حسن وثوق

حسن وثوق‌الدوله
پرتره حسن وثوق به قلم کمال‌الملک
صدراعظم
مشغول به کار ۱۶ مرداد ۱۲۹۷ – ۱۲ تیر ۱۲۹۹
حکمران	احمدشاه قاجار
فرد پیشین	نجفقلی صمصام‌السلطنه
فرد پسین	حسن مشیرالدوله
مشغول به کار ۷ شهریور ۱۲۹۵ – ۱۵ خرداد ۱۲۹۶
فرد پیشین	محمدولی سپهسالار اعظم
فرد پسین	محمدعلی علاءالسلطنه
وزیر خارجه ایران
اطلاعات شخصی
تولد	حسن وثوق ۱۲۵۲ خورشیدی تهران،
مرگ	بهمن ۱۳۲۹ سلیمانیه، تهران
ملیت	ایران
فرزندان	۸ دختر و ۲ پسر، از جمله: بتول وثوق، همسر علی امینی علی وثوق
پیشه	سیاستمدار
دین	اسلام
کنیه(ها)	وثوق‌الدوله

جنبش مشروطه

عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز. سال ۱۹۰۹ میلادی.
شاهان قاجار
نام	دورهٔ پادشاهی
آقامحمد خان فتحعلی شاه محمدشاه ناصرالدین شاه مظفرالدین شاه محمدعلی شاه احمدشاه	۱۱۷۵–۱۱۶۱ ۱۲۱۳–۱۱۷۶ ۱۲۲۶–۱۲۱۳ ۱۲۷۵–۱۲۲۶ ۱۲۸۵–۱۲۷۵ ۱۲۸۸–۱۲۸۵ ۱۳۰۴–۱۲۸۸

حسن وثوق (وثوق‌الدوله) (۱۲۵۲ ش - بهمن ۱۳۲۹) چند دوره نخست‌وزیر ایران بود. وی برادر احمد قوام (قوام‌السلطنه) بود.

او در دوره دوم نخست وزیری‌اش (مرداد ۱۲۹۷ تا تیر ۱۲۹۹) پس از ۹ ماه گفتگوی محرمانه با بریتانیایی‌ها، در ۱۸ مرداد ۱۲۹۸ با بیانیه‌ای خبر از بستن قراردادی میان بریتانیا و ایران نامور به قرارداد ۱۹۱۹ داد. بر اساس این قرارداد همه امورات کشوری و لشکری ایران زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوز آنان صورت می‌گرفت.

وثوق‌الدوله رئیس هیئتی بود که حکم اعدام شیخ فضل‌الله نوری توسط آن هیئت صادر شد.

سمت‌ها

از سال ۱۲۹۰ خورشیدی تا اوایل پادشاهی رضاشاه

• وزیر مالیه (دارایی) (۲ بار)
• وزیر خارجه (۸ بار)
• وزیر عدلیه (دادگستری) (۵ بار)
• وزیر داخله (کشور) (۵ بار)
• وزیر معارف (فرهنگ) (۱ بار)

زندگی‌نامه

فرزند میرزا ابراهیم معتمدالسلطنه و نوهٔ پسری محمد قوام‌الدوله آشتیانی است. علوم ادبی را از میرزا احمد گلپایگانی و فلسفه را نزد میرزا هاشم رشتی اشکوری و میرزا ابوالحسن جلوه آموخت. او در سفرهایی که به خارج رفت فرانسوی را به خوبی و همچنین انگلیسی را فراگرفت.

وثوق در جوانی و در سال ۱۲۷۱ خورشیدی مستوفی آذربایجان شد و لقب وثوق الملک را از ناصرالدین شاه دریافت کرد. در سال ۱۲۷۳ لقب او به وثوق الدوله تغییر یافت. در دورهٔ یکم و دوم مجلس شورای ملی به نمایندگی انتخاب شد و در مجلس به سمت نیابت ریاست مجلس دست یافت. او از سال ۱۲۹۰ خورشیدی تا اوایل سلطنت رضاشاه شانزده بار عهده‌دار وزارتخانه‌های مالیه (دارایی)، خارجه، عدلیه (دادگستری)، داخله (کشور) و معارف (فرهنگ) گردید. پس از فتح تهران توسط مجاهدین، مجلس عالی مرکب از سی نفر برای اداره مملکت تشکیل شد که وثوق الدوله عضو آن بود. پس از انحلال مجلس عالی و تعیین هیئت مدیره، رئیس آن هیئت گردید که حکم اعدام شیخ فضل‌الله نوری توسط آن هیئت صادر شد.

دوران نخست‌وزیری

وثوق‌الدوله دو بار نخست‌وزیر ایران شد. دورهٔ نخستین از مرداد ۱۲۹۵ تا خرداد ۱۲۹۶ خورشیدی و دورهٔ دوم از مرداد ۱۲۹۷ تا تیر ۱۲۹۹ بود. وی در زمان نخست‌وزیری رابطهٔ خوبی با احمدشاه نداشت ولی به سفارت انگلیس نزدیک بود و در دورهٔ دوم نخست‌وزیری‌اش به شدت از سوی انگلیس پشتیبانی می‌شد.

در جریان کوشش برای تصویب قرارداد ۱۹۱۹ متهم به دریافت رشوه از دولت انگلیس شد. پس از موفق نشدن در تصویب قرارداد ۱۹۱۹ به اروپا رفت. در دوره رضاشاه بخشی از پولی را که برای قرارداد گرفته بود از او پس گرفتند.

وثوق در ۱۳۱۴ مدتی رئیس فرهنگستان ایران بود. از او دیوان شعری هم باقی مانده‌است و در شعر «وثوق» تخلص می‌کرد. از معروف‌ترین بیت‌های او:

چون بد آید هرچه آید بد شود

یک بلا ده گردد و ده صد شود

همچنین:

شهری و دیاری که در آن هم‌نفَسی نیست

گر لندن و پاریس بُوَد جز قفسی نیست

مرگ

حسن وثوق در اواخر عمر حافظه خود را از دست داده بود و بیشتر اوقات در باغ خود در سلیمانیه می‌زیست. او در بهمن ۱۳۲۹ درگذشت و در آرامگاه خانوادگی واقع در قم دفن شد. از او هشت دختر و دو پسر باقی ماند. دختران وثوق الدوله با خاندان‌های امینی، امیر اعلم و امامی خویی وصلت کردند.

تبارنامه

تبارنامهٔ خاندان آشتیانی، شاخهٔ میرزا هاشم

میرزا محسن آشتیانی                                                                                               میرزا هاشم             میرزا کاظم آشتیانی       میرزا آقاسی‏‌بیگ                                           میرزا محمدتقی   فرهاد میرزا معتمدالدوله پسر عباس میرزا                                                             قوام‌الدوله آشتیانی   عصمت‏‌السلطنه       مجدالملک سینکی                                                                               میرزا علی شکوه‏‌الملک   ابراهیم معتمدالسلطنه   طاووس خانم   میرزا علی‌خان امین‌الدوله                                                                   حسن وثوق   احمد قوام

منابع

• دیوان وثوق، به کوشش ایرج افشار
• غنی، سیروس، برافتادن قاجار و برآمدن رضاشاه
• سخنوران نامی معاصر ایران
• عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد دوم). تهران: نشر گفتار با همکاری نشر علم، ۱۳۸۳.
• نقش روشنفکران در تاریخ معاصر ایران، مؤسسه فرهنگی قدر، تهران ۱۳۸۷، جلد ۱