گویش ملایری
گویش ملایری گویشی است که مردم شهرستان ملایر در جنوب استان همدان به آن تکلم میکنند. این گویش از گویش های زبان فارسی و به گویش پارسی میانه نزدیک است.[۱]
محتویات
وابستگی زبانی[ویرایش]
فرهنگستان زبان و ادب فارسی این گویش را فارسی میداند که به لحاظ اشتراک برخی ویژگیها تلفیقی از لهجه همدانی و لری دارد.[۲][۳] برخی منابع نیز ملایری را فارسی و با گویشی از لری معرفی میکنند.[۴] رودیگر اشمیت نیز معتقد است این گویش به پارسی میانه نزدیک است.[۵]
ساختمان هجا[ویرایش]
۱- گونه نخست V مانند:
آتیش (آتش)
اُماج (نوعی آش)
۲- گونه دوم CV مانند:
با- فَه (دسته گندم)
پیل- تَه (فیتیله)
۳- گونه سومVC مانند:
اَف- تِو (آفتاب)
اژ- پیژ (شپش)
۴- گونه چهارم CVC مانند:
چی- دار (سقف)
رُ - مِش (ریزش)
۵- گونه پنجم VCCمانند:
اِسم (اسم)
َخم (اخم)
۶- گونه ششم CVCC مانند:
پِشک (قرعه برای تقسیم کار کشاورزی)
تفاوتهای آوایی با فارسی معیار[ویرایش]
۱- تفاوت از نوع حذف صامت
تب (تِو)
درفش (دِرِوش)
آب (اِو)
۲- تفاوت از نوع همگونی (ادغام)
انداختن (اِناختَن)
کندن (کَنَن)
پسته (پِسَّه)
۳- تفاوت از نوع جابه جایی (قلب)
توبره (توربَه)
شکافتن (اِشکافتن)
شنفتن (اِشنفتَن)
۴- تفاوت از نوع دگرگونی مصوت
خانه (خُنَه)
نقره (نُقرَه)
کوزه (کیزَه)
۵- تفاوت از نوع دگرگونی صامت
بیابان (بیابُن)
باز (وا)
افعال[ویرایش]
شخص | مفرد | جمع |
---|---|---|
اول شخص | –ِم / –ُم /em, om/ | –یم /im/ |
دوم شخص | ی /i/ | –یت /it/ |
سوم شخص | –َه /æ/ | –َن /æn/ |
ستاک گذشته برخی از فعلها به جای ختم به واکه و همخوان /d/ «د» فقط به واکه ختم میشود:
- دی-، («دید-»)، دا- («داد-»)، خَری- («خرید-»)، بَخشی- («بخشید-»)، اَرزی- («ارزید-»)[۱۰]
- صرف فعل
صرف فعل (ماضی نقلی از مصدر رفتن) در گویش ملایری و مقایسه آن با زبان فارسی معاصر و زبان پهلوی[۱۱]
صرف فعل در زبان فارسی معیار | صرف فعل در زبان پهلوی | صرف فعل در گویش ملایری |
---|---|---|
رفتهام | raft estēm | رفتِم/رفتِسِم/رفتِمَه |
رفتهای | estē --- | رفتی/رفتِسی/رفتیَه |
رفته است | estēd --- | رفتَ/رفتِس/رفتَه |
رفتهایم | estēm --- | رفتهِ اییم/رفتِسیم/رفتیمَه |
رفتهاید | estēd --- | رفتهِ ایید (ت)/ رفتِسید/ رفتیتَه |
رفتهاند | estēnd --- | رفتهَ اَن/ رفتِسَن/رفتِنَه |
نمونه صرف فعل برای دیدن:
وجه | زمان | صرف | تلفظ | پارسی معیار |
---|---|---|---|---|
اخباری | حال | مینم | /meynem/ | میبینم |
اخباری | گذشته ساده | دیدم | /didem/ | دیدم |
اخباری | گذشته استمراری | میدم | /meydem/ | میدیدم |
اخباری | گذشته نقلی | دیدم | /dida:m/ | دیدهام |
اخباری | گذشته نقلی استمراری | میدم | /meyda:m/ | میدیدهام |
اخباری | گذشته بعید | دیده بیدِم، دیده یدِم | dida bidem, dide:jdem/ | دیده بودم |
اخباری | آینده | مُخوام بینم، مینم | /moxɒm beynem/ /meynem/ | خواهم دید، میبینم |
