زبان صربی

زبان صربی (به صربی: српски језик / srpski jezik) از زبان‌های هند و اروپایی و هموند شاخه جنوبی زبان‌های اسلاوی و عمده‌ترین زبان این گروه است. این زبان یکی از گونه‌های استاندارد گویش اشتوکاوی است که بیشتر در صربستان، بوسنی و هرزگوین و توسط صرب‌های پراکنده در دنیا به‌کار می‌رود. استاندارد پیشین معروف به صربی-کرواتی، هم‌اکنون به استانداردهای صربی، کرواتی و بوسنیایی چندپاره شده است. صربی در زمره زبان‌های رسمی (و اقلیت) صربستان، بوسنی و هرزگوین، مونته‌نگرو، کرواسی، رومانی، جمهوری مقدونیه و مجارستان به شمار می‌آید.

دو دبیره برای نگارش زبان صربی به‌کار می‌رود: یک دبیره سیریلیک دگرگون‌شده، که توسط ووک کارادزیچ ابداع شده است و یک دبیره لاتین دگرگون‌شده که لیودویت گای آن را ساخته است. هر کدام از نشانه‌های این دو دبیره، به صورت یک به یک نمایاننده یکدیگرند.

رسم‌الخط صربی بسیار یکپارچه و استوار است چرا که تقریباً اصل «هر آوا یک حرف» در مورد آن صدق می‌کند. این قاعده بر اساس این گفته آدلونگ است که: «آنچه را که می‌گویید، بنویسید و آنچه را که می‌نویسید، بخوانید» این قاعده کلی هنگام اصلاح رسم‌الخط سیریلیک صربی در قرن نوزدهم توسط «ووک کارادزیچ» به‌کار رفت.

سامانه‌های نگارش

زبان صربی با دو الفبای متفاوت نوشته می‌شود: دبیره سیریلیک صربی (ћирилица) و دبیره لاتین صربی (latinica). دبیره سیریلیک به صورت رسمی در صربستان به‌کار می‌رود. دبیره لاتین همچنین قانوناً پذیرفته شده است و تقریباً یک‌سوم گویشوران بومی از آن به‌عنوان دبیره نخست بهره می‌برند. اگرچه هیچ نگاشته رسمی با این الفبا موجود نیست. الفبای لاتین در ویوودینا به طور گسترده‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ترتیب الفبایی

دو الفبای صربی دو ترتیب گوناگون دارند:

• ترتیب سیریلیک:

А Б В Г Д Ђ Е Ж З И Ј К Л Љ М Н Њ О П Р С Т Ћ У Ф Х Ц Ч Џ Ш

• ترتیب لاتین:

A B C Č Ć D Dž Đ E F G H I J K L Lj M N Nj O P R S ÛŒ T U V Z Ž

واژگان

• بیشتر واژگان در زبان صربی، ریشه اسلاوی دارند. این بدین معناست که با دنبال نمودن ریشه‌های برخی از آن‌ها می‌توان واژه‌های زبان نیا-اسلاوی را بازساخت. برای نمونه، srce (قلب)، plav (آبی).

همچنین چند واژه صربی ریشه اسلاوی نزدیک به زبان فارسی هستند. در فارسی این واژگان به مرور زمان تغییر کردند ولی صربی شکل قدیم این واژگان مشترک را تا کنون نگاه داشته است. برای نمونه:

• dva (دو) در پارسی باستان: dva.
• brat (برادر) در پارسی باستان: bratar.
• pisati/pišem (نوشتن/ می‌نویسم) در پهلوی: nipištan.
• vetar (باد) در پارسی باستان: vat.
• وام‌واژه‌های زیادی از زبان‌های گوناگون در صربی وجود دارند:

واژه‌های بسیاری از زبان‌های آلمانی، ایتالیایی، دالماسی، ترکی و واژه‌های کمتری از زبان‌های یونانی، مجارستانی و فارسی در این زبان یافت می‌شوند.

• افزون بر واژه‌های پیوندی فارسی-ترکی، برخی از واژگان فارسی را نیز در زبان صربی می‌توان یافت. برای نمونه: parče (پارچه)، pilav (پلو)، narandža (نارنج)، peškĕš (پیشکش)

بدین ترتیب زبان صربی هم واژگان مشترک با فارسی از دوره هندواروپایی و هم وام‌واژه‌های زیادی از زبان فارسی معاصر دارد.

پراکندگی جغرافیایی گویشوران

نمایه گویشوران بر حسب کشورها:

• صربستان: ۶٬۷۷۰٬۰۰۰
  • وُیوودینا: ۱٬۵۵۷٬۰۲۰ (۲۰۰۲)
  • صربستان مرکزی: ۵٬۰۶۳٬۶۷۹ (۲۰۰۲)
• کوزوو: ۱۵۰٬۰۰۰
• مونته‌نگرو: ۴۰۱٬۳۸۲
• بوسنی و هرزگوین: ۱٬۶۰۰۰٬۰۰۰
• آلمان: حدود ۵۰۷٬۰۰۰
• آمریکا: حدود ۵۰۰٬۰۰۰
• کانادا: ۵۵٬۵۴۵ (۲۰۰۱)
• کرواسی: ۴۴٬۶۲۹ (۲۰۰۱)
• جمهوری مقدونیه: ۳۳٬۳۱۵ (۲۰۰۱)
• رومانی: ۲۰٬۳۷۷ (۲۰۰۱)
• استرالیا: ۵۰٬۰۰۰ (۲۰۰۱)

همانندی زبان صربی با دیگر زبان‌ها

زبان صربی همانندی زیادی با بوسنیایی و به‌ویژه با کرواتی دارد. اختلاف دو زبان صربی و کرواتی به جز دبیره، فقط به چندین واژه محدود می‌شود. به‌عنوان نمونه: ساعت در زبان کرواتی ura (گرفته‌شده از زبان لاتینی) و در زبان صربی sat (با ریشه عربی) است. به نان در زبان کرواتی kruh و در زبان صربی همانند روسی khleb گفته می‌شود. نام ماه‌های سال نیز در این دو زبان ناهمانند است. زبان صربی همچنین بسیار نزدیک به روسی و سایر زبانهای اسلاوی است. وقتی روسها به صربستان می‌آیند صربی را براحتی می‌فهمند و نیاز ندارند به انگلیسی، فرانسوی یا آلمانی صحبت کنند. همینطور صربها وقتی به کشورهای روس زبان می‌آیند مطمئنند که همه چیز را بفهمند.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Serbian language »، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد. (بازیابی در ۲۵ فوریه ۲۰۰۸).
• شورای گسترش زبان فارسی
• زبان‌های مردم جهان، میشل مالرب، مترجم: عفت ملانظر، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران ۱۳۸۲