زنجان
| زنجان | |
|---|---|
 |
|
| کشور |  ایران |
| استان | زنجان |
| شهرستان | زنجان |
| بخش | بخش مرکزی شهرستان زنجان |
| نام(های) دیگر | زنگان |
| نام(های) قدیمی | شهین، خمسه[۱][۲] کهن دژ |
| مردم | |
| جمعیت | ۴۱۶٬۸۵۱ نفر سال 1389[۳] |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع از سطح دریا | متوسط ۱٬۶۶۳ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۱ درجه |
| میانگین بارش سالانه | ۲۹۸ میلیمتر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۱۱۵ روز |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | حبیب ملائی یگانه |
| ره‌آورد | چاقو، چاروق، ملیله‌کاری، فرش دستباف، مسگری |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۲۴ |
| وبگاه | شهرداری زنجان |
زَنجانْ 
تلفظ راهنما·اطلاعات (: زنگان[۶]) مرکز استان و شهرستان زنجان در شمال‌غرب ایران و از بزرگترین شهرهای شمال غرب ایران است؛ و براساس آمارنامه‌های منتشر شده دارای ۴۱۶۸۵۱ نفر جمعیت در سال ۱۳۸۹ خورشیدی، نوزدهمین شهر کشور از لحاظ جمعیت محسوب می‌شود. مساحت شهر زنجان نیز قریب ۸۱کیلومترمربع است[۷][۸]
نام زنجان عربی‌شده واژه زنگان است. مردم منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را به کار می‌برند. شهر زنجان در دره زنجان‌چای (از شاخه‌های قزل‌اوزن قرار گرفته و سر راه شوسه و راه‌آهن تهران به تبریز می‌باشد. صنایع دستی از قبیل ورشوسازی و نقره‌سازی و ملیله کاری و چاروق‌دوزی و چاقوسازی و فرش‌بافی (فرش زنجان) آن مشهور است.
زنجان از شمال به شهرستان طارم و خلخال و میانه و از مشرق به سلطانیه و طارم و از جنوب به خدابنده و ایجرود و از غرب به شهرستان ماهنشان محدود است و از سطح دریا ۱۶۶۳ متر ارتفاع دارد.
از جمله شرایطی که فلسفه وجودی شهر زنجان را در منطقه تبیین و توجیه می‌نماید، وجود راه ارتباطی فلات مرکزی ایران به منطقه آذربایجان در منطقه، حاکم بودن شرایط مناسب اوضاع توپوگرافی، وجود اراضی مسطح با شیب ۲٪ در منطقه کوهستانی و بالاخره لزوم مرکز مبادلاتی تولیدات کشاورزی و ارائه خدمات متقابل به روستاهای حوزه نفوذ به ویژه ایالات پنجگانه مستقر در منطقه بوده‌است می‌رساند که این پدیده در شکل گیری شهر و محله بندی آن عامل تعیین کننده می‌باشد.
محتویات
- ۱ پیشینه
- ۲ آثار تاریخی
- ۳ عمارت‌های تاریخی
- ۴ مردم و زبان
- ۵ مشاهیر
- ۶ دین
- ۷ آموزش
- ۸ مراکز آموزشی
- ۹ کتابخانه‌ها
- ۱۰ محله های معروف و قدیمی
- ۱۱ مراکز خرید
- ۱۲ هتل‌ها
- ۱۳ نقاط دیدنی
- ۱۴ مناطق حفاظت‌شده و پناهگاههای حیات وحش
- ۱۵ چشمه‌های آب گرم طبیعی
- ۱۶ سدها
- ۱۷ نیروهای مسلح
- ۱۸ موزه‌ها
- ۱۹ صنایع دستی و سوغات
- ۲۰ نشریات
- ۲۱ شهرهای خواهرخوانده
- ۲۲ صنایع
- ۲۳ جستارهای وابسته
- ۲۴ منابع
- ۲۵ پیوند به بیرون
پیشینه[ویرایش]
در مورد وجه تسمیه شهر زنجان تاکنون نظرات گوناگونی ازسوی پژوهشگران و نویسندگان ارائه شده است. قدیمی‌ترین نامی که به این منطقه اطلاق شده است آندیا Andia و سپس زندیگان به معنای اهل کتاب زند (معروف‌ترین کتاب آیین زردشتی ساسانی[نیازمند منبع]) و گان از پسوندی فارسی است که در دوره ساسانیان بر این منطقه گذاشته شده است. گفته می‌شود بنای شهر زنجان در زمان اردشیر بابکان ساخته شده و در آن زمان نام شهین یعنی منسوب به شاه به آن اطلاق می‌شده است. هم اکنون روستایی چسبیده به شهر با نام سایان وجود دارد که به احتمال تغییر یافته شاهین ویا شهین بوده است. از اواخر دوره قاجاریه به علت استقرار ایل خمسه نام خمسه نیز بر آن نهاده شد.
