محمود جم

محمود جم
محمود جم
نخست‌وزیر ایران
مشغول به کار ۱۲ آذر ۱۳۱۴ – ۴ آبان ۱۳۱۸
در زمانِ	رضاشاه پهلوی
پس از	محمدعلی فروغی
پیش از	احمد متین دفتری
اطلاعات شخص
زاده	۱۲۵۹ خورشیدی تبریز،
درگذشت	۱۹ مرداد ۱۳۴۸ تهران،
ملیت	ایرانی
همسر(ها)	ملکه زمان صغری عزیزالملوک
فرزندان	فریدون جم و پروین ملائکه از همسر اول
تخصص	سیاستمدار، دیپلمات
مذهب	اسلام
فعالیت‌ها	ده بار وزارت دو بار استانداری دو بار مسئول سفارت چهار بار سناتور مجلس یک بار معاون نخست وزیر
کنیه(ها)	مدیرالملک

محمود جم (۱۲۵۹ خورشیدی در تبریز - ۱۹ مرداد ۱۳۴۸ در تهران)، دولت‌مرد ایرانی از اواخر دوران قاجار و نخست‌وزیر ایران در دورهٔ رضاشاه پهلوی بود.

زندگی‌نامه

محمود جم در ۱۲۵۹ در تبریز به دنیا آمد. پدرش محمدصادق کرمانی از کارمندان دولت بود که از کرمان به تبریز مهاجرت کرده بود. تحصیلات خود را در مدارس جدید در تبریز، از جمله مدرسه میسیونری تبریز، به پایان برد. چون زبان فرانسوی را در مدرسه مبلّغان مذهبی مسیحی به خوبی فراگرفته بود، نزد کوپن داروساز فرانسوی و پزشک مخصوص محمدعلی میرزا مشغول به کار شد و از این راه به نزد ولیعهد راه یافت. در ۱۲۸۸ از تبریز عازم تهران شد. ابتدا به‌عنوان مترجم در گمرک تهران، و سپس به واسطه نفوذ حسینقلی نواب وزیر امور خارجه دولت مستوفی‌الممالک (که از بستگان او بود)، به عنوان منشی در سفارت فرانسه در تهران مشغول به کار شد. در ۱۲۹۸ به دستور وثوق‌الدوله به وزارت مالیه انتقال یافت و رئیس انبار غله دولتی شد، و در همان سال به پیشنهاد وثوق‌الدوله و تصویب احمدشاه قاجار، لقب مدیرالملک به او داده شد. سال بعد در دولت میرزا حسن خان مشیرالدوله به ریاست خزانه‌داری کل کشور رسید.

دورهٔ اصلی زندگی سیاسی محمود جم از زمان کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ آغاز شد. او در جریان کودتا بازداشت شد، و سپس آزاد شد و در دولت سید ضیاءالدین طباطبایی وزیر امور خارجه گردید. طی سال‌های بعد، عهده‌دار سمت‌های وزارت مالیه در دولت مشیرالدوله، وزارت مالیه در دو دولت رضاخان سردار سپه، معاونت نخست‌وزیر در دولت های محمدعلی فروغی و میرزا حسن مستوفی‌الممالک، استانداری کرمان و خراسان (۱۳۰۸)، وزارت فواید عامه در دولت مخبرالسلطنه هدایت، و وزارت داخله (کشور) در دولت دوم محمدعلی فروغی از ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۴ بود.

در آذر ۱۳۱۴ پس از سقوط دولت فروغی، محمود جم مأمور تشکیل دولت شد. محمود جم از ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ نخست‌وزیر بود. دورهٔ نخست‌وزیری جم یکی از طولانی ترین دوره‌های نخست وزیری در حکومت رضاشاه بود، و شاهد بسیاری از رویدادهای سیاسی و اجتماعی بود که از مهم‌ترین آنهاست: واقعهٔ کشف حجاب، قرارداد تقسیم آب هیرمند میان ایران و افغانستان در ۱۳۱۷، خودکشی علی‌اکبر داور وزیر مالیه، امضای پیمان عدم تعرض بین چهار دولت ایران، عراق، افغانستان و ترکیه، به نام پیمان سعدآباد، و پایان احداث راه‌آهن سراسری ایران.

در آبان ۱۳۱۸ احمد متین دفتری مأمور تشکیل دولت شد، و محمود جم وزیر دربار گردید. در شهریور ۱۳۲۰ مأمور شد رضاشاه و همراهان او را در راه خروج از کشور تا بندرعباس بدرقه کند. در اسفند ۱۳۲۰ به عنوان سفیر ایران به مصر رفت و تا خرداد ۱۳۲۶ در این سمت بود. در شهریور ۱۳۲۶ در دولت احمد قوام وزیر جنگ شد. در آذر ۱۳۲۶ پس از سقوط دولت قوام، بار دیگر وزیر دربار شد و تا مهر ۱۳۲۸ در همین سمت بود تا اینکه سفیر ایران در ایتالیا شد. در مرداد ۱۳۲۹ به ایران بازگشت و دورهٔ کوتاهی در ۱۳۳۳ استاندار آذربایجان شد. در دورهٔ دوم مجلس سنا در ۱۳۳۲ نماینده کرمان در مجلس سنا گردید. در ۱۳۳۶ در پی کوشش محمدرضا پهلوی برای ایجاد احزاب پارلمانی در ایران، جم به ریاست شورای مرکزی حزب تازه‌تأسیس ملّیون انتخاب و مأمور تهیهٔ اساسنامهٔ آن حزب شد. عضویت محمود جم در دوره‌های سوم، چهارم و پنجم مجلس سنا تا پایان عمر او در ۱۹ مرداد ۱۳۴۸ ادامه داشت.

نگارخانه

از راست: علی منصور، محمدعلی فروغی، مصطفی‌قلی بیات، علی‌اکبر داور و محمود جم

جستارهای وابسته

• فریدون جم

منابع

• سالنامه دنیا، خاطرات محمود جم
• زهرا شجیعی، نخبگان سیاسی ایران: از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، ج۳: هیئت وزیران ایران در عصر مشروطیت، تهران۱۳۷۲
• دولت های ایران از میرزا نصرالله خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، بر اساس دفتر ثبت کابینه‌های نخست وزیری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۸
• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی: جم، محمود