اخباری | حال ملموس | دارِم مینم | /dɒɾem meynem/ | دارم میبینم، در حال دیدن هستم |
اخباری | گذشته ملموس | داشدِم میدم | /dɒʃdem meydem/ | داشتم میدیدم، در حال دیدن بودم |
التزامی | حال | بینم | /beynem/ | ببینم |
- فعل آینده
فعل آینده از مضارع ساده فعل خواستن + ریشه گذشته صرف نشده فعل ساخته نمیشود بلکه مانند بسیاری از گویشهای ایرانی از حال اخباری + فعل حال التزامی ساخته میشود:
- مُخوام بَخُنِّم (میخواهم بخوانم به جای خواهم خواند) برای نفی فعلهای دارای پیشوند نشانه نفی مثل فارسی معیار پس از پیشوند قرار میگیرد:
- وِرنِمِدارِن /veɾnemedɒɾen/ («برنمیدارند»، «ورنمیدارن»)
- مصدر
- مصدر از ستاک گذشته + /æn/ («-َن») ساخته میشود.
نمونه[ویرایش]
این نوشتار به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
- بلند شو (ویری/ ویریس) : Viri, Viris
- بنشین (بَشین/بَنیش): bascin, banisc
- گذاشتم (هشتم) : hæsctem
- نگاه کن (سکو) : seko
- پاره شد (دِرِّس) : dærres, derres
- آدم بد غذا (دج خور) : dedj hvor
- به کسی حمله کردن (گیج کسی رفتن): مثلا" علی رفت گیجش یعنی علی بهش حمله کرد. : gidj e kæsi ræfdæn
- حرف تعجب (باع) : ba
- آویزان (دُر) : dorr
- چرا (چنه) : czenæ
- خشن و زبر (راق) : ragh
- چی شده (شی شده) : sci scodæ
- بستگان (قوم) : ghœm
- دیوانه (چل) : czel
- آدم چاق و کتوله (گرمله) : gormelæ
- آدم بد اخلاق (قت و چوت یا گوشت تل) : ghot e czot ja gůsc[t] tæl
- آدم وراج (چنه دراز) : czenæ draz
- در اعتراض به کسی که زیاد حرف میزند (اکه انه چنه گرفتی)
- این سو و آن سو (ایلا و اولا) : ila ola
- لال (لالمونی) : lalemoni
- میان آب (مین اُو) : min e œ
- پیشانی (پشنی) : pisceni , piczeni
- آرنج (مرک) : merk
- لوچ (گونه) : locz
- بتوش (تابش بده) : bæ tœsc
- زبان بسته (زماسه) : zomæsæ , zomæssæ
- میمون (ممینه) : mæminæ
- مهمان (میمو) : mejmo
- جامه و لباس (جمه) : djomæ
- کوچه (کیچه) : kiczæ
- انگور (انگیر) : ængir
- خانه (خونه) : chonæ
- غذا (آش) : asc
- غروب، عصر (ایواره) : ivaræ
- جوراب و دامن ( تنکه جورابی) : Tonekæ Djurabi
- بزرگ و عظیم (نورد) : næværd
- گریه (گیربه) : girbæ
- موی زائد (چخت) : czocht
- در، باب (دیرا) : dejra
- لوس (شیتیل) : scitil
- زنگ، اکسید آهن (ژنگ) : csæng
- شناختن (اشناختن) : escnachtæn
- بریدن (بریین) : borijæn
- دوختن (دخدن) : dochdæn
- سوختن (سخدن) : sochdæn
- چاپلوس (هلباش، هلمروس) : hælæbasc, hælæmerœs
- پستان (پسو) : peso
- بینی (پت) : pet
- لب (لو) : lœ
- آب (او) : œ
- شب (شو) : scœ
- خواب (خو) : hvœ
- تخمه آفتابگردان (چنجه) : czendjæ
- آفتاب (افتو) : æftœ
- گنجشک (ملیچه، میلیچ) : mæliczæ , milicz
- گاو (گو) : gœ
- من، تو، او، ما، شما، آنها/ایشان (مه، تو، او، ایما، شما، اونا) : me, to, o, ima, scoma, ona
- سیلاب (لف) : læf
- خُنَک (هنک) : honek