حمدالله مستوفی، تاریخ‌نگار نامدار، بنیاد شهر زنجان را از اردشیر بابکان، سردودمان ساسانیان دانسته و نام نخستین این شهر را شهین ذکر کرده‌است. در لغتنامهٔ دهخدا هم در سرواژهٔ شهین چنین نوشته: «شهین نام شهر زنگان است و معرب آن زنجان باشد و گویند این شهر را اردشیر بابکان بنا کرده‌است.».[۹] شهری بود بزرگ در میان ری و آذربایگان، و وجه تسمیه آن، مخفف زندگان یعنی اهل کتاب زند است، و زندیگان زنگان شده و دال او محذوف گردیده.[۱۰]
بیتی از حکیم زجاجی:[۱۱]
| {{{1}}} | {{{2}}} |
حمدالله مستوفی، تاریخ‌نگار نامدار، بنیاد شهر زنجان را از اردشیر بابکان، سردودمان ساسانیان دانسته و نام نخستین این شهر را شهین ذکر کرده‌است. در لغتنامهٔ دهخدا هم در سرواژهٔ شهین چنین نوشته‌است: «شهین نام شهر زنگان است و معرب آن زنجان باشد و گویند این شهر را اردشیر بابکان بنا کرده‌است.»[۹]
حمدالله مستوفی در نزهة‌القلوب (تألیف در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م) زبان زنجان و مراغه و تالش گشتاسبی را پهلوی ذکر می‌کند و می‌گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است»[۱۲] که منظور همان گویش‌های گوناگون زبان‌های تاتی‌تبار است.[۱۳] در صوره الاقالیم نیز آورده شده که «زبانشان (زنگان) پهلوی راست است».[۵]
شهر تاریخی زنجان به لحاظ وجود مقاومتهای مردمی و منطقه‌ای درمقابل سپاهیان اسلام از شهرهای دشوارگشا بوده‌است، درسال ۲۴ هجری قمری به دست براء بن عازب سردار تخریب شده، که این محل خاستگاه اولیه بوده و در شمال شرقی شهر فعلی قرار داشته‌است. آثار و بقایای نخستین استقرار شهر که دراصطلاح کهن‌دژ نامیده می‌شود تا سال ۱۳۰۰ خورشیدی پابرجا بوده و در جریان ساختمان (خیابان فرهنگ) تسطیح شده‌است. قبرستان شهر در حد جنوب شرقی محل استقرار و در داخل حد طبیعی سیلاب شرق شهر منطبق بر (خیابان امام) فعلی تا (فدائیان اسلام) بوده‌است.
در احیاء مجدد و گسترش آن، در اوایل دوران اسلامی، شهر اندکی به طرف غرب استقرار نخستین، در ساحل چپ سیلاب قدیمی که امروزه منطبق بر خیابان استانداری است کشیده شد، برجستگی کهن‌دژ این دوره در محله فعلی (نصرالله خان) بوده که در سال ۱۳۴۰ تسطیح و محل آن به دبیرستانهای دخترانه تبدیل شده‌است.
گسترش شهر در این دوره به طرف شرق محل مورد بحث که اراضی شهری قابل استفاده در شهرسازی بوده، امتداد یافت. حمدالله مستوفی درنزهة القلوب دور باروی شهر را ده هزار گام ذکر نموده که در حدود ۵/۴ کیلومتر است و از قلعه کنونی شهر اندکی بزرگ‌تر بوده به طوری که دامنه استقرار تا حد سیلاب شرقی کشیده شده‌است. قول حمدالله مستوفی با یافته‌های باستان‌شناسی مطابقت دارد چنان‌که در اراضی شرقی خارج از دیوار قلعه، آثار قرن شش هجری قمری در عمق ۲ متری ازکف معابر فعلی قرار گرفته و قابل رؤیت است.
کتاب صورالاقالیم از مزار اکابر و اولیای موجود در شهر، قبور شیخ اخی فرج زنگانی و استاد عبدالغفار سکاک و عیسی کاشانی را نام برده‌است.
این شهر برای بار دوم در پاییز سال ۶۲۸ هجری قمری در فتنه مغول تخریب شده و شدت آن به حدی بود که شهر برای مدتی از قید حیات ساقط شد. به ویژه انتخاب سلطانیه به پایتختی در دوران ایلخانی و گسترش شهر مزبور در ایام حکومت غازان‌خان و خدابنده و اولجایتو در اواخر قرن هفتم هجری قمری، به علت نزدیکی این دو شهر، در متروکه شدن شهر زنجان عامل تعیین‌کننده‌ای بود، به عبارت دیگر در تمام ایام شکوفایی شهر سلطانیه، شهر زنجان به حالت نیمه ویران باقی‌مانده است.
سلطانیه پس از برچیده شدن حکومت ایلخانی به قول دونالد ویلبر «به علت قرار نداشتن شهر در راستای راههای تجارتی و عدم وجود جاذبه‌های شهری در آن، سریعتر از آنچه که آباد شده بود، تخریب و متروک گردید». که خود دلیل قاطعی برای توسعه شهر زنجان بوده‌است. این شهر مجدداً توسعه یافته و از طالع بد برای بار سوم در نیمه دوم قرن هشتم هجری قمری با یورش امیرتیمور گورکانی مواجه و پس از قتل‌عام اهالی به طور کلی با خاک یکسان شد.
کلاویخو سفیر پادشاه اسپانیا در دربار میرانشاه از نوادگان تیمور در نیمهٔ اول قرن نهم هجری در سفرنامهٔ خود، قسمت اعظم شهر زنجان را غیر مسکون و مخروبه ذکر نموده و حصار شهر را غیرقابل تعمیر دانسته و می‌نویسد: «در شب هنگام به محلی رسیدیم که به زنجان معروف است و بیشتر قسمت‌های این شهر غیر مسکون است اما گویی که در گذشته این شهر یکی از بزرگترین شهرهای ایران بوده‌است. این شهر در دشتی در میان دو کوه بلند که لخت و خالی از جنگل هستند قرار دارد. ما دیدیم که حصار شهر دیگر قابل تعمیر نیست اما در داخل حصار هنوز خانه‌ها و مساجد بسیاری همچنان استوار و پابرجا بودند و در خیابان‌های آن نهرهایی می‌گذشت اما همه اینها اینک خشک و بی‌آب هستند.»
شاردن جهانگرد فرانسوی که به سال ۱۶۷۲ میلادی از شهر زنجان بازدید نموده می‌نویسد: «هنوز در حوالی یک مایل و بیشتر، آثار و بازمانده‌های ویرانه‌ای مشاهده می‌شود».
