هیکل سلیمان

برای دیگر کاربردها، سلیمان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

معبد اورشلیم بر اساس روایات کتاب‌های عهد عتیق.

تخریب معبد اورشلیم - اثر: فرانچسکو هایز.

هیکل سلیمان یا هیکل مقدس (به عبری: בית המקדש הראשון تلفظ: بیت هامیقداش هاریشون به معنی لغوی خانه مقدس اول یا بیت المقدس الاول) یا پرستش‌گاه اورشلیم بر اساس کتاب مقدس و قرآن اولین معبد باستانی یهود بوده که در اورشلیم قرار داشته است تا زمانی که در سال ۵۸۷ قبل از میلاد توسط بخت النصر بابلی تخریب می‌شود. کاوشهای باستانی اثری از این معبد پیدا نکرده است و در بیرون از متون مذهبی روایات کمی در مورد آن وجود دارد.

بر اساس کتاب مقدس سلیمان این معبد در زمانی که قوم اسراییل متحد بود و تحت پادشاهی او قرار داشت بنا کرد. از این رو ساخت آن در حدود قرن ۱۰ قبل از میلاد تصور می‌شود. این معبد دارای تابوت عهد بود. به دلیل حساسیتهای زیاد مذهبی در مورد این معبد کاوشهای باستانی زیادی در محوطه مسجد الاقصی انجام نشده است.

تاریخچه به روایت عهد عتیق

خداوند به قوم اسراییل دستور داد که در زمان سرگردانی در بیابانی چادری به نام میشکان تهیه کنند که این چادر محل ارتباط و حضور خدای اسراییل با آنان بود. در این چادر تابوت عهد قرار داشت و قوم اسراییل در هنگام حرکت این چادر را با خود از محلی به محل دیگر حمل می‌کردند. داود پسر یسی می‌خواست هیکلی برای خداوند بسازد و زمین آن را برای ساختش خریداری کرد اما خداوند وعده داد پسرش سلیمان آن هیکل را به اتمام خواهد رساند. بر طبق عهد عتیق به این دلیل که داود خون بسیار بر زمین ریخته بود. داود در پی آن شد که اموال بسیاری برای انجام این کار جمع کند، از آن جمله صدهزار وزنه طلا و یک میلیون وزنه نقره و مس و آهن را بدون وزن فراهم کرد و مقدار بسیاری هم چوب سرو آزاد فراهم کرد و هرکس را در هر شغل که استاد بود به کار داشته و برحسب فرمایش خدای تعالی هیکل را طراحی کرده محلش را معین نمود. (یکم پادشاهان، ۵:۳) اما سلیمان در سال چهار سلطت خود بنای هیکل را شروع نمود و ۱۸۳۶۰۰ نفر در آن جا مشغول بود. از این‌ها ۳۰۰۰۰ از یهود بودند که به نوبت کار می‌کردند، یعنی ده هزار نفر در هر ماه و ۱۵۳۶۰۰ از کنعانیان بودند؛ و پس از هفت سال و نیم به نتیجه رسید بهترین بنای دنیا و فخر اورشلیم شد. به تاریخ ۱۵ تیشری ۲۹۳۵ عبری و (۷ اکتبر سال ۸۲۶ پیش از میلاد) مقارن با یازدهمین سال سلطنت سلیمان افتتاح شد؛ و ۴۱۰ سال (۹ آو سال ۳۳۳۸عبری برابر ۴۲۲ پیش از میلاد) آباد بود. معبد دارای اتاقی اندرونی به نام قدس الاقداس بود که تابوت عهد و ده فرمان در آن قرار داشت. سی سال بعد از تکمیل بنا شیشق پادشاه مصری بر رحبعام (rahob'am) پسر سلیمان حمله برد و گنجینه‌های هیکل را غارت کرد.

در سال ۴۲۲ پیش از میلاد زمان حکمرانی صدقیا، نبوزردان امیر جلادنبوکدنصر (بخت‌النصر) به اورشلیم حمله کرده و بنای هیکل را به تمامی ویران ساخت.

موقعیت مکانی

چاه کنده شده (در سمت چپ دیوار ندبه زیر قوص وینسون) که نشان دهندهٔ اختلاف سطح واقعی کف دیوار(۸متر) از عصر هرودیین تا امروز می‌باشد. در واقع بخشی از دیوار در طی دوران مدفون شده است.