- آخیش "آواواژه برای احساس آسودگی و راحتی" (اوفیش) : ofejsc
- در "حرف اضافه" (د) : de
- برای (وری) : verej
- گوسفند (گوسبن) : Gusbæn
- طاقچه (طقچه) : tæghczæ
- سوار (سُآر) : soar
- تنبان (تمو) : tomo
- چقدر (چنی) : czæni
- پایین (دامو) : damo
- خنده (خنّه) : chænnæ
- خندان (خنه زیپو) : chænnæzipo
- کبره کثیفی ( چخمیله ) : czæchmilæ
- موی فرفری (غج) : ghedj
- کثیف (پیس) : pis
- سرگین و پهن (پن، پین) : pen, pejn
- پهن گاو (لاس) : las
- ناخن ( ناخی) : nachi
- توپیدن "مُردن اهریمنی" (توپسن) : tupesæn
- کپیدن "خواب اهریمنی" (کپسن) : kæpesæn
- سگ (سی) : sej
- مردآزما (مدزما) : mædezma
- نشستن (نیشدن) : niscdæn
پانویس[ویرایش]
- ↑ اشمیت، رودیگر، راهنمای زبانهای ایرانی، جلد دوم: زبانهای ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغبیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۴۳۷
- ↑ صارمی، سهیلا. ساخت فعل در گویش ملایری. زبان و ادبیات، ۱۳۸۶. ۴۵. بازبینیشده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «گویش شناسی». فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بازبینیشده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ نفیسه حقیقتجوان. «ملایر سرزمین آریاییها». روزنامه ایران، ۷ اسفند ۱۳۸۶. بازبینیشده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ اشمیت، رودیگر، راهنمای زبانهای ایرانی، جلد دوم: زبانهای ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغبیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۴۳۷
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۱۱.
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۱۲.
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۱۶.
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۲۱.
- ↑ علیاکبر ونایی. «VARIOUS STRUCTURE OF “VERB” IN MALAYERI DIALECT (MD)» (انگلیسی). INTERCIENCIA Association. بازبینیشده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ آموزگار یگانه و تفضلی، زبان پهلوی، ۷۸.
منابع[ویرایش]
- رضایی، حسن و کامران گنجی. گویش ملایری. تهران: نوین پژوه، ۱۳۸۷. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۰۱۰-۷۷-۱.
- آموزگار یگانه، ژاله و احمد تفضلی. زبان پهلوی. تهران: معین، ۱۳۸۰(چاپ سوم). شابک ۹۶۴۵۶۴۳۱۱۲.
- گودرزی، علیرضا. دانشنامهٔ ملایر. ملایر: کبریا، ۱۳۸۸. شابک ۹۷۸۶۰۰۹۰۷۰۳۵۰.
- محمودی، فریدون. لغات و اصطلاحات ملایری. ملایر: انتشارات علم گستر، ۱۳۷۹. شابک ۹۶۴۹۰۲۴۳۹۵.
|
|
- ↑ صارمی، سهیلا. ساخت فعل در گویش ملایری. زبان و ادبیات، ۱۳۸۶. ۴۵. بازبینیشده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «گویش شناسی». فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بازبینیشده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.