موارد دیگری از این مقولات بیانگر این حقیقت است که شهر زنجان تا اواخر قرن نهم هجری قمری غیر مسکون و مخروبه بوده‌است. در دوران صفویه -که آرامش نسبی در منطقه‌ها حاکم بوده است- شهر تجدید بنا شده و مجدداً تکاپوی حیات در آن آغاز گردیده‌است. حال با توجه به گزارش سیاحان و جهانگردان و هم چنین مطالعهٔ متون تاریخی و بررسی‌های باستان‌شناسی معلوم می‌شود علی‌رغم قدمت سه هزار ساله، کلیهٔ آثار فعلی و بافت شهری نسبتاً جدید است. به عبارت دیگر با عنایت به آنچه که اجمالاً بیان شد شهر زنجان در دوره‌های مختلف بر اثر هجوم دشمن تخریب و به مرور شهر جدید بر روی خرابه‌های قدیمی احیا شده‌است. منطقهٔ زنجان در برخی مقاطع تاریخی در منطقهٔ آذربایجان نیز دانسته شده‌است.[۱۴]
علت انطباق و احیای شهر در محل فعلی، معلول جاذبه‌های شهری-منطقه‌ای از جمله وجود سفره‌های آب زیرزمینی، استفاده مجدد از قنوات قدیمی، دسترسی و مورد استفاده قرار دادن زنجان چای، اوضاع توپوگرافی محلی و بالاخره عامل تعیین‌کنندهٔ استقرار شهر در سر راه تجاری و راهبردی فلات مرکزی ایران و ارتباط آن با آذربایجان و لزوم اتراق کاروان‌ها، بازسازی شهر زنجان را منطبق بر خرابه‌های قدیمی، امری لازم و ضروری می‌نموده‌است.
شهر فعلی از دوران صفویه تکوین و توسعه پیدا کرده‌است، خاستگاه اولیهٔ شهر در این دوره از تجدیدبنا، به لحاظ استفاده ازامکانات و استعدادهای بالقوهٔ شهری و زیستی در حد نهایی اراضی شهری در جنوب، در ساحل راست رودخانهٔ زنجان‌رود قرار گرفته‌است. جهت توسعه و رشد شهری از نظر توپوگرافی و وجود اختلاف ارتفاع در ناحیهٔ جنوبی شهر و دارا بودن شیب نسبتاً تند تا کف رودخانهٔ زنجان‌رود که استقرارهای شهری را با مشکلات جدی مواجه می‌سازد، به طرف شمال امری اجباری و قطعی بوده‌است. به هر حال گسترش شهر هنوز محدود به مسیلهای شرقی و غربی بوده که محل استقرار شهر به صورت دلتا نسبت به زنجان‌رود است.
با تحلیل و توجیه عوامل و عناصر شهری از قبیل قبرستان‌های قدیمی و مناطقی تحت عنوان «کولوک» که تا امروز باقی‌مانده، شکل‌گیری و گسترش شهر را می‌توان پیگیری و تبیین نمود قدیمی‌ترین عنصر، متعلق به اواسط دوران صفویه‌است که به نام کاروانسرای سنگی واقع در قسمت شرقی کهن‌دژ در ورودی شهر به اسم دروازه همدان قراردارد. این کاروانسرا که هم اکنون قسمت اعظم آن از میان رفته و به اداره اوقاف تبدیل شده است، یادگاری از دوران شاه عباس دوم است. بدین ترتیب قبل از احداث مجموعهٔ بازار زنجان در دوران آقا محمد خان قاجار(۱۲۰۰ هجری قمری)، میدان‌های آهنگران و راسته دباغ‌ها با عنایت به نقش عملکردی شهر که در مقدمه بیان شد، از عناصر اصلی آن محسوب می‌شوند که این عناصر نسبت به شارستان مرکزیت دارد.
در دوران آقا محمد خان قاجار با توسعهٔ نسبی شهر در حد قلعهٔ فعلی که خود از مسیلهای طبیعی الهام گرفته، مجموعه بازار به مثابهٔ قطب واحد اقتصادی، خدماتی و فرهنگی منسجم‌ترین عنصر شهری را به وجود آورده‌است و با عنایت به پدیده‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و عملکردی، و... به طوری که در زندگی روزمره شهری نقش اساسی داشته باشد، محله‌بندی شهر صورت گرفته‌است. در این دوره به طور کلی شهر به سه منطقه تقسیم شده، نخست منطقه مرکزی شهر با جای گرفتن مراکز حکومتی، اداری و مذهبی در آن موجودیت یافته و فاقد اسم خاصی بوده‌است. اراضی و محدثات واقع در شرق محدوده مرکزی در مجموعه بازار تحت عنوان یوخاری‌باش و افراد ساکن در این منطقه در کلیات با همین عنوان مشخص شده و از نظر اقتصادی (در اوایل دوران قاجار) از ظرفیت بالایی برخوردار بوده‌اند. اراضی و محدثات واقع در غرب محدوده مرکزی به نام اشاقه‌باش موسوم شده‌است.
در این تقسیم‌بندی هر یک از مناطق دوگانه (اشاقه‌باش و یوخاری‌باش) از نظر زندگی روزمره و مقررات اجتماعی، دارای امکانات فیزیکی و کالبدی دارای وحدت و هم آهنگی کامل است.
محلات از نام بانی مساجد و تکایا الهام گرفته و یا با انتساب به صنف خاصی نام‌گذاری شده‌اند. محلات قدیمی دارای عناصر شهری منسجم‌تری بوده و به عنوان مراکز محله‌ای نقش اساسی را در زندگی عمومی ایفا می‌کند. این محلات از نظر فیزیکی دارای الگوی خاصی است، بدین ترتیب که به عناصری از قبیل مسجد، تکیه، حمام، مراکز خرید روزانه، مراکز خدماتی، آب انبار، فضای مشاعی جهت انجام مراسم مذهبی، سنتی و تجمع‌های عمومی و بالاخره محل بازیهای کودکانه مجهزند. به طوری که این مراکز تا امروز با حفظ عملکردهای نخستین در تکاپوی حیات در محلات نقش اساسی دارند. نمونه‌های بارز آن محلات دود قلی، مسجد یری پایین، نصرالله خان، محله زینبیه و محله قهرمان می‌باشند و تقریباً سایر محلات دارای چنین خصیصه بارز و روشن‌اند که با گسترش تدریجی شهر نسبت به مرکزیت کهن‌دژ و سپس مجموعه بازار با انسجام معقول و منطقی جای گرفته‌اند. به طور کلی ۱۸ محله در داخل قلعه و ۹ محله در خارج از قلعه تا اواخر دوران پهلوی ضمن گسترش تدریجی مستقر شده‌اند.