شهر قدیم اورشلیم بعد از خرابی معبد دوم در تاریخ ۶۸ میلای در طی تاریخ و در مسیر ساخت سازها و ویرانی‌های متعدد به عمق ۴۰ تا ۷۰ پا در زیر انبوهی خاک و سنگ مدفون شده و امروز فقط قسمت کوچکی از آن شهر قدیمی بر جای مانده است. معبد یا هیکل سلیمان که بروری صخرهٔ مقدس بنا شد در بلندترین نقطهٔ شهر قرار دارد، اما امروزه سطح معبد و قدس القداس با سطح شهر یکسان شده است.

هیکل سلیمان بر روی تپهٔ موریا قرار داشته است. این تپه همان است که هم‌اکنون مسجدالاقصی و قبه الصخره بر روی آن قرار دارند. دربارهٔ موقعیت مکانی دقیق هیکل بر روی تپه، نظرها متفاوت است. هم‌اکنون سه احتمال برای آن وجود دارد که به ترتیب در صحن شمالی، در محل کنونی قبه الصخره و در صحن جنوبی (بین مساجد الاقصی و صخره) هستند.

اما برپایهٔ آخرین پژوهش‌ها، احتمال سوم از دو احتمال دیگر قوی‌تر دانسته شده است. بر این مبنا، امکان تجدید بنای هیکل سلیمان، در محوطهٔ باز جنب مسجد، و بدون آسیب زدن به هیچ‌یک از مساجد الاقصی و قبه الصخره وجود خواهد داشت.

موقعیت معماری ساختمان معبدی اول (افتتاح از ۸۲۶ تا ۴۲۲ پیش از میلاد)

پلان معبد مقدس؛ نما از سمت بالا و پهلو

پلان معبد مقدس؛ نما از روبرو

نمای پرسپکتیو معبد مقدس

حوضچهٔ برنزی

موسوم به دریای شلومو (سلیمان) (ים של שלמה) حوضچهٔ آبی که کاهنان قبل از شروع مراسم عبادی دست و پای خود را در آن می‌شستند. - این حوضچه دارای ۱۲ شیر جهت وضوی دوازده نفر بطور همزمان بود.

هخال

راهروی ورودی محل قدس (قُدش): مکانی قبل از ورود به قدس القداس که در آنجا منورا شمعدان طلائی میز با ترتیب نان‌ها و قربانگاه طلایی جهت بخور روزانه (روزی دو بار) قرار داشت.

قُدِش قُداشیم (قدس القداس)

مقدس‌ترین محل بیت مقدس که در آنجا صندوق عهد قرار داشت و تنها کاهن اعظم آنهم فقط یک روز در سال (عید یوم کیپور) اجازه ورود به آنجا را داشت.

سلیمان نبی معبد را به خداوند تقدیم می‌کند. نقاشی اثر تیسوت.

مراسم عبادی یهودیان در معبد

در زمان آبادی معبد بِیت همیقداش، کاهنان مسؤل مراسم ترتیب دادن مراسم عبادی بودند که البته بر اساس مناسبتهای مختلف سال ویژگی‌ها و دسته‌بندی‌هایی داشت.

کوهانیم

کاهن اعظم (کوهن گادول) دارای لباس مخصوص (افود)، به همراه سینه بند حوشن و آوریم و تومیم. در درون حوشن ۱۲ سنگ به نماد دوازده قبیله اسرائیل قرار دارند.

نوشتار اصلی: کوهن

نوشتار اصلی: لاویان

بر اساس تورات معبد دارای کاهنین خاصی بود که این کاهنین همگی از نسل هارون برادر موسی بودند. افراد قبیله لاوی (لاویان) نیز در انجام مراسم به کوهنها کمک می‌کردند. بر اساس تورات اولین کاهن اعظم (کوهن گادول) هارون برادر موسی بود و بعد از او پسرانش وظیفه او را بر عهده می‌گرفتند. تمامی کاهنین اعظم باید دارای نسل مشخص از هارون بودند.

