته مغزی می‌گذشت، در بیمارستان نیوجرسی آمریکا درگذشت. سید علی شایگان تا آخرین لحظه زندگی به ایران عشق ورزید، از این رو پس از مرگ، جنازه او را به ایران منتقل کردند تا در بهشت زهرا آرامش ابدی را جستجو کند.

منابع

• نمایشگاه عکس