روند گسترش تا اواخر دوران قاجار بسیار بطئی و در سطح قلعه به میزان ۱۸۵ هکتار بوده‌است. از حد فاصل اواخر دوران قاجار تا اواخر دوران پهلوی با افزایش محلات خارج از قلعه، وسعت شهر به میزان تقریبی ۴۸۰ هکتار گسترش یافته‌است. شهر فعلی در مساحتی معادل ۱۲۵۷ هکتار مستقر شده که به استناد ضوابط طرح جامع مصوب پیش بینی شده در سال ۱۳۷۵ وسعت آن به میزان ۴۴۵۰ هکتار افزایش می‌یابد.
آثار تاریخی[ویرایش]
|
|
عمارت‌های تاریخی[ویرایش]
- عمارت شیخ‌الاسلامی (دورهٔ قاجار)
- عمارت ذوالفقاری (دورهٔ قاجار)
- عمارت ضیائی (دورهٔ قاجار)
- عمارت مظفری (عاصم السلطنه) (دورهٔ قاجار)
- عمارت معینی (دورهٔ قاجار)
- عمارت بهمنی (دورهٔ قاجار)
- عمارت توفیقی (اواخر قاجار)
- عمارت مقدم (دورهٔ قاجار)
- خانه خدیوی (دورهٔ پهلوی)
مردم و زبان[ویرایش]
حمدالله مستوفی در نزهة‌القلوب (تألیف در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م) زبان زنجان و مراغه و تالش گشتاسبی را پهلوی ذکر می‌کند و می‌گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است»[۱۲] که منظور همان گویش‌های گوناگون زبان‌های تاتی‌تبار است.[۱۳]
امروزه زبان مردم زنجان ترکی آذربایجانی،[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲] با لهجه زنجانی است.[۴][۲۳] و از لحاظ فرهنگی و زبانی به مانند سایر شهرهای آذربایجانی‌نشین ایران به شمار می‌روند. فارسی نیز در برخی خانواده‌ها رایج است.[۴] هم‌اینک استفاده از لغات فارسی در مکالمات روزمره مردم منطقه مرسوم شده و مردم استان زنجان در اداره‌ها، مدارس و مکان‌های عمومی به زبان فارسی و در مکالمه‌های روزمره و محلی به زبان ترکی صحبت می‌کنند.[۵] در مکالمات مردم منطقه اداره‌ها، مدارس و مکان‌های عمومی به زبان فارسی و در مکالمه‌های روزمره به زبان ترکی لهجه زنجانی صحبت می‌کنند.[۵]
مشاهیر[ویرایش]
- شیخ شهاب الدین سهروردی(شیخ اشراق) عالم و فیلسوف بزرگ
- یوسف ثبوتی چهره ماندگار فیزیک
- مجید شهریاری (دانشمند هسته‌ای که در تاریخ ۸ آذر ۱۳۸۹ ترور شد)
- رضا عباسچیان رییس دپارتمان مهندسی و علم مواد دانشگاه فلوریدا
- روح الله محمدی نقل آبادی مرجع تقلید شیعه در زمان پهلوی
- امیراعلم غضنفریان (دانش‌آموخته دانشگاه استنفورد آمریکا)
- اسدالله بیات زنجانی (مرجع تقلید شیعه و سیاست‌مدار ایرانی)
- سید عزالدین حسینی زنجانی (امام جمعه و مرجع عظام فقید تقلید)
- میرزا محمود حسینی زنجانی (امام جمعه و نماینده زنجان در مجلس مؤسسان)
- سید محمد حسینی زنجانی (مرجع تقلید شیعه)
- سید موسی شبیری زنجانی (مرجع تقلید شیعه)
- محمداسماعیل صائنی زنجانی فیلسوف
- محمد حسن معجونی
- میرزا ابوالقاسم زنجانی
- سید محمد موسوی زنجانی (نماینده زنجان در مجلس مؤسسان)
- حکیم هیدجی (فیلسوف و حکیم)
- حمید محمدی زنجانی اصل (از روحانیان زنجان)
- میرزا عبدالواسع مجتهد زنجانی
- سید ابوالفضائل حسینی زنجانی
- سید محمد مجتهد سردانی
- حسن زنگنه قهرمان کیک بوکسینگ و mma جهان و رئیس سبک فول فایتینگ ایران
- عبادالله محمودیان
- صدرالدین احمد خالد زنجانی (وزیر ایلخانی و رایج کننده اسکناس در ایران زمین)
- مسعود روغنی زنجانی (رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه)
- فریدون اصفهانیان (رئیس کمیته داوران فدراسیون فوتبال ایران)
- جبار مهدیون (اولین پناهنده ورزشی پس از انقلاب)[۲۴]
- تاج‌ماه آفاق‌الدوله (اولین زن مترجم ایران)
- حسین منزوی (غزل‌سرا)
- حمیرا خواننده معاصر، پدرش از ملاکان زنجان بود
- جمشید انصاری استاندار زنجان(نماینده سابق مجلش شورای اسلامی)
- داریوش کاردان (کارگردان، دوبلور)
- رضا میرکریمی (کارگردان)
- علی‌اکبر توفیقی (اولین شهردار زنجان)
- جمال شورجه (نویسنده و کارگردان)
- رفعت بیات (سیاست‌مدار)
- سید رضا زنجانی (رهبر نهضت مقاومت ملی)
- سعید محسن (یکی از بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق ایران)
- سید سعید مهدیون (فرماندهی وقت ارتش و پدافند هوایی ایران)
- حسینعلی بیات (آخرین نماینده زنجان در مجلس شورای ملی)
- یحیی حساس یگانه
- استاد محرمعلی سامی(استاد قلمزنی)
- استاد وحید شب بویی جم(استاد ساخت محصولات موسیقی)
- استاد مهدی محمودی یگانه(استاد قلمزنی)
- نرگس محمدی (روزنامه‌نگار)
- آذرسینا موزیسین
- جلیل خدایی }خطاط
- سیدجمال ناصری ثلث نویس
- وحید محمدی و جمال رحمتی کاریکاتوریست
- ابوعبدالله زنجانی