یوم کیپور

کاهن اعظم یهودیان در تمام روز کیپور در محل بِت همیقداش حضور داشت و مراسم خاص آن روز را اجرا می‌نمود. بطور کاملاً خلاصه، در این مراسم، کهن گادول (کاهن اعظم) در مجموع ۱۵ مرتبه قربانی‌های مختلف (شامل گوسفند، گاو، بز) را تقدیم می‌نمود، سه بار مجموعه عطریات ویژه را بخور می‌کرد، ۵ بار لباسهای مخصوص خود را تعویض می‌نمود، ۳ مرتبه ویدوی (طلب بخشایش) را می‌خواند (۱- در حق خود و خانواده اش، ۲- در حق سایر کاهنان و ۳- در حق تمام جامعه). او ده مرتبه نام اعظم الهی را (که بر زبان جاری ساختن آن برای سایرین اکیداً ممنوع است) بر زبان می‌آورد، و جماعت هر بار شنیدن با آن نام اعظم، سجده کرده و روی خود را بر زمین می‌نهادند و جمله «בָּרוּךְ, שֵׁם כְּבוֹד מַלְכוּתוֹ, לְעוֹלָם וָעֶד» را با صدای بلند بیان می‌کردند؛ کهن گادول همچنین چهار مرتبه وارد مکان قدس الاقداس (קדש הקדשים) می‌شد، سه مرتبه خون آن قربانیها را بر مذبح و دیگر اجزای آن می‌پاشید. او دوبار دعا می‌خواند، دعای اول را بصورت کوتاه و در مکان קדש הקדשים، و دعای دوم را بطور طولانی‌تر و قبل از آخرین ورود به قدس الاقداس קדש הקדשים ادا می‌نمود. جماعت در تمام مدت یوم کیپور می‌ایستادند و مراسم را برگزار می‌کردند.

باورها

در یهود

امروزه یهودیان سراسر جهان، دیوار غربی (دیوار ندبه) را به عنوان قبله می‌شناسند و بر همین اساس، جهت (سوی) نماز گذاردن و همچنین راستای محراب (هخال) کنیساها و راستای مقبره‌های یهودیان جهان تنظیم شده است.

براساس باور یهود سنگ بنا و پایه دیوار غربی (دیوار ندبه) هیکل سلیمان را پدر ایشان، حضرت داوود گذاشته است و از آنجایی که صف کنیه آن حضرت جاودانگی و پایستگی است، استناٌ این دیوار همچنان از آسیب بلایای زمانه سالم و پایدار باقی‌مانده. چنانچه در این رابطه در «رساله برگ» آمده:(داوود برای ساخت بیت همیقداش پایه‌های آن را حفاری کرد)

به باور یهودیان، دیوار ندبه از آخرین باقی‌مانده‌های هیکل سلیمان است

اطلاعیه و اخطار!
بر اساس قانون توراه برای هر شخصی ممنوعیت دارد که به محدودهٔ بیت همیقداش (هیکل) بخاطر قداستش وارد شود. از طرف ریاست ربانوت اسرائیل

یهودیان باور دارند که بیت همیقداش آینده (معبد سوم) که انتظار آبادی آن را دارند ساخته شده و کامل آن آشکار شده و از آسمان می‌آید.میقداش (مکان مقدس) را خدایا، دستان تو آراسته می‌سازند

در اسلام

ساخت معبد توسط سلیمان در قرآن نیز بیان شده است؛ ولیکن در قرآن ساخت معبد نه توسط انسانها و بلکه توسط جنهایی که سلیمان بر آنها حاکم شده بود انجام می‌شود. این جنها به دستور خداوند تحت سلطه سلیمان قرار گرفته بودند و برای او کار می‌کردند. هنگامی که مرگ سلیمان فرا رسید او ایستاده بود و کار اجنه را تماشا می‌کرد. خداوند وقتی جان او را گرفت او همچنان بر عصای خود تکیه کرده بود و اجنه تصور می‌کردند که او همچنان نظاره گر کارهای آنان است. از این رو به کار خود ادامه دادند تا زمانی که یک موریانه عصای او را خورد و او به زمین افتاد و اجنه فهمیدند که او از دنیا رفته بوده است.

و باد را برای سلیمان که رفتن آن بامداد یک ماه و آمدنش شبانگاه یک ماه بود و معدن مس را برای او ذوب [و روان] گردانیدیم و برخی از جن به فرمان پروردگارشان پیش او کار می‌کردند و هر کس از آنها از دستور ما سر برمی‌تافت از عذاب سوزان به او می‌چشانیدیم. برای او هر چه می‌خواست از نمازخانه‌ها و مجسمه‌ها و ظروف بزرگ مانند حوضچه‌ها و دیگهای چسبیده به زمین می‌ساختند ای خاندان داوود شکرگزار باشید و از بندگان من اندکی سپاسگزارند. پس چون مرگ را بر او مقرر داشتیم جز جنبنده‌ای خاکی که عصای او را می‌خورد از مرگ او آگاه نگردانید پس چون فرو افتاد برای جنیان روشن گردید که اگر غیب می‌دانستند در آن عذاب خفت‌آور نمی‌ماندند. - قرآن سوره سبا، آیه ۱۲–۱۴

در فراماسونری

فراماسونری که آئینی مخفی نشات گرفته از اروپا است دارای بسیاری مواردی است که از معبد سلیمان الهام گرفته شده است. در سردر تمامی لژهای فراماسونری دو ستون بواز و جشین قرار دارند که از معبد سلیمان الهام گرفته شده‌اند. آیین رده‌های پایین فراماسونری از داستان ساخت معبد سلیمان توسط فردی به نام هیرام ابیف صحبت می‌کند و فردی که مایل است وارد آیین فراماسونری شود باید تجربه هیرام ابیف را تکرار کند.