- جواد شیخ الاسلامی
- هوشنگ جعفری نقاش و شاعر معاصر
- شیخ اخی فرج زنگانی عارف و عالم مشهور قرن چهارم هجری قمری
- آیت اله محمد شجاعی زنجانی نماینده دور اول مجلس شورای اسلامی،عارف،عالم،نویسنده،استاد اخلاق
- حسن معجونی (بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون) [۲۵]
دین[ویرایش]
اهالی زنجان از شیعیان به شمار می‌روند، و هر ساله دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان از خیابان فردوسی تا بلوار آزادی که فاصله چند کیلومتری است در هشتم محرم با قدمت بیش از یکصد ساله برگزار می شود که از نمادهای عزاداری و دینداری مردم زنجان است، که علاوه بر زنجان، از سایر شهرهای داخلی و خارجی با جمعیت چندصد هزار نفری واقعه عاشورا را گرامی می‌دارند.[۲۶] حسینیه اعظم زنجان یکی از بزرگترین مراکز مذهبی جهان تشیع[۲۷] که روز هشتم محرم هر سال بزرگترین دسته عزاداری جهان را برگزار می کند که قدمتش به دوران قاجاریه می‌رسد که دومین قربانگاه جهان اسلام پس از منا در عربستان ونخستین قربانگاه جهان تشیع در زنجان نیز می‌باشد.[۲۸] جمعیت دسته عزاداری حسینیه اعظم بین ۵۰۰ هزار[۲۸] تا یک میلیون نفر می‌باشد.[۲۹] که به عنوان دهمین میراث معنوی کشور ثبت گردیده است[۲۷] در صداوسیما، از دسته حسینیه اعظم زنجان به عنوان بزرگترین دسته عزاداری جهان نام می‌برند.[۳۰] درحرکت دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان علاوه بر مردم زنجان افراد عالی رتبه کشوری و لشکری و مهمانان خارجی و همه ساله نذورات این حسینیه بیش از یک میلیارد تومان جمع آوری می‌شود بیشترین نذری که تقدیم حسینیه می شود احشام زنده و ذبح شده مقابل دسته عزاداری است ، از زنجان با عنوان پایتخت شور و شعور حسینی نیز یاد می‌شود از سال 83 خورشیدی که دسته عزاداری به صورت زنده و مستقیم از صدا و سیما پخش می شود شهر های دیگر مانند اردبیل ازعزاداری زنجانی ها الگو برداری کردند.[۳۱]
آموزش[ویرایش]
مدارس[ویرایش]
نخستین مدرسه جدید زنجان، در سال ۱۲۸۵ خ. به دستور وزیرهمایون غفاری، حاکم وقت زنجان و توسط علی‌محمد فره‌وشی (مترجم همایون) تأسیس شد. محل مدرسه در دارالحکومه شهر بود و بیشتر فرزندان اعیان و اشراف در آن مشغول به تحصیل بودند. معلمان مدرسه از میان طلاب علوم دینی انتخاب شده بودند و روش‌های نوین تدریس به آنان آموزش داده شده بود. مدرسه یکسال پس از رفتن وزیرهمایون منحل شد. در سال ۱۳۲۷ هـ. ق آقا میرزا احمد زنجانی مدرسه‌ای تأسیس کرد. در سال ۱۲۹۲ خ. مترجم همایون بار دیگر به زنجان بازگشت و با کمک اسعدالدوله ذوالفقاری، «مدرسه اسعدیه» را تأسیس کرد. در روزگار تصدی مترجم همایون بر اداره فرهنگ زنجان (۱۲۹۵ تا ۱۳۰۱ خ) مدارس متعددی دایر شد که از آن میان «مدرسه توفیقی» همچنان پابرجاست.[۳۲]
نخستین دبستان دخترانه زنجان موسوم به «دبستان بنات» در سال ۱۳۰۰ خ. توسط عالیه سنجیده تأسیس شد و نخستین دبیرستان دخترانه به نام «دبیرستان آزرم» در سال ۱۳۱۴ شمسی به دست بانو مصداقی دایر گشت.[۳۲]
بر اساس آمارهای ارایه شده، هم اکنون این استان دارای ۲۲۱۱ مدرسه است که ۸۳۷۵ کلاس درس در آنها دایر می‌باشد و همچنین تعداد کل دانش آموزان برابر ۱۷۴۰۵۳ نفر بوده که از این تعداد ۸۲۳۰۷نفر دانش آموز دختر و ۹۱۷۴۶ نفر دانش‌آموزان پسر را شامل می‌شود.[۳۳]
مراکز آموزشی[ویرایش]
- دانشگاه زنجان
- دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان
- دانشگاه علوم پزشکی زنجان
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان
- دانشگاه پیام نور زنجان
- مرکز آموزش جهاد کشاورزی زنجان
- دانشکده فنی الغدیر زنجان
- مؤسسه آموزش عالی روزبه
- مؤسسه آموزش عالی عبدالرحمن صوفی رازی
- مؤسسه آموزش عالی میراث ایرانیان
- دانشگاه جامع علمی کاربردی زنجان
- آموزشکده فنی و حرفه‌ای قائم زنجان
- دانشگاه فرهنگیان
کتابخانه‌ها[ویرایش]
نخستین کتابخانهٔ زنجان به دستور سلطان محمد خدابنده در سلطانیه تأسیس شد. این کتابخانه حاوی نسخه‌های ارزشمندی به زبان عربی بود که در قطع بزرگ با حروف سیاه و طلایی نگارش یافته بودند.[۳۴] به احتمال زیاد عرفا و فقهای نامدار زنجان در قرون بعدی، صاحب کتابخانه‌های نفیس شخصی بوده‌اند که اکنون نشانی از آن در دست نیست.[۳۴] امیر محسن زنجانی (فوت ۱۱۴۸ هـ. ق) صاحب کتابخانه معتبر و نفیسی بوده‌است که در حمله افغان‌ها به ایران دچار آتش‌سوزی و نابودی گردیده‌است.
کتابخانه شیخ فضل الله شیخ الاسلام زنجانی (قرن ۱۳ هـ. ق) حاوی نسخه‌هایی از قرن ۱۱ هـ. ق بوده و میرزا ابوعبدالله زنجانی (علامه زنجانی) کتابخانه‌ای شامل پنجاه هزار جلد کتب و رسائل فلسفی داشته{تعدادی از کتابها در کتابخانه شخصی فرزندانشان دکتر لطف اله ضیایی و دکتر محمد صادق ضیایی} که از جمله آثار موجود در آن سعدالسعود تألیف ابن طاووس (فوت ۶۶۴ هـ. ق) به خط خود مؤلف بوده‌است. در این کتابخانه هشت رساله نیز به خط بابا افضل کاشانی (قرن ۷ هـ. ق) موجود بوده‌است.
کتابخانه مسجد چهل‌ستون زنجان در سال ۱۲۸۴ هـ. ق به دست ملا علی زنجانی تأسیس شد که به نوعی نخستین کتابخانه عمومی شهر نیز به شمار می‌رود.[۳۴]
«کتابخانه سهروردی»، نخستین کتابخانه عمومی زنجان به سبک جدید، در سال ۱۳۴۱ هـ. ق (۱۳۰۱ خورشیدی) تأسیس شد که تا سال ۱۳۷۰ خورشیدی دارای مجموعه‌ای در حدود ۱۹۰۰۰ جلد کتاب بود. از کتابخانه‌های دیگر شهر می‌توان به کتابخانه مسجد سید اشاره کرد که توسط آیت‌الله سید عزالدین محمد حسینی زنجانی برای استفاده طلاب علوم دینی بنا شده و شامل تعدادی نسخ نفیس خطی است.[۳۴]
محله های معروف و قدیمی[ویرایش]
- اعتمادیه
- کوچه مشکی
- سبزه میدان
- دروازه ارک
- دروازه رشت
- چهارراه سعدی
- سعدی وسط
- سعدی شمالی
- امجدیه
- جاوید
- شوقی
- هنرستان
- سرجنگلداری
- گونیه
مراکز خرید[ویرایش]
- فروشگاه صنایع دستی زنجان
- مجتمع تجاری تفریحی نور
- مجتمع تجاری شهرراز
- پاساژ ایران زمین
- پاساژ اولدوز
- پاساژ تهران
- پاساژ آینه
- پاساژ آریا
- پاساژ گلها
- پاساژ طلا
هتل‌ها[ویرایش]
- هتل پیام (چهار ستاره)
- هتل بزرگ (چهار ستاره)
- هتل پارک (سه ستاره)
- هتل سپهر (سه ستاره)
- هتل سپید (دو ستاره)
- هتل جهانگردی
نقاط دیدنی[ویرایش]
- امامزاده سید ابراهیم زنجان
- مسجد جامع زنجان
- بازار زنجان طولانی ترین بازار ایران
- بنای رختشویخانه
- مجموعه تفریحی گاوازنگ
- کاروانسرای سنگی زنجان
- مجتمع تجاری تفریحی نورزنجان
- سد تهم
- غارتاریخی گلجیک۳۵کیلومتری زنجان
- گنبد سلطانیه واقع در سلطانیه
- معبد داش کسن واقع در سلطانیه
- غار کتله خور واقع در قیدار-گرماب
- امامزاده زیدالکبیر
- حمام حاج‌داداش -بازار
- مجموعه عمارت دارائی
- عمارت ذوالفقاری محل نگه‌داری مردان نمکی
- قلعه بهستان واقع در ماهنشان
- دود کش جن واقع در ماهنشان
- پل میربهاالدین
- پارک جنگلی
- روستای تاریخی شیلاندر
- مجموعه عمارت دارائی
- تفرجگاه سد گاوازنگ
- تفرجگاه سد تهم
- تفرجگاه سد حسن ابدال
- مجموعه تفریحی پارک ملت زنجان
- نمایشگاه و فروشگاه صنایع دستی زنجان
- نمایشگاه بین‌المللی کاسپین زنجان از مکان‌های دیدنی این شهر است. سالانه بیش از ۲۰ مورد نمایشگاه در محل نمایشگاه بین‌المللی کاسپین زنجان برگزار می‌شود،
- روستای پایین کوه در یک کیلومتری شمال شهر زنجان
- روستای نقل آباد در طارم
- همچنین بزرگترین ساعت آفتابی ایران در این شهر و در میدان مرکزی دانشگاه زنجان واقع است.[۳۵]
مناطق حفاظت‌شده و پناهگاههای حیات وحش[ویرایش]
چشمه‌های آب گرم طبیعی[ویرایش]
چشمه آبگرم طبیعی وننق در ۳۰ کیلومتری شهر زنجان نرسیده به ارمغانخانه در روستای وننق
سدها[ویرایش]
سد تهم در جاده زنجان به چورزق طارم
سد حسن ابدال
سد گلابر در ایجرود روستای گلابر
سد خلیفه لو خرمدره
سد کینه ورس ابهر
سد تالوار
نیروهای مسلح[ویرایش]
تیپ ۲۱۶ مستقل زرهی
سپاه انصار المهدی (عج) زنجان
موزه‌ها[ویرایش]
- موزه غله در ساختمان قدیم بوجاری
- موزه عمارت دارایی
- موزه سنگ نوشته‌ها
- موزه نسخ خطی
- موزه مردم شناسی (رختشویخانه)
- موزه مردان نمکی (عمارت ذوالفقاری)
- موزه (عمارت توفیقی) آثار شهدا
- موزه تعزیه حمام حسینیه اعظم زنجان
- موزه تاریخ طبیعی زنجان
- موزه خصوصی
صنایع دستی و سوغات[ویرایش]
مرسوم‌ترین سوغاتی زنجان چاقو و چاروق (نوعی کفش زنانه ایران باستان) و فرش زنجان (با طرحی معروف به ریز ماهی) و ملیله‌کاری است. صنایع دستی زنجان عبارتند از:
- چاروق دوزی
- ملیله کاری شامل سینی، سرویس بشقاب کاسه و وسایل مصرفی، وسایل زینتی و تابلوهای بی بدیل زینتی
- مسگری (ساخت ظروف مسی و تابلوهای زینتی)
- چاقو سازی شامل کارد آشپز خانه و میوه خوری و همچنین قندشکن، قلم تراش
- گلیم بافی
- فرش بافی
- تذهیب، تراش سنگ‌های قیمتی، رنگرزی، منبت کاری، نگارگری، مصنوعات چرمی، معرق چوب و قلم زنی. دراستان زنجان رشته‌های مختلف دیگر صنایع دستی رواج دارد. از آن جمله گلیم بافی در ابهر، قیدار و زنجان روستاهای آن گیوه دوزی ابریشمی و نخی در انگوران و زنجان، رنگرزی در ابهر، زنجان، قیدار، سفالگری در روستای قلثوق، جاجیم‌بافی نواری در شهرستانهای طارم و ماهنشان، انگوران، کیسه‌بافی حمامی نواری در انگوران، ماهنشان، قیدار را می‌توان نام برد. ضمن آنکه باید گفت قالی‌بافی از جمله هنرها و حرفه‌هایی است که در اکثر شهرها و روستاهای استان زنجان رونق و رواج دارد.