در کابالا

کابالا که دانشی عرفانی نشات گرفته از یهودیت است اعتقاد دارد که معبد سلیمان دارای معادل متافیزیکی است. معبد دارای سه بخش بیرونی، درونی و اندرونی بود که در کابالا این سه رده معادل سه دنیای پایین در نظر گرفته می‌شوند ببینید: چهار دنیا). دو ستون بواز و جشین معادل قطبهای فعال و غیرفعال دنیای آتزیلوت هستند. منورای اصلی که در معبد استفاده می‌شد دارای هفت شاخته بود که این هفت شاخه نمایانگر دنیای سفیروتها (ببینید: درخت زندگی) و هفت سفیروت پایینتر هستند. پرده بین قدس الاقداس و قسمت درونی معبد نمایانگر ارتباط هفت سفیروت پایین و سه سفیروت بالا است که در آن شکینا یا حضور مقدس قرار دارد.

باورهای دیگر

عده‌ای منکر وجود چنین پرستشگاهی هستند و از جمله دلایلشان یکی آن است که هرودوت یونانی، پدر تاریخ نویسی، ۱۵۰ سال پس از ویرانی هیکل سلیمان از شهر صور و هیکل اشتارته (عشتورت) دیدن می‌کند، اما کوچک‌ترین اشاره‌ای به هیکل سلیمان نمی‌کند.

در وسط هیکل سلیمان فضایی مطهر وجود داشت که به آن قدس الاقداس می‌گفتند و تابوت عهد خداوند در آن جا قرار داشته است. تصور بر آن بوده که مکان حضور دائمی خدایی است که معبد متعلق به اوست و یا نیروی الهی او همواره در آنجا موج می‌زند. حتی کاهن اعظم فقط سالی یک مرتبه در یوم کیپور اجازهٔ ورود به آن فضا را داشته است.

حیاط دیوار ندبه (دیوار غربی) درواقع بخش بیرونی هیکل سلیمان می‌باشد؛ و از آنجایی که قدش قداشیم (قدس اقداس) محل بسیار مقدسی است. یهودیان اجازه ورود به آنسوی دیوار ندبه را ندارند. در تورات، صفر لاویان و اعداد فصل ۱۹ قوانین بسیاری برای 'طهارت ویژه' افرادی که می‌خواهند به بیت همیقداش وارد شوند وجود دارد؛ و از این جهت که امروزه شرایط 'طهارت ویژه' کامل شرعی مقدور نمی‌باشد یهودیان متعهد به امور مذهبی از ورود و بازدید بقایای محوطه داخلی بیت همیقداش (بیت المقدس) از جمله قدس القداس و یا هر چه که در پشت دیوار ندبه (دیوار غربی) وجود دارد اجتناب می‌کنند. بر همین اساس بسیاری از علمای یهودی از جمله رهبر مذهبی یهودیان اسراییل (Rabanut) از سال ۱۹۶۷ قانونی وضع کردند که یهودیان اجازه ورود و حرکت در کوهی که قبلاً مکان معبد (هیکل) بوده را ندارند. چرا که احتمال دارد در مکان قدش قداشیم (قدس اقداس) قدم بگذارند.

البته مسلمانان و فلسطینیان بطور معمول اجازه ورود و به‌جا آوردن نماز در مسجدالقصی را دارند.

در کتاب دوم باروخ (متعلق به قانون سریانی) چنین آمده‌است که این بخت النصر نبود که اورشلیم را تخریب کرد و هیکل را ویران کرد بلکه خدا فرشتگان خود را فرستاد و دیوارهای شهر را فرو ریخته و گنجینه‌های آن را در جایی پنهان کردند.

در برخی احادیث شیعه آمده است که مسجدالاقصی واقعی که در قرآن از آن نام برده شده است نه در روی زمین بلکه در آسمان است. و مسیحیان معتقدند در آخرالزمان و در زمان بازگشت مسیح، اورشلیم جدید از آسمان به زمین می‌آید.

جستارهای وابسته

• معبد دوم اورشلیم

جستارهای وابسته

• دیوار ندبه
• مسجد الاقصی