نشریات[ویرایش]
اولین نشریه زنجان به دست میرزا عیسی قانونخواه (ناصرالمله) با عنوان پروین خمسه منتشر شد. این نشریه سه روز در هفته با قطع بزرگ در چهار صفحه منتشر می‌شد. سه صفحه به اعلانات ثبتی و یک صفحه به سرمقاله و اخبار خارجی و داخلی اختصاص داده شده بود. انتشار این نشریه پس از شش سال در ۱۳۱۵ با فوت ناصرالمله پایان یافت. پس وقفه‌ای یک دهه‌ای در انتشار مطبوعات محلی، هفته‌نامه آذر به مدیریت منوچهر سعیدوزیری آغاز به کار کرد. این نشریه که همزمان با قدرت گرفتن فرقه دموکرات آذربایجان انتشار می‌یافت، خود را ارگان کمیته ولایت زنجان و زیر مجموعه فرقه دموکرات معرفی می‌کرد. آذر پس از یک سال انتشار پیش از آزادسازی زنجان توسط ارتش ملی، تعطیل شد. در اواخر دهه بیست نشریات متعددی در زنجان انتشار می‌یافتند که اغلب حامی سیاستهای محمد مصدق بودند و به همین سبب جز یکی، انتشار باقی آنها پس از کودتای ۲۸ مرداد متوقف شد.[۳۶]
پس از انقلاب اسلامی، چندین عنوان نشریه در زنجان به چاپ رسید که از آن میان می‌توان به هفته‌نامه پیام زنجان اشاره کرد که از سال ۱۳۶۷ انتشار می‌یابد و پرسابقه‌ترین نشریه زنجان محسوب می‌شود و نیز از هفته‌نامه امید زنجان نام برد که اولین نشریه محلی زنجان بود که توانست مخاطبانی در استان‌ها دیگر از جمله تهران و آذربایجان بیابد.[۳۶]
در این میان، هفته‌نامه بهار زنجان به صاحب امتیازی و مدیرمسؤولی رحمت‌اله بیگدلی استاد دانشگاه‌های زنجان به دو زبان ترکی و فارسی، بنیانگذار روش مدرن در روزنامه‌نگاری از حیث فرم و محتوا و از جدی‌ترین نشریات کشور و از پرمخاطب‌ترین نشریات استان بوده و مخاطبان زیادی در سراسر کشور به ویژه شمال غرب کشور داشته است. در سال ۱۳۹۰ پانزده نشریه (سه روزنامه و دوازده هفته نامه و ماه نامه) در زنجان منتشر می‌شده است که برخی از آنهاعبارتند از:[۳۷]
- روزنامه مردم نو
- هفته نامه صدای زنجان
- هفته نامه موج بیداری
- هفته نامه قلم زنجان
- هفته نامه سیمای زنجان
- هفته نامه پیام زنجان
- هفته نامه بایرام
هفته نامه بایرام به زبان ترکی منتشر می‌شود.[۳۷]
در طول این سال‌ها، نشریات زنجان بستر مناسبی برای رشد فعالین مطبوعات این استان بوده است، از جمله این افراد باید به رضا میرکریمی اشاره کرد که فعالیت هنری خود را به عنوان گرافیست در هفته‌نامه پیام زنجان آغاز کرد.[۳۶]
شهرهای خواهرخوانده[ویرایش]
صنایع[ویرایش]
- سرب و روی
- شیر پاستوریزه
- تولیدات شیمیایی
- نساجی
- نخ تایر
- فراورده‌های غذایی
- ترانسفورماتور (ایران ترانسفو)
- سوئیچ‌های برق فشار قویپارس سوییچ
- برق و الکترونیک
جستارهای وابسته[ویرایش]
- فهرست نمایندگان زنجان در مجلس شورای ملی
- فهرست نمایندگان زنجان در مجلس شورای اسلامی
- فهرست نمایندگان زنجان در مجلس مؤسسان
- فهرست روستاهای استان زنجان
- محلات زنجان
- حسینیه اعظم زنجان
منابع[ویرایش]
- ↑ مرکز آموزشی فرزانگان زنجان::
- ↑ تاریخ زنجان
- ↑ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامه ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران)، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ آفتاب
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ پایگاه اطلاع‌رسانی استان زنجان، بازدید: اوت ۲۰۱۲.
- ↑ فرهنگ فارسی معین
- ↑ http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-eb89c9bae159491bbf47c80c17900a5c-fa.html
- ↑ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ سایت علمی پژوهشی فرش ایران
- ↑ لغت نامه دهخدا
- ↑ (از جهانگیری) (انجمن آرا)
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ مقاله زبان آذری در: آفتاب، بازدید: اکتبر ۲۰۰۸.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، سرواژةٔ زبان آذری. بازدید: اکتبر ۲۰۰۸.
- ↑ صفحهٔ زنجان در لغتنامهٔ دهخدا.
- ↑ ۱۵٫۰۰ ۱۵٫۰۱ ۱۵٫۰۲ ۱۵٫۰۳ ۱۵٫۰۴ ۱۵٫۰۵ ۱۵٫۰۶ ۱۵٫۰۷ ۱۵٫۰۸ ۱۵٫۰۹ ۱۵٫۱۰ ۱۵٫۱۱ ۱۵٫۱۲ ۱۵٫۱۳ ۱۵٫۱۴ ۱۵٫۱۵ ۱۵٫۱۶ «آثار ثبت شده زنجان در فهرست آثار ملی» (فارسی). میراث فرهنگی زنجان. بازبینی‌شده در ۱۲ اسفند ۱۳۸۹.
- ↑ «مسجد میرزایی زنجان، کانون توجه مرمتگران» (فارسی). میراث آریا. بازبینی‌شده در ۱۲ اسفند ۱۳۸۹.
- ↑ «خانه‌های تاریخی زنجان» (فارسی). پورتال استان زنجان. بازبینی‌شده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۰.
- ↑ http://countrystudies.us/iran/41.htm
- ↑ &hl=en&sa=X&ei=NOFNT-jKI8ibOsChwLYC&ved=۰CC8Q6AEwAA#v=onepage&q=majority%۲۰of%۲۰the%۲۰population%۲۰of%۲۰East%۲۰Azarbaijan%۲۰and%۲۰a%۲۰majority%۲۰of%۲۰West%۲۰Azarbaijan. &f=false Iran Country Study Guide Volume 78 of World Country Study Guide Series, Authors IBP USA, USA International Business Publications, Editor IBP USA, Publisher Int'l Business Publications, 2005, ISBN 0-7397-1476-7, ISBN 978-0-7397-1476-8, Length 348 pages
- ↑ &hl=en&sa=X&ei=NOFNT-jKI8ibOsChwLYC&ved=۰CDoQ6AEwAg#v=onepage&q=majority%۲۰of%۲۰the%۲۰population%۲۰of%۲۰East%۲۰Azarbaijan%۲۰and%۲۰a%۲۰majority%۲۰of%۲۰West%۲۰Azarbaijan. &f=false Iran A Country Study, Author Federal Research Division, Edition reprint, Publisher Kessinger Publishing, 2004, ISBN 1-4191-2670-9, ISBN 978-1-4191-2670-3, Length 340 pages
- ↑ &hl=en&sa=X&ei=NOFNT-jKI8ibOsChwLYC&ved=۰CFkQ6AEwCA#v=onepage&q=majority%۲۰of%۲۰the%۲۰population%۲۰of%۲۰East%۲۰Azarbaijan%۲۰and%۲۰a%۲۰majority%۲۰of%۲۰West%۲۰Azarbaijan. &f=false Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z Volume 4 of Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World, James Minahan, ISBN 0-313-31617-1, ISBN 978-0-313-31617-3, Author James Minahan, Publisher Greenwood Publishing Group, 2002, ISBN 0-313-32384-4, ISBN 978-0-313-32384-3, Length 2241 pages
- ↑ http://www.ciaonet.org/pbei/winep/policy_2006/2006_1146/index.html
- ↑ http://books.google.com/books?id=w7_e4qjR854C&pg=PA123&dq=majority+of+the+population+of+East+Azarbaijan+and+a+majority+of+West+Azarbaijan. #v=onepage&q=majority%20of%20the%20population%20of%20East%20Azarbaijan%20and%20a%20majority%20of%20West%20Azarbaijan. &f=false
- ↑ http://www8.irna.ir/fa/News/81974598/
- ↑ حسن معجونی ویکیپدیا.
- ↑ «اجتماع میلیونی در حسینیه اعظم زنجان» (فارسی). وبگاه رسمی، ۱ فروردین ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در دی ۱۳۸۶..
- ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ "همشهری آنلاین / آشنایی با مسجد حسینیه اعظم - زنجان". Retrieved 13 Sep 2013.
- ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ نخستین قربانگاه جهان تشیع در زنجان
- ↑ "آیین‌های عاشورایی در سراسرکشور". Retrieved 13 Sep 2013.
- ↑ رحیم مقدمی. «روایت بزرگترین جمعیت عزادار حسینی در جهان». خبرگزاری همشهری آنلاین، جمعه 4 دی 1388. بازبینی‌شده در جمعه 22 شهریور 1392.
- ↑ «اجتماع بزرگ عزاداران در حسینیه اعظم زنجان». همشهری آنلاین، 23 آذر 1389. بازبینی‌شده در جمعه 22 شهریور 1392.
- ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ نگاهی به تاریخچه آموزش و پرورش جدید در زنجان. هفته نامه پیام زنجان. سال بیستم، شماره ۶۲۶
- ↑ سایت رشد http://roshd.ir/Default.aspx?tabid=388&SSOReturnPage=Check&Rand=0
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ ۳۴٫۳ زنجان، کتابخانه‌ها. دائرةالمعارف کتابداری
- ↑ از بزرگترین ساعت آفتابی ایران رونمایی شد
- ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ ۳۶٫۲ تاریخ مطبوعات زنجان. بازبینی در ۲۱ مرداد ۱۳۹۱. خطای یادکرد: برچسب
<ref>نامعتبر؛ نام "Khabar" چندین بار با محتوی متفاوت تعریف شده‌است خطای یادکرد: برچسب<ref>نامعتبر؛ نام "Khabar" چندین بار با محتوی متفاوت تعریف شده‌است - ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ ۱۵ نشریه در زنجان فعال است. بازبینی در در ۲۱ مرداد ۱۳۹۱.
- تاریخ زنجان؛ دکتر هوشنگ ثبوتی؛ دانشگاه زنجان
- فرهنگ معین
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای زنجان دارد. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ زنجان موجود است. |
|
|||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||
